عبداللّه بن جعفر حِمیری، عالم و محدث شیعی سده سوم و چهارم هجری، صاحب اثر مشهور قُربُ الاِسناد و زنده در دوران امامت امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و همچنین در دوره غیبت صغری.وی از نخستین کسانی است که در حوزه علمیه کربلا به تربیت شاگرد همت گمارده است. بنا بر نقل شیخ طوسی، عبدالله بن جعفر حمیری دارای هفده کتاب بود که تنها یک اثر او به دست ما رسیده است.[۱]
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| مشایخ | ایوب بن نوح نخعی، هارون بن مسلم، احمد بن محمد بن خالد برقی، محمد بن حسین بن ابی الخطاب، محمد بن خالد طیالسی و... |
| شاگردان | فرزندش محمد بن عبدالله حمیری، احمد بن محمد بن یحیی عطار قمی، ابوعلی اسکافی، محمد بن حسن بن ولید قمی، علی بن حسین بن بابویه، ابوغالب زُراری، محمد بن موسی بن متوکل و... |
| آثار | قُربُ الاِسناد |
ولادت
از تاریخ دقیق ولادت و وفات عبدالله بن جعفر اطلاعی در دست نیست، اما بدون شک در دوران امامت امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و در دوره غیبت صغرا می‌زیسته است.
حمیری، از مشایخ و بزرگان قم بود، در سال‌های پایانی قرن سوم به کوفه سفر کرد و محدّثان آن شهر از وی احادیث بسیاری شنید.[۲]
فرزندان
حمیری علاوه بر فرزندش محمد، که فردی مشهور و صاحب تألیفات بوده، سه فرزند دیگر، به نامهای احمد و جعفر و حسین، داشته است که همگی دارای مکاتباتی با امام زمان(عج) بوده‌اند.[۳]
راوی حدیث
حمیری نقش مهمی در روایت مکتوبات حدیثی محدّثان قم داشته است.[۴] همچنین نام وی در سلسله اسناد روایی بسیاری از آثار محدّثان شیعی کوفه و مناطق دیگر دیده می‌شود.[۵]
برخی از کسانی که حمیری از آنها روایت کرده عبارت‌اند از:
مهم‌ترین راویان حدیث از حمیری نیز عبارت‌اند از:
البته شیخ طوسی در رجال خود[۱۷] در میان اصحاب امام رضا (ع) از فردی به نام ابوالعباس حمیری یاد کرده که خویی[۱۸] ـ با ارائه دلایلی، از جمله تاریخ سفر حمیری به کوفه، که نجاشی آن را گزارش کرده ـ وی را غیر از عبداللّه بن جعفر حمیری دانسته است.[۱۹]
آثار
حمیری آثار متعددی تألیف کرده که اغلب شامل موضوعات مورد علاقه محدّثان آن دوره است. از جمله موضوعاتی که محدّثان شیعه آن دوره آثار متعددی درباره آن تدوین کرده‌اند، پاسخ‌های ائمه به پرسش‌های اصحاب درباره مسائل فقهی و کلامی است که موارد فراوانی از آنها در کتب اربعه نقل شده است.[۲۰]
مکاتبات فقهی ـ کلامی
عبدالله بن جعفر حمیری برخی مکاتبات فقهی ـ کلامی بین امامان شیعه و اصحاب را گردآورده و آثاری با این موضوع تألیف کرده است.
وی در کتاب مسائل الرجال و مکاتباتهم اباالحسن الثالث (ع)،[۲۱] نامه نگاری‌هایی بین برخی اصحاب امام هادی(ع) با ایشان را، که غالبا مشتمل بر مسائل فقهی است، گرد آورده است.
