محمد ارباب قمی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | ارباب |
| تاریخ تولد | ۱۲۷۳ق |
| محل زندگی | قم • سامرا • نجف |
| تاریخ وفات | ۱۳۴۱ق |
| محل دفن | قبرستان شیخان |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزای شیرازی • میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی |
| شاگردان | شیخ عباس قمی • میرزا محمد فیض قمی • میرزا محمد کبیر قمی |
| محل تحصیل | سامرا • نجف |
| اجازه روایت از | محدث نوری • شیخ الشریعة اصفهانی • میرزا حسین خلیلی تهرانی |
| اجازه اجتهاد از | میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی |
| تألیفات | الاربعین الحسینیة • تشیید البنیان |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اقامه نماز جماعت • حل و فصل دعاوی |
میرزا محمد ارباب قمی (۱۲۷۳-۱۳۴۱ق) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری است. او تحصیلات علوم دینی را در دو حوزه سامرا و حوزه علمیه نجف گذراند و از بزرگان حوزه نجف، اجازاتی را اخذ کرد. ارباب قمی پس از بازگشت به ایران در قم به تدریس، تألیف و وعظ مشغول شد. کتاب الاربعین الحسینیة درباره امام حسین(ع) مشهورترین اثر او است. میرزا محمد ارباب در قبرستان شیخان قم مدفون است.
زندگینامه
میرزا محمد ارباب در سال ۱۲۷۳ق در قم به‌دنیا آمد. او خودش را میرزا محمد قمی معرفی کرده است.[۱]
پدرش «محمدتقی بیگ ارباب»، معروف به ارباب جان‌بابا، از ادیبان قم در دوره ناصرالدین شاه بود.[۲] و قول و تصديق او در نزد تمام استادان اين فنون، برهان قاطع به شمار مىرفت.[۳] از نوشته‌های او دو کتاب در دست است؛ مقتل منظوم امام حسين(ع) و تاريخ دار الايمان قم.[۴] مرقدش در صحن عتيق حرم حضرت معصومه(س) واقع است.[۵]
فرزندان
میرزا محمد ارباب قمی داماد شیخ حسین قمی کوچه‌حرمی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود.[۶] ارباب قمی شش فرزندِ پسر داشت:
- محمدباقر ربانی
- محمدتقی اشراقی مدفون در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س)؛ او اجتهاد داشت و اربعين حديث، تقريرات مكاسب عبدالکریم حائری یزدی را نگاشته است.[۷]
- محسن اشراقی از واعظان قم مدفون در قبرستان شیخان قم
- محمد اشراقی
- صالح اشراقی
- سعید اشراقی از واعظان قم.[۸]
درگذشت
میرزا محمد ارباب در جمادی‌الاولی سال ۱۳۴۱ق در ۶۸ سالگی درگذشت و در قبرستان شیخان قم، دفن شد.[۹] او را اشراقی واعظ قمی نیز خوانده‌اند.[۱۰]
تحصیلات
ارباب قمی، ابتدا برای تحصیل ادبیات به تهران رفت. سپس به قم بازگشت و مدتی درس خواند. چندی بعد به همراه «ملا عبدالله قمی» و «ملا حسین قمی» عازم سامرا شد و سالیانی اندک در درس میرزای شیرازی شرکت کرد.ارباب از این فقیه شیعه، اجازه نقل روایت دارد.[۱۱] [۱۲] محمد ارباب قمی در ادامه تحصیل خویش با ملا عبدالله، رهسپار نجف شد و سال‌های بسیاری در درس میرزا حبیب‌الله رشتی و محمدکاظم آخوند خراسانی حضور یافت و از مرحوم آخوند، اجازه اجتهاد گرفت. او در این زمان، مرجع بزرگان عصر خود و مورد تمجید دانشمندان بود[۱۳] و برخی او را جامع معقول و منقول می‌دانستند.[۱۴]
میرزا حسین نوری دیگر استاد ارباب قمی بود که به او اجازه نقل روایت داد و کار مقابله و تصحیح بحار الانوار را به او سپرد.[۱۵]
میرزا حسین خلیلی تهرانی نیز از اساتید و مشایخ اجازه ارباب است. او آخرین حدیث کتاب خود را از سلسله میرزا حسین خلیلی تهرانی، سید محمد هندی نجفی، شیخ الشریعه اصفهانی و میرزا حسین نوری نقل کرده است.[۱۶]
بازگشت به قم
ارباب قمی به قم بازگشت و در زادگاه خویش، کرسی درس و بحث حوزه را برپا داشت. توان علمی‌اش به او ریاست عام و شهرت بخشید و فقاهتش زبانزد گردید.[۱۷]
تألیف کتاب، اقامه نماز جماعت و حل‌وفصل دعاوی از دیگر دل‌مشغولی‌های ارباب بود.[۱۸] [۱۹] [۲۰]
هنوز حوزه علمیه قم به‌دست عبدالکریم حائری یزدی تأسیس نشده بود که ارباب قمی در آن شهر، مرجعیت دینی داشت و در امور دنیوی و اخروی مردم نقش ویژه‌ای ایفا می‌کرد.[۲۱] همه بزرگان نامش را به احترام می‌بردند و مقبولیتی عظیم داشت[۲۲] تاآنجا که گفته‌اند از ترس او، کارگزاران دولتی جر‌أت نداشتند قیمت آرد گندم را افزایش دهند.[۲۳]
هنگامی که شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۴۰ق به قصد زیارت به قم آمد، ابوالقاسم کبیر قمی و محمد ارباب قمی به دیدن او رفتند و بحث فقهی بینشان مطرح شد. در راه بازگشت محمد ارباب به ابوالقاسم می‌گوید که شیخ عبدالکریم با ما فرق دارد و بهتر است از او درخواست کنیم که در قم بماند و حوزه علمیه تشکیل دهد. پس دوباره به منزل حاج شیخ برمی‌گردند و این تقاضا را مطرح می‌کنند.[۲۴] با اینکه ۱۵ سال از حاج شیخ بزرگتر بود ولی در برابرش خیلی اظهار کوچکی می‌کرد[۲۵]، حتی روزی به شاگردانش گفت: برخیزید و سر درس حاج شیخ بروید.[۲۶]
شاگردان
در شمار شاگردان میرزا محمد ارباب، این افراد نام برده شده‌اند:
- امام خمینی؛ او در اخلاق و عرفان از ميرزا محمّد ارباب، بهره جسته است.[۲۷]
- شیخ عباس قمی (درگذشت:۱۳۵۹ق)
- محمد فیض قمی (درگذشت:۱۳۷۰ق)
- محمد کبیر قمی (درگذشت:۱۳۶۹ق)
- ابوالحسن فقیهی قمی
- احمد فقیهی قمی
- محمدحسن نویسی قمی (درگذشت:۱۳۷۱ق)
- علیاکبر برقعی (درگذشت:۱۴۰۷ق)
- علی‌محمد باغ‌پنبه‌ای قمی
- محمدباقر ربانی، فرزندش
- محمدتقی اشراقی (درگذشت:۱۳۶۸ق)، فرزندش
- محمدصادق طاهری
- محمدصادق فقیهی قمی
- ناصرالدین قمی (درگذشت:۱۳۶۳ق).[۲۸]
آثار
- الاربعین الحسینیة؛ مشهورترین اثر محمد ارباب قمی است. او این اثر را در سال ۱۳۲۸ق نوشت و در آن، چهل حدیث درباره امام حسین(ع) را شرح کرد.[۲۹]
- تَشییدُ البُنیان لِفَتاوُی الْبَیان؛ این کتاب، شرح مفصل بیان اثر شهید اول است که به‌صورت «قالَ اَقولُ» آمده و تا مبحث «احکام اموات» را در بر دارد.
- شرح قصیده عینیة سید حمیری
- رُجومُ الشّیاطین: این کتاب، در ردّ بر فرقه بابی و بهایی نوشته شده است.
- حاشیه بر کتاب جواهر الکلام
- حاشیه بر کتاب اسفار اربعه ملاصدرا
- * دیوان اشعار؛ مجموعه‌ای از اشعار عربی و فارسی
- تصحیح، مقابله و چاپ کتاب‌های بحارالانوار، غیبت نعمانی (چاپ: ۱۳۱۸ق)، اثبات الوصیة مسعودی (چاپ: ۱۳۲۰ق)، کنزالعرفان اثر فاضل مقداد و منهاج النجاة نوشته فیض کاشانی.[۳۰]
میرزا ارباب قمی بیش از صد کتاب را تصحیح و مقابله نمود تا دسترسی آیندگان را به آنها تسهیل گرداند.[۳۱] او کتابخانه بزرگی داشت که حاوی کتاب‌های نفیس خطی و چاپی بود و خودش بر بسیاری از آنها تعلیق نوشت.[۳۲]
اشعار
ارباب قمی به عربی و فارسی شعر می‌سرود و سروده‌هایش در مجالس و منابر خوانده می‌شد. از جمله اشعار مشهور او شعری است که در توسل به امام زمان(عج) سروده است:
| چه خوش باشد که بعد از انتظاری | به امّیدی رسند امیدواران | |
| جمال الله شود از غیب، طالع | پدیدار آید اندر بزم یاران | |
| دَمَد از قرن قدرت، نفخه صور | ببارد ابر رحمت، آب باران | |
| به آواز أنا الحق، مرغ توحید | کند پرواز، اندر شاخساران | |
| جهان شد تیره چون شب‌های تاریک | خدایا! در رسان خورشید تابان | |
| تو‌ای جام جهان، رخساره بنما | که خَستند از تعب، آیینه‌داران | |
| ببین ما را اسیر بند کفّار | گرفتار شکنج روزگاران | |
| قدم در کربلا بگذار و بستان | سر پُرخون ز دست نیزه‌داران | |
| تو ای دست خدا، از شَسْت قدرت | بکش تیر از گلوی شیرخواران | |
| خبر داری که از سمّ ستوران | دگر جسمی نماند از شه‌سواران.[۳۳] |
پانویس
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص ۳۳۷.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۶و۷.
- ↑ مستوفی، شرح زندگانى من، ۱۳۸۴ش٬ ج۱، ص۵۱۷
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۶.
- ↑ جواهر کلام، تربت پاكان قم، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۴۵۵
- ↑ جواهر کلام٬ تربت پاكان قم، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۴.
- ↑ مشار، مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى، ۱۳۴۰ش، ج۲، ص۲۴۶.
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۷و۸۸.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ مشار، فهرست كتابهاى چاپى فارسى، ج۱، ص۱۳۹۰.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،۱۳۷۹ش، ص۹ و ۱۵.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، ۱۳۶۹ش٬ ج۳٬ ص۳۲۰ و ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ ناصر الشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش٬ ص۳۴۵
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،۱۳۷۹ش، ص۳۳۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
- ↑ حضرت آیت‌الله میرزا محمد ارباب، سایت وارثون.
- ↑ روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج۲، ص۶۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۲۵.
- ↑ مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، ۱۳۸۳ش، ص۲.
- ↑ سید موسی شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ سید موسی شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۸.
- ↑ وفايی، تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز، ۱۳۹۰ش٬ ج۱ ، ص۸۸
- ↑ نجوم امت ۱۳ (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۳و۸۴.
- ↑ نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴.
- ↑ نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴و۸۵.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۵.
- ↑ حسینی، تراجم الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۵۵۰.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
منابع
- ارباب قمی، میرزا محمد،الاربعین، تهران، اسوه، ۱۳۷۹ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت،دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.
- جواهر کلام، عبد الحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، چاپ ۱، ۱۴۲۴ق.
- حسینی، سید احمد، تراجم الرجال، قم٬ مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۱۴ق.
- حضرت آیت‌الله میرزا محمد ارباب، سایت وارثون، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
- زندگینامه حاج محمد ارباب قمی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی، ۱۳۸۹ش.
- مجله نور علم، نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی)، تیر ۱۳۶۵ - شماره ۱۶.
- مدرس تبریزی، محمدعلی٬ ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، زوار، چ پنجم، ۱۳۸۴ش.
- مشار، خان بابا، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، تهران، مؤلف٬ چ۱، ۱۳۵۰ش.
- مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، بی‌نا٬ بی‌جا، ۱۳۴۰ش.
- مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، در نشریه حوزه، شماره ۱۲۵، دی ۱۳۸۳ش.
- ناصر الشریعه، محمد حسن، تاریخ قم، تصحیح علی دوانی، تهران، رهنمون، چ اول، ۱۳۸۳ش.
- وفایی، مرتضی٬ تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجری تا امروز، قم، پژوهشکده علوم و معارف حدیث، چ اول، ۱۳۹۰ش.