تقیالدین بن نجمالدین، معروف به ابو الصلاح حلبی (۳۷۴-۴۴۷ق)، فقیه و متکلم امامی در قرن چهارم هجری و قرن پنجم هجری قمری است. او از شاگردان سید مرتضی و شیخ طوسی بود. از شاگردان مشهور وی میتوان به ابن بَرّاج و محمد بن علی کراجکی اشاره کرد.
 قبرستان جبل الجوشن محل دفن ابوالصلاح حلبی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوالصلاح حلبی |
| تاریخ تولد | ۳۷۴ق. |
| محل زندگی | حلب، بغداد |
| تاریخ وفات | ۴۴۷ق. |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سید مرتضی و شیخ طوسی |
| شاگردان | ابن بَرّاج و محمد بن علی کراجکی |
| تألیفات | الکافی فی الفقه، تقریب المعارف،... |
دیدگاههای فقهی حلبی تا حد زیادی نزدیک به مکتب بغداد و متأثر از نظرات سید مرتضی است. بر طبق دیدگاه حلبی، منصب قضا تنها در صلاحیت امامان معصوم و نایبان آنهاست و کسانی که به نیابت از امام معصوم عهدهدار امر قضا میشوند، باید ویژگیهایی مانند عقل، بصیرت، ورع، عدالت، بردباری و قصد و تصمیم جدّی در اجرای احکام داشته باشند. از آثار مشهور وی میتوان الکافی فی الفقه و تقریب المعارف را نام برد.
زندگی و شهرت
ابوالصلاح در سال ۳۷۴ق در حلب به دنیا آمد.[۱] برخی منابع،[۲] تاریخ تولد اورا ۳۴۷ق ذکر کردند که احتمالاً ناشی از تصحیف است.[۳] او در ۴۴۷ق در مسیر بازگشت از سفر حج، در رَمله در فلسطین درگذشت.[۴]
در نوشتههای علمای شیعه از شيخ ابوالصلاح تقى بن نجم حلبى و سيد ابوالمكارم حمزة بن زهرة، صاحب الغنية به «الحلبيان» تعبیر میشود.[۵] و همچنین ابوالصلاح جزو «الشامیون» است که در تعبیر علماء به ۴ نفر گفته میشود:
- ابوالصلاح تقى بن نجمالدين حلبى.
- سيد ابوالمكارم بن زهرة حلبى.
- قاضى ابن براج.
- سديدالدين محمود حمصى.
استادان
ابوالصلاح حلبی از حلب به بغداد رفت و در آنجا نزد سید مرتضی درس خواند و در زمره شاگردان مبرِّز او قرار گرفت، چنانکه بعدها سیدمرتضی پاسخ استفتائات مردم حلب را به او ارجاع میداد.[۷] استاد دیگر او شیخ طوسی بود که در کتاب رجال،[۸] حلبی را از شاگردان خود به شمار آورده است. او از معاصران حمزة بن عبدالعزیز سلار دیلمی، نویسنده کتاب المراسم است [۹] [یادداشت ۱]
شاگردان
ابوالصلاح، پس از فراگیری فقه و علوم دیگر، به حلب بازگشت و به تدریس پرداخت. در حوزه درس او شاگردان بسیاری پرورش یافتند. برخی از شاگردان و راویان حدیث از او عبارتاند از:
- ثابت بن اسلم حلبی، که پس از وفات حلبی بر جای او نشست.
- قاضی عبدالعزیز ابنبرّاج
- عبدالرحمان بن احمد مفید نیشابوری
- محمد بن علی کراجکی
- ابومحمد ریحان بن عبداللّه حبشی[۱۰]
دیدگاههای فقهی
دیدگاههای فقهی حلبی تا حد زیادی نزدیک به مکتب بغداد و متأثر از آرای استادش سید مرتضی است؛ از جمله درباره حجت نبودن خبر واحد.[۱۱] با این همه، آرای آن دو با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند که ابوالفتح کراجکی در غایةالانصاف فی مسائلالخلاف بدانها پرداخته و عمدتاً از نظر سیدمرتضی دفاع کرده است.[۱۲] هر چند آرای فقهی حلبی در هر مسئله کمتر با دیدگاه مشهور ناسازگار است، در پارهای موارد وی با نظر مشهور به مخالفت برخاسته است.[۱۳]پارهای از فتاوای ابی الصلاح مانند قتل صبر در برخی موارد، تقریبا در فقه شیعه کمسابقه بود.[۱۴][یادداشت ۲] طبق دیدگاه حلبی، منصب قضا تنها در صلاحیت امامان معصوم و نایبان آنهاست و کسانی که به نیابت از امام معصوم عهدهدار امر قضا میشوند، باید عقل، بصیرت، وَرَع، عدالت، بردباری و قصد و تصمیم جدّی در اجرای احکام داشته باشند.[۱۵] بر این اساس، پذیرش تولی قضاوت، حتی اگر از جانب حاکمی ستمگر پیشنهاد شود، بر واجدان شرایط، جایز، بلکه واجب است؛ زیرا در واقع، آنان نایب امام به شمار میروند، نه نماینده حاکم.[۱۶] [یادداشت ۳]
آثار
برخی از آثار متعدد فقهی و کلامی حلبی، برجامانده است.
- مهمترین و مشهورترین اثر او کتاب الکافی فی الفقه است که یک دوره فقه جامع و در بردارنده پارهای مباحث کلامی است. او در این اثر ابتدا شقوق مختلف هر مسئله را به اجمال و سپس بهتفصیل بررسی کرده و نظر خود را (گاه با استناد به ادلّه) بیان داشته است. فقهای شیعه به کتاب الکافی بسیار استناد کرده و آن را ستودهاند، از جمله ابن ادریس حلی[۱۷] آن را تألیفی نیکو و محققانه خوانده است.
- تألیف دیگر حلبی، تقریب المعارف، شامل مباحث کلامی، به ویژه توحید و نبوت و امامت و عدل، است. از ویژگیهای این اثر استفاده از منابعی است که امروزه در دسترس نیستند، مانند تاریخ ثقفی و تاریخ واقدی.
- البدایة فی الفقه
- العمدة و اللوامع
- الکافیة
- الشافیة،
- شرح بر الذخیره سید مرتضی
- شُبَهالملاحدة
- منتخب المعارف
- المعراج (در حدیث)
- البرهان علی ثبوت الایمان.[۱۸]
پانویس
- ↑ ابنحجر عسقلانی، لسان المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۷۱
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۶۳۴؛ مدرستبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۷، ص۱۶۱
- ↑ استادی، «مقدمه» در: الکافی فی الفقه، ص۵
- ↑ ذهبی، تاريخ الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳۰، ص۱۴۳.
- ↑ امين، أعيان الشيعة، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۲۱۶؛ سبحانی تبریزی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، مقدمه، ص۲۶۶
- ↑ امين، اعيان الشيعة، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۳۲۸
- ↑ منتجبالدین رازی، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۴؛ ابنشهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۵۳ش، ص۲۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۵، ص۱۵۸-۱۵۹
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۸۰ق، ص۴۵۷
- ↑ جناتی، محمد ابراهیم، ادوار فقه، ۱۳۷۴ش، ص۳۲۴
- ↑ ابنحجر عسقلانی، ج۵، ص۳۰۰؛ حرّ عاملی، امل الآمل، ج۲، ص۱۲۰، ۱۵۲؛ افندی اصفهانی، ج۴، ص۲۶۸؛ برای دیگر شاگردان او، نگاه کنید به: استادی، «مقدمه» در: الکافی فی الفقه، ص۱۵-۱۸
- ↑ ابوالصلاح حلبی، ۱۳۶۲ش، ص۵۱۱.
- ↑ نوری، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۲۹.
- ↑ ابنادریس حلی، کتاب السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۹۰؛ علامه حلی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۶۶، ج۴، ص۸۳، ج۵، ص۲۰۰، ۳۶۷، ج۹، ص۷۴
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۳۶۲ش، ص۴۲۱-۴۲۳
- ↑ ابوالصلاح حلبی، الکافی فی الفقه، ۱۳۶۲ش، ص۴۲۳
- ↑ ابن ادریس حلی، کتاب السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۴۴۹
- ↑ ابنشهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۵۳ش، ص۲۹؛ دیلمی، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، ۱۴۱۴ق، ص۴۴-۵۸؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۲۲۴، ج۲۲، ص۴۳۵، ج۲۶، ص۹۶-۹۷؛ تبریزیان حسون، «مقدمه»، در: تقریبالمعارف، ص۳۷-۴۱؛ برای فهرست آثار او، نگاه کنید به: استادی، «مقدمه»، در: الکافی فی الفقه، ص۱۹-۲۲
یادداشت
- ↑ طریحی سلار را جزو استادان حلبی ذکر کرده که اشتباه است.(طریحی، ذیل «سلار» ؛ کاظمی تستری، مقابس الانوار و نفایس الأسرار فی احکام النبی المختار و عترته الاطهار، آل البیت(ع)، ص۸.)
- ↑ وإذا تزيا الذكر بزي المرأة واشتهر بالتمكين من نفسه وهو المخنث في عرف العادة قتل صبرا
- ↑ وان كان في الظاهر من قبل المتغلب ، فهو نائب عن ولي الأمر عليهالسلام في الحكم ومأهول له لثبوت الاذن منه وآبائهم عليهمالسلام
منابع
- ابن ادریس حلی، محمد بن احمد، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، ۱۴۱۰-۱۴۱۱ق.
- ابنحجر عسقلانی، احمد بن علی، لسانالمیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹-۱۳۳۱ق، چاپ افست بیروت، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۱م.
- ابنشهرآشوب، محمد بن على، کتاب معالمالعلماء، تحقیق عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۵۳ش.
- ابوالصلاح حلبی، تقى الدين بن نجم الدين، تقریبالمعارف، تحقیق فارس تبریزیان حسون، قم، ۱۳۷۵ش.
- ابوالصلاح حلبی، تقى الدين بن نجم الدين، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، ۱۳۶۲ش.
- افندی اصفهانی، عبداللّه بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
- دیلمی، حسن بن علی، اعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم، ۱۴۱۴ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاريخ الاسلام، تحقیق عمر عبد السلام التدمري، بیروت، دار الكتاب العربي، ۱۴۱۳ق.
- جناتی، محمدابراهیم، ادوار فقه، تهران، کيهان، ۱۳۷۴ش.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی، تهران، ۱۳۶۲ش.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه السلام، ۱۴۱۸ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجالالطوسی، نجف ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م، چاپ افست قم، بیتا.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم، ۱۴۱۲-۱۴۲۰ق.
- کاظمی تستری، اسد اللّه بن اسماعیل، مقابس الانوار و نفایس الاسرار فی احکام النبی المختار و عترته الاطهار، قم، آلالبیت، بیتا.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
- منتجب الدین رازی، علی بن عبیداللّه، الفهرست، تحقیق جلالالدین محدث ارموی، قم، ۱۳۶۶ش.
- نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق.
پیوند به بیرون