میرزا محمد ارباب قمی (۱۲۷۳-۱۳۴۱ق) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری است. او تحصیلات علوم دینی را در دو حوزه سامرا و حوزه علمیه نجف گذراند و از بزرگان حوزه نجف، اجازاتی را اخذ کرد. ارباب قمی پس از بازگشت به ایران در قم به تدریس، تألیف و وعظ مشغول شد. کتاب الاربعین الحسینیة درباره امام حسین(ع) مشهورترین اثر او است. میرزا محمد ارباب در قبرستان شیخان قم مدفون است.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | ارباب |
| تاریخ تولد | ۱۲۷۳ق |
| محل زندگی | قم • سامرا • نجف |
| تاریخ وفات | ۱۳۴۱ق |
| محل دفن | قبرستان شیخان |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزای شیرازی • میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی |
| شاگردان | شیخ عباس قمی • میرزا محمد فیض قمی • میرزا محمد کبیر قمی |
| محل تحصیل | سامرا • نجف |
| اجازه روایت از | محدث نوری • شیخ الشریعة اصفهانی • میرزا حسین خلیلی تهرانی |
| اجازه اجتهاد از | میرزا حبیب‌الله رشتی • آخوند خراسانی |
| تألیفات | الاربعین الحسینیة • تشیید البنیان |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اقامه نماز جماعت • حل و فصل دعاوی |
زندگینامه
میرزا محمد ارباب در سال ۱۲۷۳ق در قم به‌دنیا آمد. او خودش را میرزا محمد قمی معرفی کرده است.[۱]
پدرش «محمدتقی بیگ ارباب»، معروف به ارباب جان‌بابا، از ادیبان قم در دوره ناصرالدین شاه بود.[۲] و قول و تصديق او در نزد تمام استادان اين فنون، برهان قاطع به شمار مىرفت.[۳] از نوشته‌های او دو کتاب در دست است؛ مقتل منظوم امام حسين(ع) و تاريخ دار الايمان قم.[۴] مرقدش در صحن عتيق حرم حضرت معصومه(س) واقع است.[۵]
فرزندان
میرزا محمد ارباب قمی داماد شیخ حسین قمی کوچه‌حرمی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود.[۶] ارباب قمی شش فرزندِ پسر داشت:
- محمدباقر ربانی
- محمدتقی اشراقی مدفون در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س)؛ او اجتهاد داشت و اربعين حديث، تقريرات مكاسب عبدالکریم حائری یزدی را نگاشته است.[۷]
- محسن اشراقی از واعظان قم مدفون در قبرستان شیخان قم
- محمد اشراقی
- صالح اشراقی
- سعید اشراقی از واعظان قم.[۸]
درگذشت
میرزا محمد ارباب در جمادی‌الاولی سال ۱۳۴۱ق در ۶۸ سالگی درگذشت و در قبرستان شیخان قم، دفن شد.[۹] او را اشراقی واعظ قمی نیز خوانده‌اند.[۱۰]
تحصیلات
ارباب قمی، ابتدا برای تحصیل ادبیات به تهران رفت. سپس به قم بازگشت و مدتی درس خواند. چندی بعد به همراه «ملا عبدالله قمی» و «ملا حسین قمی» عازم سامرا شد و سالیانی اندک در درس میرزای شیرازی شرکت کرد.ارباب از این فقیه شیعه، اجازه نقل روایت دارد.[۱۱] [۱۲] محمد ارباب قمی در ادامه تحصیل خویش با ملا عبدالله، رهسپار نجف شد و سال‌های بسیاری در درس میرزا حبیب‌الله رشتی و محمدکاظم آخوند خراسانی حضور یافت و از مرحوم آخوند، اجازه اجتهاد گرفت. او در این زمان، مرجع بزرگان عصر خود و مورد تمجید دانشمندان بود[۱۳] و برخی او را جامع معقول و منقول می‌دانستند.[۱۴]
میرزا حسین نوری دیگر استاد ارباب قمی بود که به او اجازه نقل روایت داد و کار مقابله و تصحیح بحار الانوار را به او سپرد.[۱۵]
میرزا حسین خلیلی تهرانی نیز از اساتید و مشایخ اجازه ارباب است. او آخرین حدیث کتاب خود را از سلسله میرزا حسین خلیلی تهرانی، سید محمد هندی نجفی، شیخ الشریعه اصفهانی و میرزا حسین نوری نقل کرده است.[۱۶]
بازگشت به قم
ارباب قمی به قم بازگشت و در زادگاه خویش، کرسی درس و بحث حوزه را برپا داشت. توان علمی‌اش به او ریاست عام و شهرت بخشید و فقاهتش زبانزد گردید.[۱۷]
تألیف کتاب، اقامه نماز جماعت و حل‌وفصل دعاوی از دیگر دل‌مشغولی‌های ارباب بود.[۱۸] [۱۹] [۲۰]
هنوز حوزه علمیه قم به‌دست عبدالکریم حائری یزدی تأسیس نشده بود که ارباب قمی در آن شهر، مرجعیت دینی داشت و در امور دنیوی و اخروی مردم نقش ویژه‌ای ایفا می‌کرد.[۲۱] همه بزرگان نامش را به احترام می‌بردند و مقبولیتی عظیم داشت[۲۲] تاآنجا که گفته‌اند از ترس او، کارگزاران دولتی جر‌أت نداشتند قیمت آرد گندم را افزایش دهند.[۲۳]
هنگامی که شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۴۰ق به قصد زیارت به قم آمد، ابوالقاسم کبیر قمی و محمد ارباب قمی به دیدن او رفتند و بحث فقهی بینشان مطرح شد. در راه بازگشت محمد ارباب به ابوالقاسم می‌گوید که شیخ عبدالکریم با ما فرق دارد و بهتر است از او درخواست کنیم که در قم بماند و حوزه علمیه تشکیل دهد. پس دوباره به منزل حاج شیخ برمی‌گردند و این تقاضا را مطرح می‌کنند.[۲۴] با اینکه ۱۵ سال از حاج شیخ بزرگتر بود ولی در برابرش خیلی اظهار کوچکی می‌کرد[۲۵]، حتی روزی به شاگردانش گفت: برخیزید و سر درس حاج شیخ بروید.[۲۶]
شاگردان
در شمار شاگردان میرزا محمد ارباب، این افراد نام برده شده‌اند:
- امام خمینی؛ او در اخلاق و عرفان از ميرزا محمّد ارباب، بهره جسته است.[۲۷]
- شیخ عباس قمی (درگذشت:۱۳۵۹ق)
- محمد فیض قمی (درگذشت:۱۳۷۰ق)
- محمد کبیر قمی (درگذشت:۱۳۶۹ق)
- ابوالحسن فقیهی قمی
- احمد فقیهی قمی
- محمدحسن نویسی قمی (درگذشت:۱۳۷۱ق)
- علیاکبر برقعی (درگذشت:۱۴۰۷ق)
- علی‌محمد باغ‌پنبه‌ای قمی
- محمدباقر ربانی، فرزندش
- محمدتقی اشراقی (درگذشت:۱۳۶۸ق)، فرزندش
- محمدصادق طاهری
- محمدصادق فقیهی قمی
- ناصرالدین قمی (درگذشت:۱۳۶۳ق).[۲۸]
آثار
- الاربعین الحسینیة؛ مشهورترین اثر محمد ارباب قمی است. او این اثر را در سال ۱۳۲۸ق نوشت و در آن، چهل حدیث درباره امام حسین(ع) را شرح کرد.[۲۹]
- تَشییدُ البُنیان لِفَتاوُی الْبَیان؛ این کتاب، شرح مفصل بیان اثر شهید اول است که به‌صورت «قالَ اَقولُ» آمده و تا مبحث «احکام اموات» را در بر دارد.
- شرح قصیده عینیة سید حمیری
- رُجومُ الشّیاطین: این کتاب، در ردّ بر فرقه بابی و بهایی نوشته شده است.
- حاشیه بر کتاب جواهر الکلام
- حاشیه بر کتاب اسفار اربعه ملاصدرا
- * دیوان اشعار؛ مجموعه‌ای از اشعار عربی و فارسی
- تصحیح، مقابله و چاپ کتاب‌های بحارالانوار، غیبت نعمانی (چاپ: ۱۳۱۸ق)، اثبات الوصیة مسعودی (چاپ: ۱۳۲۰ق)، کنزالعرفان اثر فاضل مقداد و منهاج النجاة نوشته فیض کاشانی.[۳۰]
میرزا ارباب قمی بیش از صد کتاب را تصحیح و مقابله نمود تا دسترسی آیندگان را به آنها تسهیل گرداند.[۳۱] او کتابخانه بزرگی داشت که حاوی کتاب‌های نفیس خطی و چاپی بود و خودش بر بسیاری از آنها تعلیق نوشت.[۳۲]
اشعار
ارباب قمی به عربی و فارسی شعر می‌سرود و سروده‌هایش در مجالس و منابر خوانده می‌شد. از جمله اشعار مشهور او شعری است که در توسل به امام زمان(عج) سروده است:
پانویس
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص ۳۳۷.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۶و۷.
- ↑ مستوفی، شرح زندگانى من، ۱۳۸۴ش٬ ج۱، ص۵۱۷
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۶.
- ↑ جواهر کلام، تربت پاكان قم، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۴۵۵
- ↑ جواهر کلام٬ تربت پاكان قم، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۶۱۴.
- ↑ مشار، مؤلفين كتب چاپى فارسى و عربى، ۱۳۴۰ش، ج۲، ص۲۴۶.
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۷و۸۸.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ مشار، فهرست كتابهاى چاپى فارسى، ج۱، ص۱۳۹۰.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،۱۳۷۹ش، ص۹ و ۱۵.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، ۱۳۶۹ش٬ ج۳٬ ص۳۲۰ و ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ ناصر الشریعه، تاریخ قم، ۱۳۸۳ش٬ ص۳۴۵
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،۱۳۷۹ش، ص۳۳۷.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش٬ ج۴، ص۴۸۹.
- ↑ ارباب قمی، الاربعین الحسینیه،، ۱۳۷۹ش، ص۹.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
- ↑ حضرت آیت‌الله میرزا محمد ارباب، سایت وارثون.
- ↑ روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج۲، ص۶۱۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۲۵.
- ↑ مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، ۱۳۸۳ش، ص۲.
- ↑ سید موسی شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ سید موسی شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ج۱، ص۵۴۲.
- ↑ نجوم امت ۱۳، (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۸.
- ↑ وفايی، تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز، ۱۳۹۰ش٬ ج۱ ، ص۸۸
- ↑ نجوم امت ۱۳ (آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۳و۸۴.
- ↑ نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴.
- ↑ نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی معروف به ارباب)، ۱۳۶۵ش، ص۸۴و۸۵.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذّریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۴۵.
- ↑ حسینی، تراجم الرجال، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۵۵۰.
- ↑ میرزا محمّد ارباب قمی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
منابع
- ارباب قمی، میرزا محمد،الاربعین، تهران، اسوه، ۱۳۷۹ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت،دار الأضواء، چ۳، ۱۴۰۳ق.
- جواهر کلام، عبد الحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، چاپ ۱، ۱۴۲۴ق.
- حسینی، سید احمد، تراجم الرجال، قم٬ مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۱۴ق.
- حضرت آیت‌الله میرزا محمد ارباب، سایت وارثون، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
- زندگینامه حاج محمد ارباب قمی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ بازدید: ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ش.
- شبیری زنجانی، سید موسی، جرعه‌ای از دریا، قم، مؤسسه کتاب‌شناسی، ۱۳۸۹ش.
- مجله نور علم، نجوم امت ۱۳(آیةالله میرزا محمد قمی)، تیر ۱۳۶۵ - شماره ۱۶.
- مدرس تبریزی، محمدعلی٬ ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
- مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، زوار، چ پنجم، ۱۳۸۴ش.
- مشار، خان بابا، فهرست کتاب‌های چاپی فارسی، تهران، مؤلف٬ چ۱، ۱۳۵۰ش.
- مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، بی‌نا٬ بی‌جا، ۱۳۴۰ش.
- مصاحبه با حجة الاسلام والمسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، در نشریه حوزه، شماره ۱۲۵، دی ۱۳۸۳ش.
- ناصر الشریعه، محمد حسن، تاریخ قم، تصحیح علی دوانی، تهران، رهنمون، چ اول، ۱۳۸۳ش.
- وفایی، مرتضی٬ تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجری تا امروز، قم، پژوهشکده علوم و معارف حدیث، چ اول، ۱۳۹۰ش.