جمیل بن دراج
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | نخعی، مَوْلی‌النَّخَع |
| خویشاوندان | ایوب بن نوح بن دراج |
| ولادت | نامشخص |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق (ع)، امام کاظم (ع)، امام رضا (ع) |
| مشایخ | زراره بن اعین و محمد بن مسلم |
| شاگردان | محمد بن ابی عمیر ازدی، علی بن حدید، احمد بن محمد بن اَبی نَصْر بَزَنْطی، جعفر بن محمد بن حکیم، فضالة بن ایوب |
جَمیل بن دَرّاج، (زنده تا سال ۱۸۳ قمری) راوی، محدّث و فقیه شیعه در قرن دوم هجری و از اصحاب اجماع که حدود ۳۰۰ حدیث از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت کرده است. جمیل بن دراج از حدود ۵۰ راوی از جمله زراره بن اعین و محمد بن مسلم حدیث نقل کرده و بیش از ۴۰ تن از جمله برخی از اصحاب اجماع مانند بزنطی از او روایت کرده‌اند. روایات جمیل بیشتر درباره عقاید، اخلاق، آداب و فقه است. رجالیان شیعه او را توثیق کرده‌اند.
نام جمیل در شمار اصحاب امام رضا(ع) نیز آمده است. او پس از شهادت امام کاظم(ع)، برای مدت کوتاهی به واقفیه پیوست، سپس از آنان جدا شد و امامت امام رضا(ع) را پذیرفت.
نسب و وفات
از تاریخ ولادت جمیل بن دراج اطلاعی در دست نیست. کنیه او، ابوعلی یا ابومحمد بود.[۱] خاندان او مقیم کوفه بودند و با قبیله نَخَع پیوند ولاء (وابستگی حمایتی) داشتند، به همین سبب او را نَخَعی[۲] یا مَوْلی‌النَّخَع[۳] نیز خوانده‌اند.
پدرش، ابوالصَبیح درّاج،[۴] بقالی می‌کرد[۵] و برادر کوچک‌ترش، نوح بن درّاج، از راویان ثقه و قاضی آن دیار و در برهه‌ای قاضی بخش شرقی بغداد بود.[۶] جمیل در اواخر عمر نابینا شد و در روزگار امام رضا(ع) درگذشت.[۷]
وثاقت
جمیل‌بن درّاج مورد توثیق رجالیان است[۸] و او را با عناوینی چون ثقه، شیخ و وجه‌الطائفه ستوده‌اند.[۹] کَشّی جمیل بن دراج را در زمره ۱۸ تن فقیهی ذکر کرده است که اصحاب امامیه بر صحت روایات آنها اجماع دارند.[۱۰] او را موثق‌ترین و فقیه‌ترین فرد از اصحاب اجماع در میان راویان مشترک از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) دانسته‌اند.[۱۱]
روایات
نام جمیل در ۵۷۰ روایت، در کتب اربعه، به صورت جمیل‌بن درّاج[۱۲] و ده‌ها بار با نام جمیل[۱۳] در اسناد یاد شده است. چون نام جمیل، میان جمیل بن درّاج و جمیل بن صالح، از اصحاب امام صادق(ع)، مشترک است، وی بر اساس طبقه و نام قبل و بعد در سلسله سند، شناسایی می‌شود.[۱۴]
ویژگی‌های روایات جمیل
روایات جمیل بن درّاج در کتب حدیثی، بیشتر درباره عقاید، اخلاق، آداب، و ابواب مختلف فقه است. او نزدیک ۳۰۰ حدیث را مستقیماً از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت کرده که روایات او از امام صادق(ع) بیشتر است.[۱۵] همچنین از بیش از ۵۰ راوی، حدیث نقل کرده که غالباً از اصحاب امام صادق(ع) بوده‌اند.[۱۶] بیشترین روایات با واسطه او، به ترتیب فراوانی، نخست از زرارة بن اعین (با ۹۲ روایت) [۱۷] و سپس از محمد بن مسلم (با ۵۵ روایت) [۱۸] است.
جمیل بن دراج از حاملان احادیث خاص امامان محسوب می‌شد. امام صادق (ع) او را از نقل این احادیث خاص ـ که همه شیعیان از آن مطلع نبودند و یا جزو اسرار شیعه به حساب می‌آمدند ـ برحذر می‌داشت.[۱۹]
راویان از جمیل
بیش از ۴۰ تن از جمیل روایت کرده‌اند[۲۰] راویان زیر به ترتیب بیشترین روایت را از او نقل کرده‌اند؛
- محمد بن اَبی عُمَیرِ اَزْدی
- علی بن حدید بن حکیم
- احمد بن محمد بن اَبی نَصْر بَزَنْطی
- فضالة بن ایوب
- صفوان بن یحیی[۲۱]
صحابی امام رضا
جمیل از اصحاب امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) است.[۲۲] او پس از شهادت امام کاظم (ع)، تا مدتی در امامت امام رضا(ع) شک داشت، از این‌رو جزء واقفیه به شمار می‌آمد.[۲۳] جمیل پس از ملاحظه شواهد دالّ بر امامت امام رضا(ع)[۲۴]، به همراه جمعی از اصحاب امام کاظم(ع)، همچون احمد بن محمد بَزَنْطی و یونس بن یعقوب، از این نظر برگشت و به امام رضا(ع) پیوست.[۲۵]
تألیفات
از جمیل سه تألیف گزارش شده است: یکی به صورت مستقل، دیگری مشترک با مُرازم بن حکیم اَزْدی مدائنی و سومی مشترک با محمد بن حُمران.[۲۶]
از تألیف مستقل او گاهی با تعبیر اصل -که حاکی از اعتبار آن در مجموعه احادیث شیعه است- و گاهی با نام کتاب یاد شده است.[۲۷] این اختلاف تعبیر نباید موجب تصور دو تا بودن آنها شود.
دو کتاب دیگر او نیز راویان بسیار دارند. نجاشی، کتاب مشترک‌التألیف جمیل بن درّاج و مرازم بن حکیم را، با چند واسطه از علی بن حدید، نقل کرده است.[۲۸]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۲۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۲۶.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص ۱۷۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۲.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۲.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۱۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۲.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۱.
- ↑ طوسی، فهرست کتب‌الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص۹۴.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۳۷۵.
- ↑ ابن داود حلّی، کتاب الرجال، ۱۳۴۲ش، ص۹۲.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۱۷.
- ↑ کاظمی، هدایة المحدثین، ۱۴۰۵ق، ص۳۱ـ ۳۳؛ اردبیلی، جامع‌الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۶۶ ـ۱۶۷.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۳ـ۱۵۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۲ـ۱۵۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۵.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۵.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۱.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۵۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۴۹.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۳.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۹۶.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۱۲۴.
- ↑ طوسی، کتاب‌الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۷۱.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۲۷.
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة، ۱۴۲۰ق، ص۱۱۴.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۲۷.
منابع
- اردبیلی، محمد، جامع‌الرواة و ازاحة الاشتباهات عن‌الطرق و الاسناد، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حلی، حسن بن علیّ بن داود، الرجال، محقق و مصحح: محمدصادق بحرالعلوم، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، محقق: مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال، محقق و مصحح: جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- صدر، حسن، نهایة الدرایه فی شرح الرسالة الموسومة بالوجیزة للبهائی، قم، چاپ ماجد غرباوی، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، فهرست کتب‌الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، قم، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، کتاب‌الغیبة، محقق: عباداللّه طهرانی و علی‌احمد ناصح، قم، دارالمعارف الإسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- کاظمی، محمدامین، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، محقق: مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۵ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، محقق و مصحح: محمد بن حسن طوسی و حسن مصطفوی، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نوری، حسین، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام