علی بن مهزیار اهوازی دورقی، فقیه، محدّث و از رهبران و سرشناسان شیعه در اوایل قرن سوم قمری. وی نزد امامان شیعه جایگاه والایی داشت و از یاران نزدیک امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و وکیل ایشان در برخی نواحی بود. کنیه وی ابوالحسن و به اهوازی و دورقی مشهور بود. علی بن مهزیار در نوجوانی همراه پدرش که مسیحی بود، به اسلام روی آورد و در عبادت و علم زبانزد شد و به دفاع از مذهب اهل بیت پرداخت. وی با امامان شیعه ارتباط داشت و امام جواد(ع) در نامهای او را ستوده است. در مورد محل دفن وی اختلاف است و دو بقعه در شهرهای جاجرم و اهواز به وی منسوب است.
 تصویری از بقعه علی بن مهزیار در جاجرم خراسان شمالی | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن مهزیار اهوازی |
| لقب | اهوازی یا دورقی |
| خویشاوندان | ابراهیم بن مهزیار و علی بن مهزیار که با امام مهدی(عج) دیدار کرده است |
| ولادت | نامشخص دورق |
| محل زندگی | دورق، اهواز، خراسان |
| وفات | ۲۵۴ق. ، اهواز یا جاجرم |
| علت وفات | مرگ طبیعی |
| مدفن | اهواز یا جاجرم |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام رضا(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) |
| فعالیت‌ها | از اصحاب و وکلای امامان شیعی |
نسب، کنیه و لقب
پدر علی به نام مهزیار، مسیحی و اهل هند بود که اسلام آورد و سپس در یکی از روستاهای اهواز ساکن شد. علی بن مهزیار نیز همراه پدرش، در همان دوران نوجوانی به دین اسلام گروید.[۱]
برخی معتقدند که وی اهل «هِندیجان فارس» است.[۲] در دوره‌های گذشته «هندیجان» از شهرهای دُورَق قدیم - جزء فارس - محسوب می‌شد.
منابع، کنیه وی را ابوالحسن و لقب وی را اهوازی و دورقی آورده‌اند.[۳] لقب دورقی از آن جهت به وی اطلاق شده است که زادگاه وی دورق یکی از شهرهای خوزستان بوده است.[۴]
ویژگی‌ها
عبادت
در احوال علی بن مهزیار آورده‌اند که: «هنگام طلوع خورشید برای خدا به سجده می‌افتاد و سرش را بلند نمی‌کرد تا اینکه هزار نفر از برادران دینی‌اش را دعا می‌کرد.[۵][۶] ازاین‌رو، پیشانی وی در اثر سجده‌های زیاد و طولانی، همانند زانوی شتر، پینه زده بود.»[۷]
علم
بنابر نقل شیخ طوسی (از عالمان بزرگ شیعه در قرن پنجم)، علی بن مهزیار از مفسران قرن سوم هجری است و بیش از سی کتاب و رساله در زمینه‌های مختلف معارف اسلامی دارد.[۸] نام وی در اسناد حدود ۴۳۷ روایت آمده است.[۹]
ارتباط با امامان شیعه
علی بن مهزیار از امام رضا(ع) حدیث نقل کرده‌است.[۱۰] وی از یاران نزدیک امام جواد (ع) و امام هادی (ع) به شمار می‌رود[۱۱] و وکیل آنان بود و توقیع امام برای او هنوز موجود است.
امام جواد (ع) در نامهای علی بن مهزیار را چنین تحسین می‌کند:
- «ای علی! در پیروی کردن، انجام دستورها، خیرخواهی و پندگویی تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوتۀ آزمایش بیرون آمدی). پس اگر بگویم کسی را مانند تو ندیده‌ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برین و آن مقامات والایی که نمی‌دانی، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزی تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته‌ام. از خداوند می‌خواهم در روز قیامت که همه را گرد می‌آورد، آن چنان مخلوقات خود را شیفته و دوستدار تو کند که مایۀ رشک باشد. به درستی که خداوند شنوندۀ دعاهاست...»[۱۲][۱۳]
همچنین امام جواد(ع) در جواب یکی از نامه‌های علی می‌نویسند:
«اما راجع به دعائی که از من خواسته بودی. تو نمی‌دانی که خداوند تو را در نزد من چگونه قرار داده که به خاطر محبتی که به تو دارم گاهی تو را به نامت می‌خوانم. خداوند آنچه را به تو روزی کرده به بهترین شکل پایدار گرداند و با خشنودی من از تو، او هم از تو خشنود گردد و تو را به آرزویت نائل گرداند و با رحمت خودش تو را در فردوس اعلی میهمان سازد. خداوند تو را حفظ کند و دوست بدارد.[۱۴][۱۵]
علی بن مهزیار از جانب امام هادی(ع) نیز وکالت داشت و توقیعاتی از طرف امام درباره درستی و درستکاری وی برای شیعیان صادر شده است.[۱۶]
دفاع از مذهب امامیه
به نوشته نجاشی، ابن مهزیار با علی بن اسباط که فطحی مذهب بود، مناظراتی داشت و مسائلی در این باره میان آن دو رد و بدل گردید. سرانجام آن دو مسائل مورد بحث خود را پیش امام جواد(ع) بردند که این امر، با بازگشت علی بن اسباط از عقیده باطل خود، خاتمه یافت.[۱۷][۱۸]
فعالیت‌های علمی
تالیفات
- تاریخی: در تاریخ نیز کتاب‌های درباره زندگینامۀ پیامبران تالیف کرده بوده‌است.[۲۱] سید بن طاووس از کتاب ملاحم وی نیز یاد می‌کند.[۲۲]
- فقهی: بیشتر کتاب‌های وی فقهی است. وی مقالاتی در اشربه، بازرگانی و پیشه‌وری داشته[۲۳] کتاب الوضوء، کتاب الصلاة، کتاب الزکاة، کتاب الصوم، کتاب الحج، کتاب الطلاق، کتاب الحدود، کتاب الدیات، کتاب التفسیر، کتاب الفضائل، کتاب العتق و التدبیر، کتاب التجارات و الاجارات، کتاب المکاسب[۲۴] به رشته تحریر در آورده بود.
- گوناگون: همچنین کتاب المثالب، کتاب الدعاء، کتاب التجمل و المروة و کتاب المزار داشته است.[۲۵]
اساتید
خوئی اساتید و کسانی که وی از آنان روایت نقل کرده را بیش از پنجاه نفر ذکر کرده است. ازجمله معروف‌ترین اساتید وی این افرادند:
شاگردان
سایر خدمات
دیگر از خدمات وی عبارت‌اند از:
- شناساندن امام هادی (ع) به مردم بعد از شهادت امام جواد (ع)
- تبیین مسائل فقهی و پاسخگویی به سؤالات فقهی مردم
- رساندن نظر فقهی امام به مردم
- ترویج ولایت امام جواد (ع) در ایران زمین به ویژه اهواز
- بر عهده گرفتن وکالت امام جواد و امام هادی (ع)
- برقراری ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسی
- منشأ آرامش و خیر بودن در اهواز[۲۸]
دیدگاه بزرگان
وفات
از تاریخ وفات علی بن مهزیار اطلاع دقیقی در دست نیست؛ ولی سال رحلت او را حدود ۲۵۴ق تخمین زده‌اند.[۳۱]
آرامگاه
در دو شهر اهواز و جاجرم بقعه‌هایی به علی بن مهزیار منسوب است، اهالی هر دو شهر بقعه شهر خود را متعلق به علی بن مهزیار اهوازی می‌دانند.
برخی بر این باورند که مقبره علی بن مهزیار در شهر اهواز است.[۳۲] مقبره‌ای نیز در دو کیلومتری شرق جاجرم و در میان قبرستان شهر قرار دارد.[۳۳] که اهالی آن را از آن علی بن مهزیار می‌دانند.
توجیه آنان این است که «تشابه اسمی بین علی بن مهزیار و علی بن ابراهیم بن مهزیار و نیز ذکر برخی از احادیث با کلمۀ قال ابن مهزیار باعث به اشتباه افتادن بعضی از علمای رجال شده و هر دو نفر را یکی دانسته‌اند. اهالی جاجرم، که چندین سال قبل جهت تعمیر بنای آرامگاه خواجه مهزیار نبش قبر کرده بودند، اولاً جنازۀ وی را سالم یافته و از آن روز اعتقاد کاملی پیدا کرده و نذورات فراوان می‌کنند؛ ثانیاً سنگ قبری کشف کرده‌اند که روی آن نوشته شده «هذا مرقد ماهزیار» و قسمتی از سنگ هم خوانده نمی‌شود. چنین به نظر می‌رسد که آرامگاه جاجرم مربوط به علی بن مهزیار و بقعۀ موجود در اهواز مربوط به علی بن ابراهیم بن مهزیار باشد.[۳۴]
فرزندان
- محمد بن علی بن مهزیار[۳۵]
- حسن بن علی بن مهزیار، وی فرزندی به نام محمد داشته و از مشایخ ابن قولویه صاحب کامل الزیارات بوده است.[۳۶]
برای مطالعه بیشتر
- سایه خورشید: زندگینامه علی بن مهزیار اهوازی مسعود منفرد، قم، عصرجوان، ۲ تیر ۱۳۸۸
همایش‌ها
همایش‌هایی در دو شهر اهواز و جاجرم برای معرفی علی بن مهزیار اهوازی گرفته شده است.
در اهواز: ۷ مهر سال ۱۳۹۱ شمسی به همت اداره اوقاف شهرستان همایش علی بن مهزیار برگزار شد.[۳۷] همچنین در ۱۶ شهریور نیز چنین همایشی در این شهر برگزار شد.[۳۸]
در جاجرم: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ شمسی همایش علی بن مهزیار در جاجرم برگزار شد. همچنین شورای فرهنگ عمومی این شهر سالروز میلاد امام جواد (ع) را در تقویم این شهرستان به نام روز «ابوالحسن علی بن مهزیار» نامگذاری کرد.[۳۹]
پانویس
- ↑ زرکلی، الاعلام، ج ۵، ص ۱۷۸
- ↑ رجال نجاشی، ص۱۷۷؛ کشی،اختیار معرفةالرجال (فهرست طوسی)، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۲۵.
- ↑ علی بن داود حلی، رجال ابن داود، منشورات الشريف الرضي، ص۱۴۲
- ↑ معجم البلدان، ج۲، ص۴۸۳
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج ۱، ص ۳۱۸
- ↑ تحلیلی از زندگانی امام هادی(ع)، ص۲۹۳
- ↑ الکنی و الالقاب، ج۱، ص۴۳۲
- ↑ فهرست، شیخ طوسی، ص ۸۸
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۱۹۴
- ↑ رجال علامه حلی، ص۹۲
- ↑ معجم رجال الحدیث، ج۱۲، ص۱۹۴.
- ↑ رجال نجاشی، ص۲۵۳
- ↑ حیاة الإمام الرضا(ع)، القرشی، ج۲، ص۱۵۰
- ↑ مفاخر اسلام، علی دوانی، ج ۱ ص۱۱۱
- ↑ حیاة الإمام الرضا(ع)، القرشی، ج۲، ص۱۵۰
- ↑ مامقانی، ج ۲، ص ۳۱۰
- ↑ مهدی موعود، ترجمه بحار الأنوار، متن، ص۹۴۷
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی ائمه، ص۴۹۲
- ↑ اعیان الشیعه، ص۲۲۶
- ↑ اعیان الشیعه، ص۲۲۶
- ↑ الذریعة، آغا بزرگ الطهرانی، ج۲، ص۳۵۶
- ↑ التشریف بالمنن، ابن طاوس، ص۳۰
- ↑ مجالس المؤمنین، ص۱۸۱
- ↑ رجال نجاشی
- ↑ رجال نجاشی
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۶۳.
- ↑ معجم رجال الحدیث، خوئی، ج ۱۲، ص ۱۹۹
- ↑ التهذیب، ج۳، ص۲۹۴
- ↑ رجال شیخ طوسی، ص ۳۸۱
- ↑ اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسی، ص ۵۴۸
- ↑ مفاخر اسلام، ج ۱، ص ۱۲۰
- ↑ مخلصی، ص۱۶۵-۱۹۷
- ↑ شریعتی، ص۱۸۹
- ↑ احمدی، ص ۵۴
- ↑ رجال شیخ طوسی، ۴۲۲ معجم رجال الحدیث، خویی، ج ۱۷، ص ۳۰
- ↑ بحار الأنوار، المجلسی، ج۰، ص۱۲۱
- ↑ http://www.rasanews.ir/NSite/FullStory/News/?Id=140321
- ↑ http://www.iqna.ir/fa/News/1447868
- ↑ http://khorasansh.awqaf.ir/news/view-48533.aspx
منابع
- آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، اسماعیلیان، قم.
- احمدی، رضا، «علی بن مهزیار اهوازی یا جاجرمی» مجلۀ زائر (ویژه نامۀ جواد الائمه)، شمارۀ هشتم، آبان ماه ۱۳۷۷ش، مشهد، ص ۵۴
- زرکلی، خیر الدین،الاعلام، بیروت، چاپ سوم.
- سید بن طاووس (۶۶۴ق)، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، صاحب الأمر، قم، ۱۴۱۶ق، چاپ اوّل.
- شریعتی، علی، راهنمای خراسان، ۱۳۶۳، مشهد: انتشارات الفبا، چاپ دوم.
- شیخ طوسی، رجال الطوسی،افست قم، چاپ اول.
- باقر شریف قرشی، حیاة الإمام الرضا علیه‌السلام، ناشر سعید بن جبیر، قم، ۱۳۸۰ش، چاپ دوم.
- باقر شریف قرشی، تحلیلی از زندگانی امام هادی علیه‌السلام، مترجم محمدرضا عطایی، آستان قدس رضوی، مکان مشهد، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، بحار، اسلامیه، تهران، ۱۳۶۳ش.
- مجلسی، مهدی موعود ترجمه جلد ۱۵ بحار، مترجم علی دوانی، اسلامیه، تهران، ۱۳۷۸ش.
- مخلصی، محمد علی، «توضیحی بر مقالۀ مسجد جامع جاجرم» مجلۀ اثر، شماره ۱۸ و ۱۹، ۱۳۶۹ش، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- یاقوت حموی (م۶۲۶)، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، ۱۹۹۵م.