عبیدالله بن علی حلبی
| از اصحاب و راویان احادیث امام صادق(ع) | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوعلی عبیدالله بن علی بن ابی‌شعبه حلبی |
| خویشاوندان | جدّ ابوشُعْبه؛ برادر محمد بن علی بن ابی‌شعبه حلبی و عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی و برادرزاده یحیی بن عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی |
| محل زندگی | کوفه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق(ع) |
| شاگردان | حماد بن عثمان، ابراهیم بن عبدالحمید، علی بن رئاب و احمد بن عائذ |
| آثار | کتاب الجامع، کتاب المسائل |
عبیدالله بن علی حلبی راوی، محدّث و فقیه نامدار شیعی در قرن دوم قمری و از اصحاب امام صادق(ع). بیشترین شهرت عبیدالله حلبی به سبب تألیف کتابی با عنوان الجامع یا الکتاب بوده است که به همین جهت مورد ستایش امام صادق(ع) نیز قرار گرفت.
نسب
ابوشُعْبه، جدّ عبیدالله حلبی، از راویان حدیث از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) بود. همچنین دو برادر وی، ابوجعفرمحمد بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۱] و عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۲] و برادرزاده وی یحیی بن عمران بن علی بن ابی‌شعبه حلبی[۳] از راویان حدیث و مورد وثوق شیعه هستند. خانواده حلبی یکی از اقوام شیعه مشهور به وثاقت و مورد استناد در کوفه بودند و به نام جدشان، به خاندان ابی شعبه شهرت داشتند.[۴]
نجاشی[۵] از پیوند ولاء بین این خاندان و قبیله بنی تَیم اللات بن ثعلبه سخن گفته و شیخ طوسی[۶] آنان را از موالی بنوعِجْل دانسته است.
سبب شهرت به حلبی
به تصریح نجاشی[۷] سبب شهرت عبیداللّه بن علی به حلبی، رفت و آمد وی و برادر و پدرش به شهر حلب، برای کارهای تجاری، بوده است.[۸]
تالیفات
- کتاب الجامع
عمده شهرت عبیدالله حلبی به سبب تألیف کتابی با عنوان الجامع یا الکتاب بوده است. گفته شده نخستین اثر فقهی در میان شیعیان بوده است.[۹] اما به نظر می‌رسد نخستین کتاب فقهی شیعیان، کتاب علی بن ابی رافع از اصحاب امام علی(ع) باشد که حدود یک قرن قبل می‌زیسته است.
به نوشته نجاشی[۱۰] و شیخ طوسی[۱۱]، او کتاب خود را به امام صادق(ع) عرضه کرد و امام آن را ستود. این کتاب از متون رایج در میان امامیه بوده است.
شیخ طوسی[۱۲] چند طریق در روایت این کتاب را ذکر و تصریح کرده است که این کتاب محلّ اعتماد علما و محدّثان است.[۱۳]
الجامع و اسماعیلیه روایت کتاب حلبی در میان اسماعیلیه نیز متداول بوده است. گفته‌اند که دو داعی برجسته اسماعیلی، به نامهای حلوانی و سفیانی، که قبل از تشکیل حکومت فاطمیان در شمال آفریقا در آن نواحی فعالیت داشتند، کتاب حلبی را روایت کرده‌اند.[۱۴]
داعی اسماعیلی، ابوعبداللّه جعفربن احمدبن هیثم، این کتاب را، به نقل از افلح بن هارون عبانی (داعی، شیخ و فقیه قبیله مَلُوسَه، از قبایل طرفدار اسماعیلیه)، روایت کرده است.[۱۵]
قاضی نعمان از این کتاب در تألیف کتاب خود، الایضاح، استفاده و مطالب متعددی از آن نقل کرده است.[۱۶]
- کتاب المسائل
ابن شهر آشوب[۱۷] از کتابی به نام المسائل، تألیف حلبی، نام برده که ظاهراً این کتاب را ندیده و اطلاعاتش براساس نقل قولهایی از آن در الایضاح قاضی نعمان بوده است.
عبیدالله حلبی در کتاب المسائل، همانند دیگر آثار تألیف شده به این نام در عصر حضور ائمه،[۱۸]نخست پرسش‌های خود را از امام و در ادامه، پاسخ‌های امام را آورده است.
کتاب المسائل حلبی حاوی پرسش‌های او از امام صادق(ع) و پاسخ‌های حضرت به آنها بوده است.
شیخ صدوق از این اثر در کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه[۱۹] مطالبی نقل کرده است.
کتاب المسائل همچنین در اختیار قاضی نعمان بوده و او نقل قولهایی از آن را در الایضاح[۲۰]آورده است.[۲۱]
راویان از عبیدالله حلبی
از مشهورترین کسانی که از عبیداللّه بن علی حلبی حدیث نقل کرده‌اند، می‌توان به حماد بن عثمان[۲۲]، ابراهیم بن عبدالحمید،[۲۳] علی بن رئاب[۲۴] و احمد بن عائذ[۲۵]اشاره کرد.
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۲۵.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۳۲۵.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۴۴.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰ ۲۳۱
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰
- ↑ رجال، ص۲۳۴
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۰
- ↑ برقی، ص۲۳
- ↑ مدرسی طباطبائی، ج۱، ص۳۸۰
- ↑ نجاشی، رجال، ص۲۳۱
- ↑ فهرست، ص۳۰۵
- ↑ فهرست، ص۳۰۵
- ↑ بهبودی، ص۲۶۱ ۲۶۲
- ↑ ابن هیثم، کتاب المناظرات، ص۱۲۲؛ قرشی، تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب، ص۲۱۱
- ↑ ابن هیثم، کتاب المناظرات، ص۱۲۱ ۱۲۲
- ↑ قاضی نعمان، الایضاح، ص۴۰، ۴۶، ۴۹؛ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۸۱
- ↑ ابن شهر آشوب، ص۱۷۹
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۴۷، ۳۸۱
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضر، ج۱، ص۸۳، ۹۹ و ج۲، ص۴۰، ۳۴۴ و ج۳، ص۴۰، ۴۷
- ↑ قاضی نعمان، الایضاح، ص۳۰، ۳۶
- ↑ مدرسی طباطبائی، تربت پاکان، ج۱، ص۳۸۱
- ↑ کلینی، ج۵، ص۳۵۶؛ شیخ صدوق، خصال، ص۲۹۴
- ↑ کلینی، ج۲، ص۱۱۴
- ↑ شیخ صدوق، خصال، ج۱، ص۱۲۹، ۱۵۱
- ↑ کلینی، ج۲، ص۶۳۹
منابع
- ابن هیثم، کتاب المناظرات، با ترجمه انگلیسی از ویلفرد مادلونگ و پل ارنست واکر، لندن، ۲۰۰۰م.
- برقی، احمد، کتاب الرجال، در ابن داوود حلّی، کتاب الرجال، تهران، ۱۳۸۳ش.
- بهبودی، محمدباقر، معرفة الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعة الامامیة، تهران، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۲ش.
- شیخ صدوق، کتاب مَن لایحضُرُه الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
- شیخ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- قاضی نعمان، الایضاح، چاپ محمدکاظم رحمتی، بیروت، ۱۴۲۸ق.
- قرشی، ادریس، تاریخ الخلفاء الفاطمیین بالمغرب چاپ محمد یعلاوی، بیروت، ۱۹۸۵م.
- مدرسی طباطبائی، تربت پاکان آثار و بناهای قدیم محدوده کنونی دارالمؤمنین قم، ۱۳۵۵ش.
- نجاشی، احمد، رجال النجاشی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام