عبیدالله بن علی حلبی راوی، محدّث و فقیه نامدار شیعی در قرن دوم قمری و از اصحاب امام صادق(ع). بیشترین شهرت عبیدالله حلبی به سبب تألیف کتابی با عنوان الجامع یا الکتاب بوده است که به همین جهت مورد ستایش امام صادق(ع) نیز قرار گرفت.
| از اصحاب و راویان احادیث امام صادق(ع) | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوعلی عبیدالله بن علی بن ابی‌شعبه حلبی |
| خویشاوندان | جدّ ابوشُعْبه؛ برادر محمد بن علی بن ابی‌شعبه حلبی و عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی و برادرزاده یحیی بن عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق(ع) |
| شاگردان | حماد بن عثمان، ابراهیم بن عبدالحمید، علی بن رئاب و احمد بن عائذ |
| آثار | کتاب الجامع، کتاب المسائل |
نسب
ابوشُعْبه، جدّ عبیدالله حلبی، از راویان حدیث از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بود. همچنین دو برادر وی، ابوجعفرمحمد بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۱] و عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۲] و برادرزاده وی یحیی بن عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۳] از راویان حدیث و مورد وثوق شیعه هستند. خانواده حلبی یکی از اقوام شیعه مشهور به وثاقت و مورد استناد در کوفه بودند و به نام جدشان، به خاندان ابی شعبه شهرت داشتند.[۴]
نجاشی[۵] از پیوند ولاء بین این خاندان و قبیله بنی تَیم اللات بن ثعلبه سخن گفته و شیخ طوسی[۶] آنان را از موالی بنوعِجْل دانسته است.
سبب شهرت به حلبی
به تصریح نجاشی[۷] سبب شهرت عبیداللّه بن علی به حلبی، رفت و آمد وی و برادر و پدرش به شهر حلب، برای کارهای تجاری، بوده است.[۸]
تالیفات
- کتاب الجامع
عمده شهرت عبیدالله حلبی به سبب تألیف کتابی با عنوان الجامع یا الکتاب بوده است. گفته شده نخستین اثر فقهی در میان شیعیان بوده است.[۹] اما به نظر می‌رسد نخستین کتاب فقهی شیعیان، کتاب علی بن ابی رافع از اصحاب امام علی(ع) باشد که حدود یک قرن قبل می‌زیسته است.
به نوشته نجاشی[۱۰] و شیخ طوسی[۱۱]، او کتاب خود را به امام صادق(ع) عرضه کرد و امام آن را ستود. این کتاب از متون رایج در میان امامیه بوده است.
شیخ طوسی[۱۲] چند طریق در روایت این کتاب را ذکر و تصریح کرده است که این کتاب محلّ اعتماد علما و محدّثان است.[۱۳]
الجامع و اسماعیلیه روایت کتاب حلبی در میان اسماعیلیه نیز متداول بوده است. گفته‌اند که دو داعی برجسته اسماعیلی، به نامهای حلوانی و سفیانی، که قبل از تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا در آن نواحی فعالیت داشتند، کتاب حلبی را روایت کرده‌اند.[۱۴]
داعی اسماعیلی، ابوعبداللّه جعفربن احمدبن هیثم، این کتاب را، به نقل از افلح بن هارون عبانی (داعی، شیخ و فقیه قبیله مَلُوسَه، از قبایل طرفدار اسماعیلیه)، روایت کرده است.[۱۵]
قاضی نعمان از این کتاب در تألیف کتاب خود، الایضاح، استفاده و مطالب متعددی از آن نقل کرده است.[۱۶]
- کتاب المسائل
ابن شهر آشوب[۱۷] از کتابی به نام المسائل، تألیف حلبی، نام برده که ظاهراً این کتاب را ندیده و اطلاعاتش براساس نقل قولهایی از آن در الایضاح قاضی نعمان بوده است.
عبیدالله حلبی در کتاب المسائل، همانند دیگر آثار تألیف شده به این نام در عصر حضور ائمه،[۱۸]نخست پرسش‌های خود را از امام و در ادامه، پاسخ‌های امام را آورده است.
کتاب المسائل حلبی حاوی پرسش‌های او از امام صادق(ع) و پاسخ‌های حضرت به آنها بوده است.
شیخ صدوق از این اثر در کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه[۱۹] مطالبی نقل کرده است.
کتاب المسائل همچنین در اختیار قاضی نعمان بوده و او نقل قولهایی از آن را در الایضاح[۲۰]آورده است.[۲۱]
راویان از عبیدالله حلبی
از مشهورترین کسانی که از عبیداللّه بن علی حلبی حدیث نقل کرده‌اند، می‌توان به حماد بن عثمان[۲۲]، ابراهیم بن عبدالحمید،[۲۳] علی بن رئاب[۲۴] و احمد بن عائذ[۲۵]اشاره کرد.
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۲۵.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۲۵.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۴۴.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰ ۲۳۱
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰
- ↑ رجال، ص۲۳۴
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰
- ↑ برقی، ص۲۳
- ↑ مدرسی طباطبائی، ج۱، ص۳۸۰
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۱
- ↑ فهرست، ص۳۰۵
- ↑ فهرست، ص۳۰۵
- ↑ بهبودی، ص۲۶۱ ۲۶۲
- ↑ ابن هیثم، کتاب المناظرات، ص۱۲۲؛ قرشی، تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب، ص۲۱۱
- ↑ ابن هیثم، کتاب المناظرات، ص۱۲۱ ۱۲۲
- ↑ قاضی نعمان، الایضاح، ص۴۰، ۴۶، ۴۹؛ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۸۱
- ↑ ابن شهر آشوب، ص۱۷۹
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۴۷، ۳۸۱
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضر، ج۱، ص۸۳، ۹۹ و ج۲، ص۴۰، ۳۴۴ و ج۳، ص۴۰، ۴۷
- ↑ قاضی نعمان، الایضاح، ص۳۰، ۳۶
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۸۱
- ↑ کلینی، ج۵، ص۳۵۶؛ شیخ صدوق، خصال، ص۲۹۴
- ↑ کلینی، ج۲، ص۱۱۴
- ↑ شیخ صدوق، خصال، ج۱، ص۱۲۹، ۱۵۱
- ↑ کلینی، ج۲، ص۶۳۹
منابع
- ابن هیثم، کتاب المناظرات، با ترجمه انگلیسی از ویلفرد مادلونگ و پل ارنست واکر، لندن، ۲۰۰۰م.
- برقی، احمد، کتاب الرجال، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران، ۱۳۸۳ش.
- بهبودی، محمدباقر، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، تهران، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- قاضی نعمان، الایضاح، چاپ محمدکاظم رحمتی، بیروت، ۱۴۲۸ق.
- قرشی، ادریس، تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب چاپ محمد یعلاوی، بیروت، ۱۹۸۵م.
- مدرسی طباطبائی، تربت پاکان آثار و بناهای قدیم محدوده کنونی دارالمؤمنین قم، ۱۳۵۵ش.
- نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام