سید مصطفی خمینی (۱۳۰۹-۱۳۵۶ش) از مجتهدان و فقیهان شیعه و فعالان انقلاب اسلامی ایران. او فرزند ارشد امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی است. او از ابتدای حرکت امام خمینی علیه حکومت پهلوی، وارد فعالیت‌های سیاسی شد و مدتی پس از دستگیری و تبعید پدرش، او نیز به اتهام اقدام علیه امنیت ملی ایران به دست ساواک دستگیر و به ترکیه و سپس به همراه پدرش به عراق تبعید شد. نگاه سیاسی وی از جمله حمایت از جنبش آزادی‌بخش فلسطین و نیز رویکرد نقادانۀ علمی او در زمینۀ علوم اسلامی، جایگاه قابل توجهی را در حوزه علمیه نجف برای او رقم زد. مصطفی خمینی آثار متعددی در فقه، اصول و تفسیر نگاشته است. تفسیر القرآن الکریم، تحریرات فی الاصول و تعلیقات علی الحکمة المتعالیة از آثار اوست. او داماد مرتضی حائری یزدی است. مصطفی خمینی در ۴۷ سالگی درگذشت. مزارش در حرم امیرالمومنین است.
| از فقیهان شیعه و فعالان انقلاب اسلامی ایران | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۲۱ آذر سال ۱۳۰۹ش |
| زادگاه | قم |
| تاریخ وفات | ۱ آبان سال ۱۳۵۶ش |
| محل دفن | حرم امام علی(ع) |
| شهر وفات | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | امام خمینی، سید مرتضی پسندیده، سید احمد خمینی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد صدوقی • مهدی حائری یزدی • سید رضا صدر • سید محمدحسین طباطبائی • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی • سید حسین طباطبایی بروجردی |
| محل تحصیل | قم • نجف |
| تألیفات | تفسیر القرآن الکریم • تحریرات فی الاصول • تعلیقات علی الحکمة المتعالیة و ... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مبارزه علیه حکومت پهلوی • حمایت از جنبش آزادی‌بخش فلسطین |
تولد و تحصیلات و خانواده
سید مصطفی خمینی، ۲۱ آذر سال ۱۳۰۹ش در قم متولد شد[۱] و تحصیلات دورۀ ابتدایی را در همان جا به پایان برد.[۲]
از ۱۵ سالگی، تحصیل در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. در مدتی کمتر از شش سال، دوره‌های مقدماتی و سطح را به پایان برد و در سال ۱۳۳۰ش، مشغول به فراگیری درس خارج شد.[۳]
او در دورۀ سطح، نزد استادانی چون محمدجواد اصفهانی، شهید صدوقی، مهدی حائری، فقه و اصول را فراگرفت و هم‌زمان به فراگیری فلسفه نزد سید رضا صدر و شرح منظومۀ حکیم سبزواری نزد محمد فکور یزدی پرداخت. سپس به فرا گیری اسفار نزد سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و علامه طباطبایی پرداخت[۴]
سید حسین بروجردی، سید محمد محقق داماد و امام خمینی، استادان سید مصطفی در درس خارج فقه و اصول بودند.[۵] او در ۲۷ سالگی به اجتهاد رسید.[۶] سید مصطفی خمینی زمانی که به همراه پدرش به نجف اشرف تبعید شد در حوزه علمیه نجف، با وجود اینکه قبلاً مدارج علمی را طی کرده بود، در درس استادانی چون آیات سید محسن حکیم، محمد باقر زنجانی، سید محمود شاهرودی و سید ابوالقاسم خویی حاضر می‌شد.[۷]
سید مصطفی خمینی به مسائل اخلاقی و عرفانی نیز توجه داشت و مدتی نیز شاگرد سید هاشم حداد بود.[۸]
سید مصطفی خمینی در سال ۱۳۳۳ش و در ۲۴ سالگی با دختر مرتضی حائری یزدی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر و یک پسر با نام‌های مریم و حسین بود. مریم پزشک است و در سوئیس زندگی می‌کند. سید حسین از نظر سیاسی دیدگاه متفاوتی به انقلابی‌ها داشت و از حامیان بنی‌صدر و مجاهدین خلق محسوب می‌شد. وی به عراق و آمریکا سفر کرد و در سال‌های اخیر به ایران بازگشت و در قم ساکن شد.[۹]
شروع فعالیت‌های سیاسی
سید مصطفی از ابتدای نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۲ش وارد فعالیت‌های سیاسی شد.[۱۰] پس از دستگیری امام خمینی در قیام ۱۵ خرداد، او برای آزادی امام خمینی و ادامۀ نهضت در غیاب وی تلاش زیادی کرد. در این مرحله، اعلامیه‌هایی تهیه و برای روحانیون می‌فرستاد و دستورها و پیام‌های امام خمینی را، که در آن زمان در حبس به سر می‌برد، به آگاهی طرفداران او می‌رسانید.[۱۱]
زندان و تبعید
سید مصطفی پس از دستگیری مجدد امام خمینی در ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳ش، که پس از سخنرانی تند و صریح ایشان در اعتراض به تصویب لایحۀ کاپیتولاسیون صورت گرفت، بازاریان قم را ترغیب کرد تا بازار را تعطیل کنند. به دنبال آن، مأموران شهربانی قم و ساواک او را در منزل آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی دستگیر و به زندان قزل قلعه در تهران منتقل کردند. پس از بازداشت سید مصطفی، دادستانی ارتش در ۱۴ آبان ۱۳۴۳ش به اتهام اقدام بر ضد امنیت ملی برای او قرار بازداشت موقت صادر کرد.[۱۲] ساواک این حکم را در ۸ دی ۱۳۴۳، به شرط تبعید سید مصطفی به ترکیه لغو کرد و او آزاد شد. سید مصطفی به قم بازگشت و با مشورت با برخی علمای قم تصمیم گرفت به ترکیه نرود. ساواک هم چند روز بعد مجدداً وی را دستگیر و در ۱۴ دی ۱۳۴۳ش به ترکیه تبعید کرد.[۱۳]
حضور در ترکیه
سید مصطفی در ترکیه به شهر بورسه، محل تبعید امام خمینی، انتقال داده شد. در آن زمان امام خمینی، مشغول نگارش تحریر الوسیله بودند و سید مصطفی نیز با بحث‌های علمی خود با امام بر سر مسائل مختلف فقهی، فعالیت علمی خود را ادامه داد.[۱۴]
سید مصطفی طی این مدت در تلاش بود به ایران بازگردد و درخواست خود را نیز به ساواک منتقل کرد. ساواک نیز ابتدا موافقت خود را مشروط به این کرد که سید مصطفی بپذیرد که در امور سیاسی مداخله نکند، با مخالفان حکومت تماس نداشته باشد و محل زندگی خود و خانواده‌اش را از قم به یکی از روستاهای خمین منتقل کند و در آنجا نیز فقط با خانواده و اقوام خود در ارتباط باشد. سید مصطفی برخی از این شروط را پذیرفت اما در نهایت، ساواک به دلیل ترس از پیامدهای احتمالی، مانع از بازگشت او به ایران شد.[۱۵]
حضور در عراق
سید مصطفی در ۱۳ مهر سال۱۳۴۴ش، همراه امام خمینی به عراق منتقل شد. آنها ابتدا در بغداد و سپس در نجف اقامت گزیدند. این دوره که دوازده سال به طول انجامید، هم زمان با اوج گیری مخالفت‌ها با حکومت پهلوی در ایران و فعالیت‌های جنبش آزادی بخش فلسطین بود. موضع سید مصطفی در برابر جنبش آزادی بخش فلسطین تأیید و حمایت عملی از آن بود.[۱۶]
اقدامات او در عراق
مهم‌ترین اقدام سید مصطفی خمینی در این دوره، فعال نگهداشتن نهضت امام خمینی بود. او پیام‌ها و اعلامیه‌های امام خمینی را به ایران و سایر کشورها ارسال می‌کرد و اخبار نهضت را به اطلاع امام می‌رساند. در نجف، منزل سید مصطفی مأوا و محل رفت و آمد اشخاصی بود که از ایران و سایر کشورها برای دیدار با امام خمینی می‌آمدند.[۱۷]
ادارۀ بیت امام خمینی در نجف اشرف، هماهنگ‌سازی روحانیون با سایر مبارزان و راه‌اندازی و تقویت نشریه‌ای به نام «۱۵ خرداد» در عراق نیز بر عهدۀ او بود. از دیگر فعالیت‌های وی در عراق، افشاگری علیه حکومت پهلوی از رادیوی صدای روحانیت و مسافرت‌های مکرر به مکه و مدینه برای زیارت و تماس با مبارزان و مخالفان حکومت پهلوی که برای حج به عربستان می‌رفتند، بود.[۱۸]
رویکرد سید مصطفی در مبارزه
سید مصطفی در مبارزه با حکومت پهلوی به مبارزه مسلحانه و مردمی اعتقاد داشت، به همین دلیل آموزش نظامی دید و آن را برای دیگر مبارزان ضروری می‌دانست.[۱۹]
او در سرنگونی حکومت پهلوی با دیگر گروه‌ها و جمعیت‌های سیاسی اشتراک نظر داشت. با این حال انگیزه‌های متفاوت و مستقلش مانع همکاری او با بسیاری از این گروه‌ها بود. او صریحاً مخالف همکاری با جریان‌های غیر مذهبی مخالف رژیم بود.[۲۰] همچنین او از اولین کسانی بود که برای تحقق عملی اندیشۀ حکومت اسلامی تلاش کرد و رسالۀ «الاسلام و الحکومة» را در این زمینه نگاشت.[۲۱]
جایگاه علمی
سید مصطفی خمینی به تدریس اهمیت می‌داد.وی پس از پایان دورۀ فراگیری اسفار، ضمن تدریس آن، حاشیه‌ای هم بر آن نوشت.[۲۲] او هم در حوزۀ علمیه قم و هم در نجف، به تدریس می‌پرداخت.[۲۳] از دیگر ویژگی‌های علمی سید مصطفی، دیدگاه و روحیۀ نقادانه‌اش در زمینۀ علوم اسلامی بود. او بر توسعۀ نقد در مباحث اصول فقه، توصیه و اصرار داشت.[۲۴]
آثار
از سید مصطفی تألیفات بسیاری در زمینۀ علوم اسلامی به جا مانده که بیشتر آنها به چاپ نرسیده است. اسامی برخی از آثار او بدین شرح است:
- تفسیر القرآن الکریم، چهار جلد، تهران، ۱۳۶۲ش.
- تحریرات فی الاصول، سه جلد، تهران، ۱۳۶۶ش.
- تعلیقات علی الحکمة المتعالیة، تهران، ۱۳۷۶ش.[۲۵]
- الواجبات فی الصلاة
- الفوائد والعوائد
- تحریرات فی الاصول
- کتاب الصوم
- کتاب الطهارة
- کتاب البیع
- کتاب الخیارات
- المکاسب المحرمه
- الخلل فی الصلاة
- الحاشیة علی العروة الوثقی
- الحاشیة علی تحریر الوسیلة.[۲۶]
درگذشت مشکوک
سید مصطفی در ۴۷ سالگی در ۱ آبان ۱۳۵۶ش در نجف اشرف و به طور ناگهانی درگذشت. امام خمینی بعد از درگذشت فرزندش در پیامی کوتاه چنین نوشت: «در روز یکشنبه نهم ذی القعده الحرام ۱۳۹۷ مصطفی خمینی، نور بصرم و مهجه قلبم دار فانی را وداع کرد و به جوار رحمت حق تعالی رهسپار شد. اللهم ارحمه واغفر له واسکنه الجنة بحق اولیائک الطاهرین علیهم الصلوة والسلام.»[۲۷] پیکر سید مصطفی، پس از تشییع و اقامه نماز توسط آیت الله خویی، در اتاق کوچک در ضلع شرقی ایوان طلای حرم امیرالمومنین و در کنار قبر محمد حسین غروی اصفهانی (کمپانی)، به خاک سپردند. پزشکان علت وفات او را مسمومیت دانستند و برای روشن شدن امر پیشنهاد کالبد شکافی دادند که امام خمینی با آن مخالفت کرد. ساواک و دولت عراق علت مرگ او را بروز سکتۀ قلبی اعلام کردند.[۲۸] با این حال گفته شد حکومت پهلوی و ساواک در مرگ او نقش داشته‌اند.[۲۹]
امام خمینی در سخنرانی روز ۱۰ آبان ۱۳۵۶ در نجف اشرف، درگذشت سید مصطفی را از الطاف خفیه الهی دانست.[۳۰]درگذشت سید مصطفی به تشدید مبارزه با حکومت پهلوی، تحکیم رهبری امام خمینی و ایجاد وحدت و یکپارچگی در میان نیروهای مخالف حکومت پهلوی انجامید.[۳۱]همزمانی وفات مشکوک سید مصطفی خمینی با سالروز ولادت امام رضا(ع) باعث تعطیلی مجالس جشن در برخی شهر‌ها مانند قم شد. [۳۲]
آثار مرتبط
در مورد سید مصطفی خمینی تاکنون آثاری منتشر شده است. برخی از این آثار عبارتند از:
- امید اسلام: شخصیت علمی و مبارزاتی آیت‌الله مصطفی خمینی (ره)/ گردآورنده: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ و نشر عروج
- بازتاب‌ها و پیامدهای رحلت اسرارآمیز آیت‌الله مصطفی خمینی به روایت اسناد/ سجاد راعی‌گلوجه، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- تفسیر روحانی: گزارشی از تفسیر علامه مجاهد شهید آیت‌الله حاج‌آقا سیدمصطفی خمینی (قدس سره)/ محمدعلی لسانی‌فشارکی، چاپ و نشر عروج
- راز توفان: یادنامه آیت‌الله سید مصطفی خمینی/ واحد پژوهشهای تاریخی بنیاد انقلاب اسلامی و نشر ذره، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی
- زندگینامه و مبارزات آیت‌الله سید مصطفی خمینی/ سجاد راعی‌گلوجه، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)
- ستاره صبح انقلاب (آیت‌الله سیدمصطفی خمینی)/ روح‌الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- شهید آیت‌الله حاج سیدمصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک(امید اسلام)/ مرکز بررسی اسناد تاریخی
- شهید مصطفی خمینی در نگاه تاریخ/ تدوین:جواد ملایی‌پورقرچه‌داغی، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما
- شهید مصطفی خمینی و تفسیرش/ اکبر ثقفیان؛ زیرنظر: علی اوجبی، خانه کتاب
- لطف پنهان/ مهدی قیصری، همشهری
- مجموعه مقالات کنگره شهید آیت‌الله مصطفی خمینی (ره): سی مهر و اول آبانماه ۱۳۷۶/ نشر شاهد
- یادها و یادمانها از شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی(ره)/ کمیته علمی کنگره شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی
همایش و کنگره مرتبط
در سال ۱۳۷۶ش، کنگره شهید آیت‌الله مصطفی خمینی روزهای ۳۰ مهر و ۱ آبان ۱۳۷۶ش در قم با حضور شخصیت‌های علمی از داخل و خارج ایران برگزار گردید. در این کنگره مقالاتی در مورد سید مصطفی خمینی ارائه گردید. این مقالات در قالب مجموعه مقالات منتشر شده است.[۳۳] در سال ۱۳۹۶ نیز، همایشی با نام همایش بزرگداشت چهلمین سالگرد شهادت آیت الله حاج سید مصطفی خمینی در تهران سالن اجلاس سران برگزار شد و چند نفر که عمدتا شخصیت‌های سیاسی بودند در مورد ایشان صحبت کردند.[۳۴]
پانویس
- ↑ ثقفی، «مصاحبه با والدۀ مکرمۀ شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»، ص۲۹.
- ↑ «مدارج علمی تحصیل»، پرتال امام خمینی.
- ↑ میری، نگاهی به زندگی علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»، ص۳۵۶؛ «شهید ثانی از تبار امام خمینی»، ص۱۷.
- ↑ باقی، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، ص۱؛ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ج۶، ص۳۳۳.
- ↑ میری، «نگاهی به حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»، صص۳۵۶- ۳۵۷.
- ↑ «آشنایی با مهاجر شهید سید مصطفی خمینی»، ص۱۰۸.
- ↑ میری، «نگاهی به حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»، ص۵۴.
- ↑ حسینی تهرانی، روح مجرد، ص۶۳
- ↑ پایگاه خبری آفتاب.
- ↑ اشراقی، «مصاحبه با آیت الله حاج شیخ شهاب الدین اشراقی (ره)»، ص۶۹.
- ↑ تشیع، «چهره سیاسی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، صص۷۲-۷۸؛ برای نمونه از اقدامات سید مصطفی رک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، صص۲، ۵، ۸.
- ↑ رک: رجبی، زندگینامۀ سیاسی امام خمینی (ره)، ج۱، صص۳۳۱-۳۳۸؛ فلاحی، سال‌های تبعید امام خمینی (ره)، ص۹۵؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، صص۱۶-۱۷.
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، صص۳۲-۳۳.
- ↑ روحانی، «شهید هجرت و جهاد آیت الله حاج سید مصطفی خمینی»، ص۴۵.
- ↑ باقی، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، ص۳؛ برای نمونه از این تلاش‌ها رک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، صص۴۱- ۴۲.
- ↑ قزوینی، «آثار و بازتاب‌های شهادت آیت الله حاج آقا سید مصطفی خمینی»، ص۱۵۹؛ روحانی، «شهید هجرت و جهاد آیت الله حاج سید مصطفی خمینی»، ص۴۵.
- ↑ رک: تشیع، «چهره سیاسی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، ص۹۰.
- ↑ «آشنایی با مهاجر شهید سید مصطفی خمینی»، صص۱۲۲، ۱۲۵؛ فلاحی، سال‌های تبعید امام خمینی (ره)، ص۲۶۵، باقی، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، ص۴.
- ↑ .محتشمی، «نور دیدۀ امام: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی»، صص۵۴- ۵۵؛ رضوی، «تلاش‌های سیاسی اجتماعی شهید آقا مصطفی خمینی»، صص۳۳۵-۳۳۶؛ برای نمونه از چگونگی مناسبات وی با جنبش‌های آزادی بخش رک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، ص۲.
- ↑ رضوی، «تلاش‌های سیاسی اجتماعی شهید آقا مصطفی خمینی»، صص۳۳۰- ۳۳۴؛ روحانی، نهضت امام خمینی، ج۲، ص۵۸۵؛ عاشوری لنگرودی، «نگاهی به زندگی سیاسی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره) و نقش او در روند پیروزی انقلاب اسلامی ایران»، ص۱۱۴؛ برای متن گزارش ساواک از ملاقات سید مصطفی و حسن البکر رک: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۱، ص۲۴.
- ↑ محتشمی، «نور دیدۀ امام: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی»، ص۵۱.
- ↑ باقی، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، ص۱؛ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ج۶، ص۳۳۳.
- ↑ میری، «نگاهی به حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، ص۵۴؛ محتشمی، «نور دیدۀ امام: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی»، صص۵۱- ۵۲، ۶۲- ۶۳.
- ↑ رک: مبلغی، «نقد اصولی از دیدگاه شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، صص۱۱۹- ۱۲۶.
- ↑ برای آگاهی بیشتر از دیگر آثار مصطفی خمینی رک: میری، صص۳۶۳- ۳۷۳.
- ↑ برای آگاهی بیشتر از دیگر آثار سید مصطفی خمینی
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۳۳.
- ↑ باقی، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، ص۴؛ شهیدی دیگر از روحانیت، صص۶۵- ۶۸.
- ↑ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۳، صص۱۶، ۵۸؛ نیز برای آگاهی از چگونگی بازتاب گستردۀ مرگ وی در ایران و سایر کشورها رک:پروندۀ «شهید آیت الله سید مصطفی خمینی»،ش ۳۹۲، ص۱۰،ش ۳۹۳، صص۱۳-۱۴، ۲۰، ۳۲، ۴۲- ۴۳؛ نیز رک: شهیدی دیگر از روحانیت، صص۱۲۷، ۱۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۳۴.
- ↑ قزوینی، «آثار و بازتاب‌های شهادت آیت الله حاج آقا سید مصطفی خمینی»، صص۱۵۱- ۱۵۴؛ عمید زنجانی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، صص۵۰۵- ۵۰۶؛ نیز رک: بازتاب‌ها و پیامدهای رحلت اسرار آمیز آیت الله مصطفی خمینی به روایت اسناد، صص۶۳ به بعد.
- ↑ چهار «شهادت‌ِ جریان‌ساز» در تاریخ انقلاب اسلامیhttps://irdc.ir/fa/news/8263/چهار-شهادت‌ِ-جریان‌ساز-در-تاریخ-انقلاب-اسلامی
- ↑ گزارش کنگره آیت الله شهید سید مصطفی خمینی، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ در همایش سید مصطفی خمینی چه گذشت؟، سایت روزنامه قانون.
یادداشت
- ↑ معصومه حائری دختر مرتضی حائری یزدی در تاریخ ۱۷ فروردین ماه سال ۱۳۳۳ش با مصطفی خمینی ازدواج کردو در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ش از دنیا رفت. آیت الله سبحانی بر پیکر او نمازگزارد و در مقبره شیخ فضل الله نوری در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.
منابع
- علاوه بر اسناد مذکور در متن، موجود در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- «آشنایی با مهاجر شهید سید مصطفی خمینی»، یاد، سال ۳،ش ۱۲ (پاییز ۱۳۶۷).
- اشراقی، شهاب الدین، «مصاحبه با آیت الله حاج شیخ شهاب الدین اشراقی (ره)»، در یادها و یادمانها از آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)، ج۵، قم: کنگرۀ شهید آیت الله مصطفی خمینی (ره)، ۱۳۷۶ ش.
- بازتاب‌ها و پیامدهای رحلت اسرار آمیز آیت الله مصطفی خمینی به روایت اسناد، تدوین سجاد راعی گلوجه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ ش.
- باقی، عماد الدین، «مروری بر زندگینامۀ آیت الله شهید حاج سید مصطفی خمینی»، اطلاعات (ویژه نامه)،ش ۲۲۲۷، ۱ آبان ۱۳۷۶ ش.
- «مدارج علمی تحصیل»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۶ تیر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲ مرداد ۱۴۰۲ش.
- تشیع، محمدحسن، «چهره سیاسی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، در مجموعه مقالات کنگرۀ شهید آیت الله مصطفی خمینی (ره): سی مهر و اول آن ماه ۱۳۷۶ ش، تهران: شاهد، ۱۳۷۷ ش.
- ثقفی، بتول، «مصاحبه با والدۀ مکرمۀ شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، مصاحبه کننده: زهرا مصطفوی، در یادها و یادمانها از آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)، همان.
- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران: ۱۳۶۰ ش.
- رجبی، محمد حسن، زندگینامۀ سیاسی امام خمینی (ره)، ج۱، تهران ۱۳۷۸ ش.
- رضوی، عباس، «تلاش‌های سیاسی اجتماعی شهید آقا مصطفی خمینی»، حوزه، سال ۱۴،ش ۳ و ۴ (مرداد- آبان ۱۳۷۶).
- روحانی، حمید، «شهید هجرت و جهاد آیت الله حاج سید مصطفی خمینی»، پیام انقلاب،ش ۱۸ (مهر ۱۳۵۹ ش).
- همو، نهضت امام خمینی، ج۲، تهران ۱۳۷۶ ش.
- «شهید ثانی از تبار امام خمینی»، ۱۵ خرداد،ش ۴ (مهر و آبان ۱۳۷۰).
- شهیدی دیگر از روحانیت: آیت الله مجاهد السید مصطفی خمینی (طاب ثراه)، تهران: عروج، ۱۳۷۶ ش.
- عاشوری لنگرودی، حسن، «نگاهی به زندگی سیاسی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره) و نقش او در روند پیروزی انقلاب اسلامی ایران»، در مجموعه مقالات کنگرۀ شهید آیت الله مصطفی خمینی (ره): سی مهر و اول آن ماه ۱۳۷۶ ش، تهران: شاهد، ۱۳۷۷ ش.
- عمید زنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران ۱۳۷۱ ش.
- فلاحی، اکبر، سال‌های تبعید امام خمینی (ره)، تهران ۱۳۷۱ ش.
- قزوینی، حمید، «آثار و بازتاب‌های شهادت آیت الله حاج آقا سید مصطفی خمینی «، حضور،ش ۲۱ (پاییز ۱۳۷۶ ش).
- مبلغی، احمد، «نقد اصولی از دیدگاه شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، در مجموعه مقالات کنگرۀ شهید آیت الله مصطفی خمینی (ره): سی مهر و اول آن ماه ۱۳۷۶ ش، تهران: شاهد، ۱۳۷۷ ش.
- محتشمی، علی اکبر، «نور دیدۀ امام: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین سید علی اکبر محتشمی»، حضور،ش ۲۱ (پاییز ۱۳۷۶ ش).
- مزینانی، محمد صادق، «دیدگاه‌های شهید مصطفی خمینی دربارۀ ولایت و حکومت اسلامی»، حوزه، سال ۱۴،ش ۳ و ۴ (مرداد- آبان ۱۳۷۶ ش).
- میری، عباس، «نگاهی به حیات علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، در مجموعه مقالات کنگرۀ شهید آیت الله مصطفی خمینی (ره): سی مهر و اول آن ماه ۱۳۷۶ ش، تهران: شاهد، ۱۳۷۷ ش.
- میری، عباس، «نگاهی به زندگی علمی و آثار قلمی شهید آیت الله سید مصطفی خمینی (ره)»، حوزه، سال ۱۴،ش ۳ و ۴ (مرداد- آبان ۱۳۷۶ ش).
پیوند به بیرون
- دانشنامه جهان اسلام
- دانشنامه امام‌خمینی
- شهادت آیت‌الله مصطفی خمینی به روایت همسرش
- سلوک علمی و عملی شهید مصطفی خمینی در گفت و شنودی با رهبر معظم انقلاب
- آثار علامه شهید حاج سید مصطفی خمینی
- گذر تاریخ؛ یکم آبان، سالروز شهادت سید مصطفی خمینی، "مصطفی" ذخیره اسلام بود
- مدفونان در حرم امام علی
- روحانیان فعال در انقلاب اسلامی ایران
- شاگردان امام خمینی
- روحانیان تبعیدشده حکومت پهلوی
- شاگردان سید محمد محقق داماد
- شاگردان سید محسن طباطبائی حکیم
- سادات موسوی
- شاگردان سید ابوالقاسم خویی
- دانشآموختگان حوزه علمیه قم (پس از سال ۱۳۰۰ شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه نجف (پس از سال ۱۲۰۰ قمری)
- زندانیان حکومت پهلوی