- «محقق بحرانی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای آشنایی با کاربردهای دیگر سلیمان بن عبدالله ماحوزی را ببینید.
یوسف بن احمد بَحرانی(۱۱۰۷-۱۱۸۶ق)، مشهور به محقق بحرانی، صاحب حدائق و محدث بحرانی، از علمای شیعه امامیه در قرن دوازدهم هجری قمری است. وی فقیه، محدث و اخباری میانهرو است. حدود ۵۰ اثر در حدیث، کلام، فقه و... به وی منسوب است که الحدائق الناضرة و لؤلؤة البحرین از آن جمله‌اند. وی در قطیف نزد حسین ماحوزی و در شیراز نزد شیخ عبدالله بلادی بحرانی شاگردی کرد. میرزای قمی و ابوعلی حائری از جمله شاگردان اویند.
.jpg) | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یوسف بن احمد بحرانی |
| لقب | محدث بحرانی. صاحب حدائق . محقق بحرانی |
| تاریخ تولد | ۱۱۰۷ق |
| محل زندگی | بحرین، شیراز، کربلا، |
| تاریخ وفات | ۴ ربیع‌الاول ۱۱۸۶ق |
| محل دفن | حرم امام حسین (ع) |
| شهر وفات | کربلا |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | حسین ماحوزی عبدالله بلادی بحرانی |
| شاگردان | ملا مهدی نراقی علامه بحرالعلوم میرزای قمی سید علی طباطبایی |
| محل تحصیل | قطیف، شیراز |
| اجازه روایت به | سید عبدالله بحرانی، محمدمهدی فُتونی، شیخ سلیمان بن معتوق العاملی، حسین بن محمد آل‌عصفور و شیخ خلف بن عبدعلی |
| تألیفات | الحدائق الناضرة لؤلؤة البحرین |
| سایر | اخباری میانهرو |
وی در ۷۹ سالگی در ۴ ربیع‌الاول سال ۱۱۸۶ق در کربلا از دنیا رفت. بنا به وصیتش وحید بهبهانی بر او نماز خواند و در حرم امام حسین(ع) و در پایین پای شهدای کربلا دفن شد.
زندگی‌نامه
شیخ یوسف بحرانی در ۱۱۰۷ق در روستا ماحوز (در یک فرسخی جنوب غربی منامه، پایتخت بحرین) به دنیا آمد. وطن اصلی او روستا دراز (در دو فرسخ و نیمی در جنوب منامه) بوده است.[۱]
یوسف بحرانی دوران کودکی را زیر نظر جدّش ابراهیم که به تجارت مروارید اشتغال داشت، گذرانده و آموزگاری در خانه به او قرآن و خط را تعلیم داده است.[۲] سپس پدرش که مخالف شدید اخباریون بود، تربیت علمی او را بر عهده گرفت.[۳]
شیخ یوسف در ۷۹ سالگی در ۴ ربیع‌الاول سال ۱۱۸۶ق[۴] در کربلا از دنیا رفت. بنا به وصیتش وحید بهبهانی بر او نماز گزارد و در حرم امام حسین(ع)[۵] و در پایین پای شهدای کربلا دفن شد.[۶]
سفر قطیف
زندگی شیخ یوسف بحرانی تحت تأثیر حوادث متعددی قرار داشت که او را وادار به سفر از یک شهر به شهر دیگر کرد. در آغاز کودکی، شاهد جنگ‌های قبیله‌ای بین دو قبیله الهوله و اَلْعَتوب بود. سپس بر اثر هجوم پی در پی سلطانِ عمان به بحرین، سپس قطیف رفت و با مرگ پدرش، سرپرستی خانواده را بر عهده گرفت. دو سال در قطیف نزد حسین ماحوزی(درگذشت: ۱۱۸۱ق)، از مخالفان علنی اخباریان، شاگردی کرد.[۷]
اقامت در شیراز
پس از مصالحه دولت ایران و سلطان عمان و آزادی بحرین، به وطن بازگشت و چند سال نزد عالمان آنجا درس خواند. پس از بازگشت از سفر حج و توقف در قطیف برای فراگیری حدیث از ماحوزی، به علت فشارهای مالی و آشفتگی اوضاع داخلی بحرین، در سال ۱۱۴۰ق به ایران مهاجرت کرد.[۸] بحرانی، پس از مدت کوتاهی اقامت در کرمان، به شیراز رفت و به دلیل احترامی که محمدتقی خان، حاکم شیراز، برای او قائل شد، چند سال با آرامش به تدریس، تألیف و ادای وظایف دینی پرداخت و نزد شیخ عبدالله بلادی بحرانی(درگذشته ۱۱۴۸ ق) شاگردی کرد. او امام جمعه شيراز بود و چهارده سال در آنجا ماند. [۹]
از اقامت در فسا تا سکونت در کربلا
با یورش نعيم دان خان در سال ۱۱۵۶ق به شيراز، شيخ يوسف خانواده‌اش را به بحرين باز گرداند و خودش به فسا رفت و هشت سال سکونت کرد و به تدريس و كشاورزی پرداخت. وی در آنجا آغاز به نگارش كتاب الحدائق الناضره في احكام العترة الطاهره نمود. اما باز نعيم دان خان، حاكم اشغالگر شيراز در سال ۱۱۶۴ق فسا را نيز اشغال كرد. کتاب‌ها و اموال شیخ یوسف بحرانی هم از بین رفت. او این بار به اصطهبانات سپس مشهد، قم و بهبهان رفت. کتاب «اجوبة المسائل البهبهانيّه» حاصل این زمان است. پس از آن راهی كربلا شد و در آنجا اقامت کرد.[۱۰]
یوسف بحرانی در سال ۱۱۸۶ در کربلا درگذشت و پیکرش در رواق شرقی حرم حسینی دفن شد.[۱۱]
استادان
- پدرش شیخ احمد بحرانی؛
- شیخ احمد بن عبدالله بلادی بحرانی؛ بحرانی مدت ۵ سال در بحرین از او کسب علم نمود.
- شیخ عبدالله بن علی بلادی؛
- شيخ حسين ماحوزى؛ او در قطیف استاد بحرانی بوده و به بحرانی اجازه روایت داده است.[۱۲]
- ملا رفیع مشهدی؛ وی نیز به بحرانی اجازه روایت داده است.[۱۳]
شاگردان
نام شاگردان شیخ یوسف بحرانی در شیراز معلوم نیست، ولی برخی از شاگردانش در کربلا عبارتند از:
- ملا مهدی نراقی (درگذشت: ۱۲۰۹ ق) مؤلف کتاب جامع السعادات
- علامه بحرالعلوم (درگذشته ۱۲۱۲ ق)
- ابوعلی حائری (درگذشت: ۱۲۱۵ ق) مؤلّف کتاب منتهی المقال
- سید محمدمهدی خراسانی (درگذشت: ۱۲۱۸ ق) فیلسوف نامی مشهد
- میرزا مهدی شهرستانی (درگذشت: ۱۲۱۶ ق)
- میرزای قمی مؤلف کتاب قوانین الاصول (درگذشت: ۱۲۳۱ ق)
- سید علی طباطبایی (درگذشت: ۱۲۳۱) مشهور به صاحب ریاض
بحرانی، همچنین به برخی اجازه نقل حدیث نیز داده است، از جمله:
- سید عبدالله بحرانی
- محمدمهدی فُتونی
- شیخ سلیمان بن معتوق العاملی
- حسین بن محمد آل‌عصفور
- شیخ خلف بن عبدعلی
- مير عبد الباقى بن مير محمد صالح خاتون آبادى اصفهانى.[۱۴]
آثار علمی
آثار یوسف بحرانی شامل حدود ۵۰ اثر مختلف است که بعضی از آن‌ها به صورت کتاب‌های مستقل و برخی دیگر به شکل پاسخ‌های مکتوب به سوالات یا حاشیه و تعلیقه نوشته شده‌اند. بیشتر این نوشته‌ها در زمینه‌های حدیث، کلام و فقه هستند. وی در کتاب لؤلؤة البحرین اشاره کرده که برخی از آثارش، مانند «اجوبة المسائل الشیرازیة»، در حادثه غارت خانه‌اش در فسا از بین رفته‌اند.[۱۵]
برخی آثار او عبارتند از:
- الحدائق الناضرة؛ مجموعه‌ای در فقه استدلالی
- الدّرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة؛ پیرامون مبانی و قواعد استنباط فقهی براساس احادیث
- لؤلؤة البحرین؛ از منابع معتبر تراجم و رجال
- الصوارم القاصمة لظهورالجامعین بین وُلد فاطمه
- جلیس الحاضر و انیس المسافر یا کشکول؛ حاوی مطالب گوناگون که برای فرزندش نگاشته
- الخطب؛ مجموعه سخنرانی‌های او در شیراز
- الاربعون حدیثا فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)
- حاشیه بر من لایحضره الفقیه
- حاشیه بر مدارک الاحکام
- رساله‌ای در آب قلیل
- رساله‌ای در رضاع
- النفحات الملکوتیة؛ رساله‌ای در ردّ صوفیه
- سلاسل الحدید فی تقیید ابن ابی الحدید؛ رساله‌ای در نقد آرای معتزلی ابن ابی الحدید، شارح نهج البلاغة.
- کتاب الطهاره؛
- رسالة الصلاه؛
- رسالة المحمدیه فی احکام المیراث الابدیة؛
- کتاب الصوم؛
- رساله مناسک الحج؛
- الشهاب الثاقب فی بیان معنی الناصب؛
- عقد الجواهر النورانيه فى اجوبة المسائل البحرانیه؛
- ميزان الترجيح فی افضلية التسبيح؛ بیان ترجیح تسبیحات اربعه در ركعات سوم و چهارم.
- اللئالى الزواهر فى تتمة عقد الجواهر؛
- نفحات الملكوتية فى الرد على الصوفية؛
- تدارك المدارك؛ بحثی از کتاب المدارک است.
- مسائل الشيرازية؛
- اعلام القاصدين الی مناهج اصول الدین؛
- رسالة قاطعة القال و القيل؛ در نجاست آب قليل.
- كشف القناع عن صريح الدليل فى الرد على من قال فى الرضاع؛
- معراج النبیه فی شرح من لا یحضره الفقیه؛
- مسائل البهبهانیة؛
- اجوبة المسائل الکازرونیة
- اجوبة المسائل الخشتیة
- کتاب الخطب (شامل خطبه‌های نماز جمعه)
- الانوار الخیریة و الاقمار البدریة فی اجوبة المسائل الاحمدیة [۱۶]
اخباریِ میانهرو
شیخ یوسف بحرانی ابتدا از مدافعان جدی اخباریون بود و با برخی مجتهدان معاصر خود مناظراتی داشت و در «المسائل الشیرازیه» به تفصیل در این باب سخن گفته است. اما در زمان تألیف «الحدائق» هر گونه دسته‌بندی عالمان شیعه را ناصواب می‌خواند. او در حدائق الناضرة بر آن است که اختلاف بین اخباری و مجتهد چندان که می‌نماید، حقیقی و عمیق نیست. او بر آن است که نباید بر این اختلاف‌ها تاکید کرد به‌ويژه به این دلیل که به بدگویی علما از یکدیگر منجر می‌شود. بحرانی بر آن است که سده‌های نخستین بین علمای محدث و مجتهد با وجود اختلاف آرا، هیچ دشمنی و بدگویی وجود نداشته است. به نظر بحرانی نخستین کسی که بر اساس اختلاف اخباری و مجتهد به بدگویی از علما پرداخت، محمدامین استرآبادی(درگذشته ۱۰۳۳ق) بود.[۱۷]
برخی پژوهشگران با بررسی نظرات اصولی و فقهی او بر آنند که بحرانی در جستجوی نوعی مصالحه بین دو مکتب اخباری و اصولی بوده است. [۱۸]
پانویس
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۲۶۵ و ۱۵۸۷.
- ↑ بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسه آل البیت، ص۴۴۲.
- ↑ بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت، ص۱۰۰ و ۱۰۱.
- ↑ قمی، عباس، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۳۰۸.
- ↑ دوانی، آقامحمدباقر بن محمد اکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، ص۱۲۴.
- ↑ شبر، ادب الطف، ۱۴۰۹ ق، ج۶، ص۱۶.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۵ش، ج۲،ص۳۱۵.
- ↑ بحرانی، لؤلؤ البحرين، مؤسسة آل البیت، ص ۴۴۴.
- ↑ بحرانی، لؤلؤ البحرين، مؤسسة آل البیت، ص ۴۴۵.
- ↑ بحرانی، لؤلؤ البحرين، مؤسسة آل البیت، ص۴۴۵؛ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، متن ج۱، ص۳۰۳.
- ↑ آل طعمه، مشاهیر المدفونین فی کربلاء، ۲۰۰۹م، ص۹۴.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۰۶.
- ↑ بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت، ص۴۴۵ و ۴۴۸.
- ↑ بحرانی، لولوة البحرین، مؤسسة آل البیت، ص۴۲۹ تا ۴۳۲؛ آزاد کشمیری، نجوم السماء فى تراجم العلماء، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۳۰۴.
- ↑ بحرانی، حدائق الناضرة، ۱۹۹۳م، ج۱، ۱۸۳ - ۱۸۶؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین، مؤسسة آل البیت، ص۱۱۷ - ۱۱۸.
- ↑ کامل خضیر، «الاعتدال: قراءة فی المتخیل الاخباری و الاصولی(المحقق یوسف البحرانی نموذجا)»، تراث کربلا، ص۳۶۸-۳۶۹.
منابع
- آزاد کشمیری، محمدعلی بن محمدصادق، نجوم السماء فى تراجم العلماء، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی/شرکت و چاپ بین‌الملل، ۱۳۸۷ش.
- آل طعمه، سلمان، مشاهیر المدفونین فی کربلاء، بیروت، دارالصفوة للطباعة و النشر و التوزیع، ۲۰۰۹م.
- بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین، تحقیق: محمد صادق بحرالعلوم، قم، چاپ مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
- بحرانی، یوسف، حدائق الناضرة، تحقیق محمد تقی ایروانی، بیروت، دارالاضواء، ۱۹۹۳م.
- دوانی، علی، آقامحمدباقر بن محمد اکمل اصفهانی معروف به وحید بهبهانی، تهران، بی‌نا، ۱۳۶۲ش.
- دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف الاسلامی، ۱۳۷۵ش.
- شبّر، جواد، ادب الطف، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۰۹ق.
- فسائی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، تصحیح: منصور رستگار فسائی، تهران، بی‌نا، ۱۳۶۷ش.
- قمی، عباس، وقایع الایام، قم، نور مطاف، ۱۳۸۹ش.
- کامل خضیر، هند، «الاعتدال: قراءة فی المتخیل الاخباری و الاصولی (المحقق یوسف البحرانی نموذجا)»، تراث کربلا، شماره ۲۹، ۲۰۲۱م.