نام برخی از این افراد در منابع حدیثی دیگر آمده است که عبارت‌اند از:
مسائلُ لأبی محمد الحسن
حمیری همچنین کتابی با عنوان مسائلُ أبی محمدالحسن علی ید محمد بن عثمان العَمری تألیف کرده که نقل قولهایی از آن در آثار گوناگون امامیه باقی مانده است.[۲۸]
براساس این نقل قولها، به نظر می‌رسد که بخش اعظم این کتاب، پرسش‌های فقهی از امام عسکری(ع) بوده که حمیری آنها را از طریق محمد بن عثمان عَمْری دومین نایب خاص، به امام می‌رسانده و پاسخ‌هایی نیز از طریق عمری می‌گرفته است.[۲۹]
الدلائل
عبدالله بن جعفر حمیری آثاری نیز در موضوع امامت تألیف کرده است. وی کتاب مهمی با نام الدلائل داشته است[۳۰] که تا قرن هفتم موجود بوده و بهاءالدین اربلی[۳۱] و ابن طاووس[۳۲] بخشهایی از آن را نقل کرده‌اند. ابن طاووس نسخه‌ای از این کتاب را، به خط احمد بن حسین ابن غضائری، در اختیار داشته است.[۳۳]
کتاب الغیبه
از جمله آثار حمیری درباره غیبت، کتاب الغیبة است. همچنین وی تألیف دیگری در این زمینه داشته که نجاشی[۳۴] هم از آن با نام الغیبة و الحیرة یاد کرده و احتمالا همان است که طوسی، به نقل از ابوجعفر محمدبن جعفر ابن بُطّه قمی، نام آن را الفترةُ والحیرة ذکر کرده است.[۳۵]
ابن ابی زینب،[۳۶] ابن بابویه[۳۷] و شیخ طوسی در کتاب الغیبة[۳۸] روایات فراوانی درباره غیبت از حمیری نقل کرده‌اند که برگرفته از آثار وی در این باب است.
شیخ صدوق در کتاب التوحید[۳۹] روایاتی به نقل از مشایخ خود از حمیری آورده که احتمالا از کتاب العظمة و التوحید یا کتاب التوحید و البداء و الارادة و الاستطاعة و المعرفة[۴۰] است که شیخ طوسی[۴۱] از کتاب اخیر با عنوان التوحید و الاستطاعة و الافاعیل و البداء یاد کرده است.
قرب الاسناد
تنها کتاب موجود از حمیری، قُرب الاِسناد است. نجاشی[۴۲] از سه کتاب حمیری با نامهای قرب الاسناد الی الرضا ، قرب الاسناد الی ابی جعفر بن الرضا، و قرب الاسناد الی صاحب الامر یاد کرده، اما شیخ طوسی[۴۳] فقط از قرب الاسناد نام برده است.
قرب الاسناد به آثاری اطلاق می‌شود که در آن، محدّث، احادیث را با کوتاه‌ترین طریق تا معصوم روایت کند. حمیری در تألیف این کتاب از متون کهن‌تر نیز بهره برده[۴۴] که از مهم‌ترین آنها، کتاب المسائل علی بن جعفر عُریضی است که حمیری بخش اعظم آن را در کتاب خود آورده است.[۴۵]
ابن ادریس حلّی[۴۶] روایاتی از قرب الاسناد حمیری نقل کرده، ولی به اشتباه این کتاب را به فرزند وی، محمد نسبت داده است. منشأ این خطا ظاهرا آن است که سلسله سند آغازین کتاب به فرزند حمیری منتهی می‌شود.[۴۷]
شاهد مهم بر صحت انتساب قرب الاسناد به عبدالله بن جعفر حمیری آن است که ابن‌ادریس حلی،[۴۸] در نقل قول از این کتاب، حدیثی را بدون واسطه از محمد بن حسین بن ابی الخطاب (متوفی ۲۶۲ق) آورده که طبقه حدیثی آن تنها با طبقه مشایخ عبداللّه بن جعفر تطابق دارد.
پانویس
- ↑ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ص۲۵۶
- ↑ نجاشی، ص۲۱۹.
- ↑ نجاشی، ص۳۵۴ ـ ۳۵۵.
- ↑ طوسی، رجال، ص۴۲۴.
- ↑ نجاشی، ص۳۸، ۵۹، ۱۶۸، ۳۰۲، ۴۳۰.
- ↑ نجاشی، ص۵۵، ۱۳۷.
- ↑ حمیری، ص۳۷۹.
- ↑ نجاشی، ص۱۶۸.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۶۳.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۹، ۲۲، ۲۰۳.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۱۳، ۳۸، ۲۰۱.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۸۶، ۲۳۸، ۶۹۷.
- ↑ نجاشی، ص۱۷۶، ۲۷۴.
- ↑ نجاشی، ص۴۳۰.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۱۸۹.
- ↑ طوسی، رجال، ص۴۳۷.
- ↑ طوسی، ص ۳۷۰.
- ↑ خویی، ج ۱۰، ص۱۴۱.
- ↑ کلینی، ج ۵، ص۴۴۷ ؛ طوسی، تهذیب، ج ۳، ص۲۳۱.
- ↑ کلینی، ج ۱، ص۸۷، ۱۰۰ و ج ۲، ص۲۷، ۳۹۹ ؛ شیخ صدوق، من لایحضر، ج ۱، ص۲۶۲، ۵۴۴ ؛ طوسی، تهذیب، ج ۱، ص۵۵، ۶۴،۱۵۰.
- ↑ نجاشی، ص۲۲۰
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضر، ج۳، ص۴۳۴ و ج ۴، ص۲۳۲؛ طوسی، تهذیب، ج۹، ص۱۸۹ ؛ طوسی، الاستبصار، ج۴، ص۱۲۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضر، ج۱، ص۴۴۰ـ۴۴۱؛ طوسی، تهذیب، ج ۳، ص۲۱۶ و ج ۷، ص۳۶۳، ۴۲۸.
- ↑ طوسی، تهذیب، ج۲، ص۳۰۸؛ طوسی، الاستبصار، ج ۱، ص۳۴۳.
- ↑ طوسی، تهذیب، ج۴، ص۹۱ و ج ۵، ص۲۷۳.
- ↑ طوسی، تهذیق، ج۵، ص۱۷۱؛ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۴۷.
- ↑ طوسی، تهذیب، ج۵، ص۲۰۹؛ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ کلینی، ج ۵، ص۴۴۷ و ج ۷، ص۱۱۴.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضر، ج ۳، ص۴۳۵.
- ↑ نجاشی، ص۲۱۹ ؛ طوسی، فهرست، ص۲۹۴
- ↑ اربلی، ج ۳، ص۶۶، ۱۲۰، ۲۱۰، ۴۰۴.
- ↑ فتح الابواب، ص۲۴۳ ؛ کمال الدین، ص۲، ۹۷، ۱۱۹.
- ↑ کمال الدین، ص۹۷، ۲۲۹.
- ↑ نجاشی، ص۲۱۹
- ↑ طوسی، فهرست، ص۲۹۴.
- ↑ ابن ابی زینب، ص ۶۷، ۱۵۲، ۱۵۵، ۱۵۹.
- ↑ کمال الدین، ج ۱، ص۱۲۷، ۱۵۲، ۲۱۱، ۲۲۸
- ↑ طوسی، الغیبة، ص ۳۵۲، ۳۵۴، ۳۶۱ ـ ۳۶۲، ۴۳۹.
- ↑ صدوق، التوحید، ص ۷۶، ۸۰، ۱۰۳.
- ↑ نجاشی، ص۲۱۹ ـ ۲۲۰
- ↑ طوسی، فهرست، ص۲۹۴.
- ↑ نجاشی، ص ۲۲۰.
- ↑ طوسی، فهرست، ص۲۹۴.
- ↑ رحمتی، ص۲۷ ـ ۲۸.
- ↑ رحمتی، ص۲۷.
- ↑ ابن ادریس، ج ۱۴، ص۲۲۳ ـ ۲۳۰
- ↑ حمیری، ص۱.
- ↑ ابن ادریس، ج ۱۴، ص۲۲۳
منابع
- ابن ابی زینب، کتاب الغیبة، چاپ علی اکبر غفاری، تهران.
- ابن ادریس حلّی، موسوعة ابن ادریس الحلی، چاپ محمدمهدی موسوی خرسان، قم، ۱۳۸۷ش.
- ابن طاووس، فتح الابواب بین ذوی الالباب و بین رب الارباب فی الاستخارات، چاپ حامد خفاف، قم، ۱۴۰۹ق.
- ابن طاووس، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف، ۱۳۶۸ق.
- اربلی، بهاءالدین، کشف الغمة فی معرفة الائمة علیهم السلام، چاپ علی فاضلی، قم، ۱۴۲۶ق.
- حِمیری، عبدالله، قرب الاسناد، قم، ۱۴۱۳ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، قم، مرکز نشر آثار الشیعة، ۱۴۱۰ق.
- رحمتی، محمدکاظم، نکاتی درباره کتاب قرب الاسناد حمیری، کتاب ماه دین، سال ۷، ش ۴ و ۵، ۱۳۸۲ش.
- شیخ صدوق، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، ۱۳۸۷ش.
- شیخ صدوق، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- طوسی، الاستبصار، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، الامالی، قم، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم واسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- طوسی، کتاب الغیبة، چاپ عباداللّه طهرانی و علی احمد ناصح، قم، ۱۴۱۱ق.
- کلینی، محمد، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۳ش.
- نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: مقاله عبدالله بن جعفر حمیری در دانشنامه جهان اسلام
- مقاله عبدالله بن جعفر حمیری در دائرة المعارف بزرگ اسلامی