حماد بن عثمان
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | ناب، فزاری، مولی ازد |
| محل زندگی | کوفه |
| وفات | سال ۱۹۰ هجری قمری |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) |
| مشایخ | عبیدالله حلبی |
| شاگردان | محمد بن ابی عمیر، حسن بن علی وشاء، حسن بن علی بن فضال و محمد بن ولید خزاز |
حَمّاد بن عثمان، از محدّثان قرن دوم هجری قمری. وی از اصحاب امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) و از اصحاب اجماع است. نام وی در سلسله سند حدود ۲۰۰۰ روایت آمده است و همه عالمان رجال و حدیث‌شناسی، بر وثاقتش اتفاق نظر دارند.
معرفی و جایگاه علمی
حماد بن عثمان(۱۹۰ق) از اصحاب امام صادق (ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) است. لقب وی ناب یا ذوالناب[۱] بود و در کوفه[۲] زندگی می‌کرد.
- نام حماد بن عثمان در سلسله سند حدود دوهزار حدیث است.[۳] وی علاوه بر نقل بی‌واسطه از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع)، از قریب به صد راوی و بیش از همه از عبیدالله بن علی حلبی حدیث شنیده است همچنان که افزون بر چهل راوی و بیش از دیگران، محمد بن ابی‌عمیر، حسن بن علی وشاء، حسن بن علی بن فضال و محمد بن ولید خزاز از وی حدیث شنیده‌اند.[۴]
- بررسی محتوای روایات حمادبن عثمان نشان می‌دهد که وی بیشتر به ثبت و نقل احادیث احکام اهتمام داشته است و در این زمینه از راویان پر حدیث به شمار می‌آید و البته روایات متعددی نیز در صفات امام و احوال امامان دارد.[۵]
- حماد بن عثمان ناب از راویان مشهور بوده و در زمره اصحاب اجماع است و از راویانی است که تمامی دانشمندان علم رجال، از متقدمان[۶] و متأخران،[۷] بر وثاقتش اتفاق نظر دارند و او را با صفاتی چون ثقه، فاضل و جلیل القدر و خیر ستوده‌اند.
- حماد کتابی داشته[۸] است که ظاهراً تا عهد سید بن طاووس موجود بوده است؛ زیرا ابن طاووس در دو کتاب خود[۹] از آن نقل کرده است.[۱۰]
زندگی‌نامه و خاندان
پدرش، عثمان، به رُواسی[۱۱] مشهور است. دلیل این لقب،انتساب وی به بنی رواس از خاندان‌های سرشناس در کوفه است.[۱۲]
کشی، نام پدربزرگش را زیاد[۱۳] و نجاشی نام او را عمرو ذکر کرده‌اند[۱۴]
حماد، برادرانی هم داشته است. برخی منابع برای وی یک برادر به نام عبدالله،[۱۵] و برخی دیگر دو برادر به نام‌های جعفر و حسین[۱۶] ذکر کرده‌اند.
حماد در منابع رجالی با عناوینی مانند مولی غنی (دارای پیوند با قبیله غنی) و (ذو الناب مولی غنی کوفی).[۱۷]«مولی أَزْد» (دارای پیوند با قبیله ازد)[۱۸] و فزاری (به سبب سکونت در عزرم، محل سکونت قبیله فزاره)[۱۹] توصیف شده است.
این همه اختلاف در لقب، نسبت، نام جد و نام برادران سبب شده است که کاظمی،[۲۰] حماد بن عثمان را نام مشترک میان دو نفر به شمار آورده و وجه تمایز آن دو را در راویان از آن دو دانسته‌است. همچنین بهبهانی[۲۱] با استناد به اختلاف در لقب، نسبت، نام جد و نام برادران این دو، تصریح به مغایرت و تعدد کرده است. در مقابل، محمدتقی مجلسی،[۲۲] کلباسی،[۲۳] مامقانی،[۲۴] خویی[۲۵] و شوشتری[۲۶] این دو نام را از آنِ یک فرد دانسته‌اند.
پانویس
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۲؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۴، قس ص۱۸۶؛ طوسی، کتب الشیعة و اصولهم، ص۳۰۶.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۷۳،۱۸۶، ۳۳۴.
- ↑ مدرسی طباطبائی، ج ۱، ص۲۳۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۶، ص۲۱۶–۲۱۸.
- ↑ اردبیلی، جامع الرواة، ج ۱، ص۲۷۱–۲۷۳.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۲؛ طوسی، کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۵۶.
- ↑ ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، ستون ۱۳۲؛ علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۵۶.
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۴؛ طوسی، کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۵۶.
- ↑ ابن طاووس، الملاحم و الفتن، ص۱۱۹–۱۲۰؛ همو، قبس من کتاب غیاث سلطان الوری، ص۶، ۹.
- ↑ کولبرگ، ۱۹۹۲، ص۲۲۳.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۲.
- ↑ سمعانی، ج ۳، ص۹۷؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج ۱۱، ص۱۷۱، ج ۲۴، ص۷۵.
- ↑ کشّی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۷۲.
- ↑ نجاشی، رجال، ص ۱۴۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۴۳.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۳.
- ↑ جوهری، الصحاح، ذیل «غنی»؛ سمعانی، ج ۴، ص۳۰۲؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۱۷۳.
- ↑ برقی، کتاب الرجال، ص۲۱؛ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۴.
- ↑ نجاشی، ص۱۴۳؛ سمعانی، ج ۴، ص۱۷۸؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج ۹، ص۲۱۲.
- ↑ کاظمی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، ص ۱۹۷.
- ↑ بهبهانی، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج المقال، ص ۱۵۷.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ج ۱۴، ص۴۸.
- ↑ کلباسی، الرسائل الرجالیة، ج ۳، ص۲۳۹–۲۴۰.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج ۲۴، ص۸۰.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۶، ص۲۱۳.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ج ۳، ص۶۴۸.
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعه.
- ابن داوود حلی، کتاب الرجال، تهران، ۱۳۸۳ش.
- ابن طاووس، قبس من کتاب غیاث سلطان الوری، قم: مدرسة الامام المهدی (ع)، بی‌تا.
- ابن طاووس، الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر عجل اللّه فرجه، قم ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
- الاصول الستة عشر من الاصول الاولیة: مجموعة من کتب الروایة الاولیة فی عصر الائمة المعصومین علیه‌السلام، چاپ ضیاءالدین محمودی، قم ۱۳۸۱ش.
- برقی، احمد بن محمد، کتاب الرجال، در ابن داوود حلّی، همان منبع.
- بهبهانی، محمد باقر، تعلیقة وحیدالبهبهانی علی منهج المقال، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت، بی‌تا، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ش.
- خاتمی، محسن، فهارس بحارالانوار، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
- خویی، معجم رجال الحدیث.
- سمعانی.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، چاپ محمدکاظم طریحی، تهران، ۱۳۷۴.
- طوسی، محمدبن حسن، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
- طوسی، محمدبن حسن، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم ۱۴۲۰.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، (قم) ۱۴۱۷.
- کاظمی، محمدامین بن محمدعلی، هدایة المحدثین الی طریقة المحمدین، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۰۵.
- کشّی، محمدبن عمر، اختیار معرفة الرجال، (تلخیص) محمدبن حسن طوسی، چاپ حسن مصطفوی، مشهد ۱۳۴۸ش.
- کلباسی، محمدبن محمدابراهیم، الرسائل الرجالیة، چاپ محمدحسین درایتی، قم ۱۳۸۰–۱۳۸۱ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محیی الدین مامقانی، قم ۱۴۲۳.
- مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم ۱۴۰۶–۱۴۱۳.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
- Etan Kohlberg, A medieval Muslim scholar at work: Ibn Tawus and his library, Leiden 1992;
- idem, "Al-usul al-arbaumia", Jerusalem studies in Arabic and Islam, no.10 (1987);
- Hossein Modarressi Tabatabai, Tradition and survival: a bibliographical Survey of early Shiite literature, vol.1, Oxford 2003.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام