هشام بن سالم جوالیقی جعفی، از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع). تخصّص او در علم کلام بیش از فقه بود. امام صادق(ع) در برخی مسائل کلامی مانند توحید به او ارجاع می‌داد. او روایاتی را از امام صادق و امام کاظم نقل کرده است و از نظر علمای رجالی فردی ثقه به شمار می‌آید. نام وی در سلسلسه سند ۶۶۳ حدیث در کتب حدیثی شیعه آمده است. هشام پس از شهادت امام صادق(ع)، در ترویج امامت امام کاظم(ع) نقش داشت. وی آثاری نیز داشته است که مشهورترین آنها کتابی درباره معراج است. اهل سنت برخی آراء خاص در توحید را به هشام نسبت داده‌اند.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | هشام بن سالم جوالیقی جعفی |
| لقب | علاف |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق و امام کاظم علیهما السلام |
| مشایخ | ابوبصیر، ابو حمزه ثُمالی، ابوخالد کابلی، ابن ابی یعفور، ابان بن تَغْلِب، ابان بن عثمان، زراره و... |
| شاگردان | ابن ابی عُمَیر، ابن محبوب، ابن مسکان، بَزَنطی، حماد بن عثمان، صفوان بن یحیی و... |
| آثار | کتاب‌هایی در حج، تفسیر و معراج |
معرفی
هشام بن سالم اصالتاً از اهالی جوزجان که منطقه‌ای در نواحی بلخ خراسان بوده می‌باشد. برخی از منابع وی را از جمله اسرا به حساب آورده‌اند؛ ولی با توجه به اینکه فتح جوزجان در سال ۳۳ هجری قمری بوده[۱]، ظاهراً پدر یا اجداد وی از اسرا بوده‌اند. هشام بن سالم تا سال ۱۸۳ هجری قمری زنده بوده است.[۲] وی در مدینه، خدمتکار بشر بن مروان بود.[۳] کنیه‌اش ابومحمد است.[۴] به وی غلام جعفی [۵] جوالیقی و علاف نیز می‌گفتند.[۶] وی از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) است.[۷] او بر مباحث کلامی تسلط داشت و نامش در شمار راویان حدیث نیز ذکر شده است.
جایگاه علمی
تسلط بر مباحث کلامی
دفاع از امامت امام کاظم(ع) در برابر فطحیه
بر پایه روایتی هنگامی که پس از شهادت امام صادق(ع)، عبدالله افطح ادعای امامت کرد، هشام بن سالم و مؤمن طاق از او درباره زکات پرسیدند و با پاسخ وی دچار تردید شدند. هشام با برخوردی که با امام کاظم(ع) داشت، تردیدش برطرف شد و امامت آن حضرت را در بین خواص اصحاب امام صادق(ع) تبلیغ می‌کرد. این کار او سبب شد اطراف عبدالله افطح خلوت شود و عبدالله کسانی را گماشته بود تا او را کتک بزنند.[۸]
مناظره با فرقه‌های دیگر
مناظره‌ای میان مردی از اهل شام و امام صادق(ع) در گرفت. امام او را در هر بحثی به یک‌نفر ارجاع داد و در بحث توحید به هشام بن سالم حواله داد.[۹] از وی مناظراتی با محمد بن بشیر، پیشوای بشیریه و دیگران گزارش شده است.[۱۰] وی همچنین در موضوع امامت[۱۱] و فقه تخصص داشت.
نقل روایت از امام صادق و امام کاظم(ع)
هشام از امام صادق[۱۲] و امام کاظم علیهماالسلام روایت کرده[۱۳] و نام او در اسناد ۶۶۳ حدیث در کتاب‌های حدیثی شیعه آمده است.[۱۴] وی از راویانی مانند ابوبصیر، ابو حمزه ثُمالی، ابو خالد کابلی، ابن ابی یعفور، ابان بن تَغْلِب، ابان بن عثمان و زراره[۱۵] روایت کرده است. او از سلیمان بن خالد ۹۹ روایت نقل کرده[۱۶] و راویانی چون ابن ابی عُمَیر،[۱۷] ابن محبوب، ابن مسکان، بَزَنطی، حماد بن عثمان و صفوان بن یحیی از او روایت کرده‌اند.[۱۸] نجاشی با عبارت «ثقة ثقة» از او یاد کرده است[۱۹] و آیت الله خوئی برخی روایاتی را که بر نکوهش او دلالت دارند، از نظر سند ضعیف می‌داند.[۲۰]
طرح نظرات بحث برانگیز
برخی از نویسندگان اهل سنت، نظرات خاصی را بدون ذکر منبعی معتبر به وی نسبت داده‌اند. از جمله نظرات منسوب به وی عبارت است از:
صورت داشتن خدا؛ سمعانی و ابوالحسن اشعری فرقه‌ای به نام هشامیه را به هشام بن حکم و هشام بن سالم منسوب می‌کنند و گفته‌اند که هشام بن سالم خدا را به‌صورت انسان می‌پنداشته است؛ البته به صورت نوری که می‌درخشد و دارای حواس پنجگانه است.[۲۱]
استطاعت: ابوالحسن اشعری به هشام بن سالم نسبت می‌دهد که وی استطاعت را پیش از فعل و آن را جسم و جزئی از انسان می‌دانسته است.[۲۲]
نگارش آثار
هشام، اصلی داشته است که گروهی آن را روایت کرده‌اند. ابن ابی عمیر از آن خبر داده است.[۲۳]همچنین کتاب‌هایی در حج، تفسیر و معراج از او گزارش شده است.[۲۴] گفته شده است مشهورترین اثرش کتابی درباره معراج است.[۲۵]
پانویس
- ↑ ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص ۱۹
- ↑ اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۶
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۷۴ش، ص۴۳۴؛ کشی، رجال، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۱۸.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۱۸.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۱۸ و ۳۴۵.
- ↑ کشی، رجال، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۷۶.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۴۷۸.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۲۸۱.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ص۳۴۵؛ کشی، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۷۴ش، ص۴۳۴.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۹، ص۳۰۱.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۹، ص۳۰۲.
- ↑ کشی، رجال، ۱۴۰۹ق، ص۱۱۹، ۱۳۳
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۹، ص۳۰۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۷۴ش، ص۴۳۴.
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱۹، ص۳۰۱.
- ↑ سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۱۳، ص۴۱۴؛ اشعری، مقالات الإسلامیین، ج۱، ص۳۴.
- ↑ اشعری، مقالات الإسلامیین، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۴۳.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۲۰ق، ص۴۹۳.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۳۷۴ش، ص۴۳۴.
- ↑ شفیعی، مکتب حدیثی شیعه، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۰.
یادداشت
منابع
- اشعری، علی بن حسین، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ویسبادن آلمان، فرانس شتاینر، چاپ سوم، ۱۴۰۰ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، مرکز نشر آثار شیعه، قم، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانیة، ط الأولی، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م.
- شفیعی، سعید، مکتب حدیثی شیعه در کوفه (تا پایان قرن سوّم هجری)، قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۹ش.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قیومی اصفهانی، جواد، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین، قم، ۱۳۷۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، مصحح: طباطبائی، عبدالعزیز، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی، ۱۴۲۰ق.
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال، مصحح: طوسی، محمد بن الحسن / مصطفوی، حسن، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، ۱۴۰۹ق.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه(رجال النجاشی)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون