ملاعلی تهرانی (۱۲۲۶ـ۱۲۹۷ق) فقیه، محدّث و رجالی امامی قرن سیزدهم و از خاندان خلیلی است. او از محضر علمایی همچون صاحب فصول، کاشف الغطاء و صاحب جواهر بهره برد و در علوم دینی صاحب‌نظر شد. برخی وی را پس از وفات شیخ انصاری، اعلم می‌دانستند. ملا محمدباقر تستری و شیخ علی بن حسین خاقانی از جمله شاگردان او به شمار می‌روند.
| فقیه، محدّث و رجالی امامی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نسب | از نسل شیخ صدوق |
| تاریخ تولد | ۱۲۲۶ق |
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | ماه صفر سال ۱۲۹۷ق |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمدشریف مازندرانی • محمدسعید بارفروشی مازندرانی • محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی • محمدحسین حائری اصفهانی • محمدحسن نجفی و ... |
| شاگردان | محمدحسن مامقانی • سید حسن صدر • میرزا حسین نوری |
| تألیفات | خزائن الاحکام • الفوائد الرجالیة • غصون الاَیکَة الغرویة فی الاصول الفقهیة |
زندگی‌نامه
تهرانی در سال ۱۲۲۶ق در نجف به دنیا آمد. وی در صفر ۱۲۹۷ق در نجف وفات یافت. در سوگ او مجالس متعددی برگزار و در رثایش اشعار بسیاری سروده شد.[۱]
تبار و خویشاوندان
این تبار اصالتا قمی هستند و جد اعلای خاندان خلیلی تهرانی شیخ صدوق می‌باشد. پدر ملا علی، حاج میرزا خلیل تهرانی (۱۱۸۰- ۱۲۸۰)، بزرگ خاندان خلیلی بود.[۲] او پزشکی مشهور بود اما در علوم دینی نیز تحصیل کرده بود و نزد علمایی چون شیخ جعفر کاشف الغطا و سید محمد مجاهد، احترام داشت.[۳] از برادران ملاعلی، میرزا حسین[۴] فقیه مشهور دوره مشروطه است و میرزا حسن، میرزا محمد و میرزا باقر از پزشکان مشهور نجف دیگر برادران وی بودند.[۵] از نسل ملا علی و برادرانش علما، اطبا، ادیبان و نویسندگان بسیاری در ایران، عراق و اروپا برخاسته‌اند.
بازماندگان
از نسل ملا علی خلیلی عالمان، طبیبان، شاعران و سیاستمداران بسیاری برخاسته‌اند که در نجف، حله، کوفه، تهران، پاریس، بغداد و... ساکن بوده‌اند. مانند شیخ اسدالله خلیلی، عباس الخلیلی، سیمین بهبهانی و...
تحصیلات
حاج ملاعلی تهرانی علم اصول را نزد محمدحسین حائری اصفهانی (صاحب فصول)، شریف العلماء مازندرانی، میرزا جعفر تویسرکانی و سعید العلماء مازندرانی، علم رجال را نزد محمدجعفر استرآبادی، و ریاضیات را نزد شیخ اسماعیل بروجردی، ابوتراب همدانی و محمدتقی خراسانی فراگرفت. در فقه از محضر صاحب فصول، شیخ علی کاشف الغطاء و محمدحسن نجفی (صاحب جواهر) بهره برد. همچنین حکمت را نزد ملااسماعیل اردکانی، ملاکریم کرمانی و ملاعبدالعظیم تهرانی آموخت.[۶]
اساتید و شاگردان
تهرانی از علمایی چون صاحب جواهر، ملااحمد نراقی و سیدجواد حسینی عاملی اجازه روایت داشت و برادرش (میرزا حسین) و شیخ محمدحسن مامقانی و سیدحسن صدر و میرزا حسین نوری (صاحب مستدرک) از او اجازه روایت داشتند.[۷]
شاگردان متعددی در محضر او تربیت شدند، از جمله ملامحمدباقر تُستَری، شیخ علی بن حسین خاقانی، و عبدالحسین حرزالدین.[۸] مقام علمی تهرانی را ستوده‌اند تا جایی که یکی از فقهای مشهور، پس از وفات شیخ انصاری، او را اعلم می‌دانست.[۹] مؤلف مستدرک الوسائل[۱۰] او را «فخر شیعه» و «ذخیره شریعت» خوانده و آقابزرگ تهرانی[۱۱] او را شیخ المشایخِ اجازه متأخران نامیده است.
خصوصیات
تهرانی دارای مجالس وعظ و اندرز بود و هفته‌ای دو روز در صحن حرم حضرت علی(ع) به منبر می‌رفت و در باب مواعظ اخلاقی و فضائل اهل بیت(ع) سخن می‌گفت.[۱۲]
در منابع، درباره تقوا و زهد او ماجراهایی نقل شده و از تواضع و حسن اخلاق او یاد شده[۱۳] و درباره تقید وی به زیارت امام حسین(ع) و کرامات او مطالبی آمده است.[۱۴]
تهرانی، با علوم غریبه نیز آشنا بود، به تاریخ و اخبار پیشینیان احاطه داشت، حافظ قرآن و بسیاری از دعاها بود و گفته‌اند که تورات و انجیل را از حفظ می‌خواند و به زبان عبری نیز آشنا بود.[۱۵]
آثار
آثار مهم تهرانی، که بیشتر در فقه و حدیث است، عبارت‌اند از:
- خزائن الاحکام که شرح تلخیص المرامِ علامه حلّی است[۱۶]
- تلخیص هدایة الناسکین من الحجاجِ و المعتمرین تألیف محمدحسن نجفی و ترجمه آن به فارسی به درخواست مؤلف[۱۷]
- غصون الاَیکَة الغرویة فی الاصول الفقهیة[۱۸]
- شرح مبحث وصیت شرایع الاسلام محقق حلّی[۱۹]
- رساله عملیه با عنوان النَبْذَة من الاحکام الشرعیة، از باب طهارت تا آخر نماز جماعت[۲۰]
- الفوائد الرجالیة که درباره علم حدیث و رجال است[۲۱] و محمدباقر تستری بر آن حاشیه نوشته است[۲۲]
- سُبُل الهدایة فی علم الدرایة[۲۳]
- حساب العقود در شرح حدیث ایمان حضرت ابوطالب[۲۴]
- شرح و حاشیه بر التعلیقة البهبهانیة اثر وحید بهبهانی[۲۵]
- حاشیه بر منتهی المقال ابوعلی حائری (متوفی ۱۲۱۶) در علم رجال[۲۶]
پانویس
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۴۲-۲۴۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۰۶.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۱، ص۳۰۰-۳۰۱.
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۳۰۲۳۲؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات : الکرام البررة، جزء ۲، قسم ۲، ص۵۰۸
- ↑ رجوع کنید به تهرانی، حاج میرزا حسین خلیلی
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۳۲؛آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۲، قسم ۲، ص۵۰۸
- ↑ امینی، معجم رجال الفکر و الادب، ج ۲، ص۵۱۷؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۰۳۱۰۴؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۴۰۲۴۱؛ نیز رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۳، ص۳۲۲، ۳۲۵
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۰۵؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۴۱؛ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۳۱۹.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۰۵؛ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۳۱۷، برای دیگر شاگردان رجوع کنید به آقابزرگ تهرانی، مصفی المقال، ستون ۲۰۷، ۳۱۴، ۳۲۲، ۳۲۷.
- ↑ رجوع کنید به اعتمادالسلطنه، المآثر و الآثار، ج ۱، ص۲۰۰.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ج ۳، ص۴۰۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۶، ص۵۸.
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج ۲، ص۱۰۳؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۴۰.
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۳۹-۲۴۰؛ قمی، فوائد الرضویة، ص۲۹۶.
- ↑ رجوع کنید به نوری، مستدرک الوسائل، ج ۳، ص۴۰۲؛ قمی، فوائد الرضویة، ج ۱، ص۲۹۴-۲۹۶.
- ↑ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص۲۴۰-۲۴۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی. الذریعة، ج ۷، ص۱۵۲۱۵۳، ج ۱۳، ص۳۷۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۲۵، ص۱۹۸، ج ۴، ص۱۴۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۱۶، ص۵۸.
- ↑ آقابزرگ طهرانی،الذریعة، ج ۱۳، ص۳۲۶.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۱، ص۲۱۶، ج ۲۴، ص۳۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج ۱۶، ص۳۳۸
- ↑ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۸۹-۹۰.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۲، ص۱۳۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۷، ص۱۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۸۷؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۶، ص۳۹، ج ۱۲، ص۱۳۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۱۶، ص۵۸؛ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ستون ۳۲۰، ۳۹۴.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۲، الکرام البررة، مشهد ۱۴۰۴.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
- جعفربن باقر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، المآثر و الآثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران : اساطیر ۱۳۶۳ ش.
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
- حرزالدین، محمدبن علی، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم ۱۴۰۵.
- قمی، عباس، فوائد الرضویة: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، ۱۳۲۷ ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ ۱۴۰۸.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام