میرزا محمد فیض قمی

افزودن پیوند
از ویکی شیعه
میرزا محمد فیض قمی
اطلاعات فردی
نام کاملمیرزا محمد فیض قمی
تاریخ تولدسال ۱۲۹۲ق
محل زندگیقم، تهران، نجف
تاریخ وفات۲۵ جمادی‌الاول سال ۱۳۷۰ق
محل دفنحرم حضرت معصومه(س)
شهر وفاتقم
اطلاعات علمی
استادانمحمد ارباب قمی • ابوالقاسم کبیر قمی • محمدحسن آشتیانی • شیخ علی رشتی • میرزا حسین نوری • محمدتقی شیرازی • سید محمدکاظم طباطبایی یزدی • میرزا محمود قمی
شاگردانسید رضا بهاءالدینی • حسین غفاری • عبد الرحیم مدرس تبریزی
تألیفاتمناسک الحج • حاشیه بر العروة الوثقی • کتاب الفیض • حاشیه بر وسیلة النجاة • حاشیه بر کفایة الاصول
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعیاحیاء مدرسه فیضیه (قم) و دارالشفاء؛ دعوت از عبدالکریم حائری یزدی


میرزا محمد فیض قمی (۱۲۹۳–۱۳۷۰ق) از مراجع تقلید شیعه و از نسل ملا محسن فیض کاشانی است. او در قم، تهران و نجف اشرف نزد فقهای عصرش علم دین آموخت و به زادگاهش بازگشت. وی به احیا مدرسه فیضیه و دارالشفاء اقدام کرد و کلاس‌های درسی را رونق بخشید و با دعوت از عبدالکریم حائری یزدی در تأسیس حوزه علمیه قم نقش مهمی ایفا کرد. فیض قمی عمر خود صرف تدریس و انسجام بخشی به حوزه و نیز تألیف کتاب نمود. حاشیة علی العروة الوثقی، مناسک الحج و کتاب الفیض از کتاب‌های او هستند. میرزا محمد فیض قمی در سال ۱۳۷۰ق برابر با ۱۳ اسفند سال ۱۳۲۹ش درگذشت. پیکرش در ایوان طلایی حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.

احیای حوزه علمیه قم

فیض قمی پس از بازگشت از نجف در مدرسه فیضیه به تدریس پرداخت. به گزارش واعظ خیابانی در آن زمان حجره ها و قسمت زیرین دست کسبه بود و به‌عنوان انبار از آن استفاده می‌کردند. فیض قمی به تخلیه و مرمت مدرسه فیضیه و دارالشفا پرداخت و طلاب و برخی علما از جمله محمدرضا شریعتمدار ساوجی (درگذشت ۱۳۶۳ق) را در آنجا سکنی داد.[۱] با این اقدام، مدرسه و کلاس‌های درس که پس از رحلت میرزای قمی بی‌رمق شده بود، رونق گرفت.[۲] به نقل رسول جعفریان او به طلاب شهریه و کتاب می‌داد.[۳] کار مرمت و احیا مدرسه فیضیه در سال ۱۳۳۷ق به اتمام رسید و به مناسبت تأسیس این حوزه از طرف متولی در روز عید غدیر با مراسم جشن و شرکت بیش از پنج هزار نفر از طبقات مختلف اهالی شهر از فیض قمی تجلیل شد.[۴]

فیض قمی در کنار طلاب

دعوت از شیخ عبدالکریم حائری

به گفته انصاری قمی، آیت‌الله فیض به‌دنبال احیای مجدد حوزه علمیه قم بود و از مشاهده مدرس خالی و بی‌رونق رنج می‌برد.[۵] بنابر نقل شریعتمدار ساوجی، فیض همیشه می‌گفت تا زمانی که زمامداری بر حوزه نباشد توسعه آن میسر نیست و من هم به تنهایی توان ندارم بنابراین به دعوت از دیگران از خارج قم نیازمندیم. بعضی از شاگردان از او پرسیدند که شخصی را برای دعوت به قم در نظر دارید. فیض در جواب گفت بین سه نفر مردد هستم. میرزا علی شیرازی، فرزند میرزای بزرگ و دیگری محمدکاظم شیرازی و سومی حاج‌ شیخ عبدالکریم حائری.[۶] سخن از رجحان شد و از آنجا که عبدالکریم حائری یزدی(درگذشت ۱۳۵۵ق) در اراک حوزه علمیه تشکیل داده بود و اراک هم به قم نزدیک بود، تصمیم بر این شد که به حاج شیخ عبدالکریم نامه‌ای بنویسید و از او طلاب دعوت کند که به قم مهاجرت کنند.[۷] از این رو برخی همچون علی اکبر دهخدا تأسیس حوزه علمیه قم را در سال ۱۳۳۶ق به فیض قمی نسبت داده است.[۸] نامه دعوت به اراک فرستاده شد ولی حائری در جواب چنین گفت که من از همکاری و موافقت و تأیید علمای قم ناامید هستم. فیض قمی، میرزا حسن برقعی را به اراک فرستاد و به حاج شیخ پیام داد که شما چند روز به عنوان زیارت به قم بیایید و وضعیت را بسنجید و اگر ادامه توقف را مصلحت دیدید بمانید.[۹]

حمایت از مراجع قم

پس از وفات آیت‌الله حائری با مراجع ثلاث همکاری و مساعدت داشت و در حفظ حوزه کوشید. با ورود آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۲۴ش به قم، طلاب را به شرکت در درس او ترغیب کرد و با توجه به اینکه هر دو همسن و همدرس در خارج فقه و اصول آخوند خراسانی و شریعت اصفهانی بودند، ولی از زعامت بروجردی حمایت کرد.[۱۰]

معرفی و خاندان

محمد فیض در سال ۱۲۹۳ق در شهر قم به دنیا آمد.[۱۱] نام او در ابتدا، عباس بود ولی بعدا به محمد تغییر یافت.[۱۲] او از نوادگان ملا محسن فیض کاشانی است[۱۳] و به فیض کبیر یا اکبر[۱۴] شهرت داشت. پدرش میرزا علی‌اکبر نویسنده، خطاط، ادیب و شاعر در دوره ناصرالدین شاه قاجار بود. کتیبه‌هایی به خط ثلث او در حرم حضرت معصومه(س) و دیگر بناهای شهر به یادگار مانده است.[۱۵] فیض قمی در ۲۵ جمادی‌الاول سال ۱۳۷۰ق برابر با ۱۳ اسفند سال ۱۳۲۹ش در ۷۷ سالگی به هنگام نماز مغرب و در حالی که در قنوت، دعای «الهی عاملنی بفضلک» را می‌خواند، از دنیا رفت.[۱۶] آیت‌الله بروجردی بر پیکرش نماز خواند و در ایوان طلای صحن عتیق حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۱۷]

نماز آیت‌الله بروجردی بر پیکر فیض قمی

فرزندان

  • میرزا عباس فیض، محقق، مؤلف و صاحب آثاری از جمله: گنجینه آثار قم ؛ انجم فروزان ؛ بدر فروزان .[۱۸]
  • مهدی فیض، مؤلف جواهر فیض در احادیث اهل بیت (ع).[۱۹]
  • علیرضا فیض، او استاد دانشگاه تهران و مؤلف کتاب‌های حقوقی چون مبادی فقه و اصول ؛ ترجمه لمعه دمشقیه و حقوق جزای عمومی است.[۲۰]
  • محمدتقی فیض، معروف به میرزا آقا.[۲۱]

زیست علمی

تحصیلات

فیض قمی تحصیل علم را در نزد پدرش آغاز کرد. وی در سال ۱۳۱۲ق پس از اخذ اجازه روایت از اساتیدش[۲۲] به تهران رفت. در آنجا به تحصیل علوم عقلی و حکمت مشغول شد. پنج سال بعد به نجف اشرف هجرت کرد و به محضر علمای زمانه‌اش رسید.[۲۳] سپس برای بهره‌گیری از میرزا محمدتقی شیرازی راهی سامراء گردید. وی در آنجا به تدریس دروس سطوح و نیز خارج فقه و اصول پرداخت.[۲۴]
قمی در سال ۱۳۳۳ق با درخواست مادرش که حدود ۲۰ سال فرزندش را ندیده بود و در بستر بیماری بود، ناگزیر به سفر قم شد. استادش میرزا محمدتقی شیرازی به اقامت همیشگی او در قم راضی نبود و فقط به سفر بدون همراهی خانواده و به قصد زیارت و صله رحم رضایت داد.[۲۵]

اساتید

فیض در حوزه های قم و نجف و سامرا تحصیل کرد و در از مدت از اشخاصی بهره برد. از جمله آنها:

محمدتقی شیرازی در جواب مردم قم که در مورد احتیاط به چه کسی رجوع کنند، محمد فیض را معرفی کرده‌بود.[۳۳]

بازگشت به قم

قمی در سال ۱۳۳۳ق با درخواست مادرش که حدود ۲۰ سال فرزندش را ندیده بود و در بستر بیماری بود، ناگزیر به سفر قم شد. استادش محمدتقی شیرازی به اقامت همیشگی او در قم راضی نبود و فقط به سفر بدون همراهی خانواده و به قصد زیارت و صله رحم رضایت داد. او پس از ورود به قم با استقبال طلاب و فضلا مواجه شد. در نخستین شب ورود به قم، حاج آقا احمد قمی اقامه نماز جماعت در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه(س) را به فیض قمی واگزار کرد و خود نیز به او اقتدا کرد.[۳۴] طلاب و فضلا از او تقاضای شروع درس کردند و در نتیجه مجبور به اقامت در قم شد و به سامرا برگشت رضایت میرزا محمدتقی شیرازی را جلب کرد و با خانواده به قم بازگشت.[۳۵]

مرجعیت

قمی پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی به مدیریت حوزه ادامه داد و حتی به طلاب کمک هزینه تحصیلی داد تا به جهت تنگدستی به دیار خود بازنگردند.[۳۶] او در این زمان از مراجع تقلید شیعه بود و رساله عملیه‌اش همراه با رساله سید ابوالحسن اصفهانی (درگذشت۱۳۶۵ ق) چاپ می‌شد. اصفهانی در موارد احتیاط، مقلدینش را به فیض قمی ارجاع می‌داد.[۳۷] پس از ورود آیت‌الله بروجردی نیز از زعامت او حمایت کرد. رساله‌ای در آن زمان چاپ شد که فتاوای آیت‌الله بروجردی و میرزا محمد فیض و حاج آقا حسین قمی با هم در آن ذکر شده‌بود.[۳۸]

شاگردان

شاگردان متعددی از فیض قمی کسب علم کرده‌اند. از جمله آنها می‌توان به این اشخاص اشاره کرد:

آثار

پانویس

  1. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصرین، ص۳۳۱.
  2. ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۱۳۶۴ش، ص۴۰۶.
  3. ↑ جعفریان، برگهایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص۱۵.
  4. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصرین، ص۳۳۱؛ جعفریان، برگهایی از تاریخ حوزه علمیه قم، ص۱۵.
  5. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۲.
  6. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۲.
  7. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۲.
  8. ↑ لغت نامه، علی اکبر دهخدا، ذیل واژه فیض.
  9. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۲.
  10. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۷.
  11. ↑ مقدس‌زاده، گنجینه آثار قم، ص۱۳۸.
  12. ↑ مدرسی طباطبائی، کتاب‌شناسی آثار مربوط به قم، ص۸۵.
  13. ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۶
  14. ↑ فاطمی موحد، رسالة فی حکم الماء القلیل، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۹.
  15. ↑ فیض قمی، خاندان فیض قمی، ص۵۷
  16. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۳۲.
  17. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۳۳.
  18. ↑ مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، ۱۳۴۰ش، ج ۳، ص۶۷۰.
  19. ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ۱۴۲۴ق، ج۱۷، ص۸۹.
  20. ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ۱۴۲۴ق، ج۱۷، ص۸۹.
  21. ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ۱۴۲۴ق، ج۱۷، ص۸۹.
  22. ↑ فاطمی موحد، رسالة فی حکم الماء القلیل، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۹.
  23. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۳۴۱
  24. ↑ حضرت آیت‌الله آقای آقا میرزا محمد فیض قمی، ص۵.
  25. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۱۹.
  26. ↑ فاطمی موحد، رسالة فی حکم الماء القلیل، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۹.
  27. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۴۶۲.
  28. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۴۶۲.
  29. ↑ حضرت آیت‌الله آقای آقا میرزا محمد فیض قمی، ص۵.
  30. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۴۶۲.
  31. ↑ واعظ خیابانی، علمای معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۴۶۲.
  32. ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۴، ص۵۴۳.
  33. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۵.
  34. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۱۹.
  35. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۱۹.
  36. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۳۴۲
  37. ↑ حضرت آیت‌الله آقای آقا میرزا محمد فیض قمی، ص۶.
  38. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۲.
  39. ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ج۲، ص۸۲۱.
  40. ↑ جواهرکلام، تربت پاکان قم، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۷۱۷.
  41. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۶، ص۶۸
  42. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۱۰۷
  43. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۸، ص۲۲۰
  44. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۷، ص۲۱۶
  45. ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۲۶۱
  46. ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج۲۲، ص۲۷۲.
  47. ↑ فاطمی موحد، رسالة فی حکم الماء القلیل، ۱۴۳۱ق، ص۳۵۹.
  48. ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۱۳۷۲ش، ص۱۴۷
  49. ↑ لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، ذیل واژه فیض.

منابع

  • آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چ۱، ۱۴۳۰ق.
  • انصاری قمی، ناصرالدین، اختران فقاهت، قم، دلیل‌ما، ۱۳۸۵ش.
  • برقعی، محمد باقر، سخنوران نامی معاصر ایران، قم، نشر خرم، چاپ۱، ۱۳۷۳ش.
  • جعفریان، برگهایی از تاریخ حوزه علمیه قم - تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش.
  • جواهر کلام، عبد الحسین، تربت پاکان قم، قم، انصاریان، چ۱، ۱۴۲۴ق.
  • ریحان یزدی، سید علیرضا، آینه دانشوران، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۳۷۲ش.
  • شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، کتاب فروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
  • عقیقی‌بخشایشی، عبدالرحیم و دیگران، فقهای نامدار شیعه، قم، کتابخانه عمومی آیه الله مرعشی نجفی، چ اول، ۱۳۶۴ش.
  • فاطمی موحد، سید حسن، رسالة فی حکم الماء القلیل، در نشریه فقه اهل البیت (ع)، ۱۴۳۱ق، السنة ۱۵، الرقم ۵۹۶۰.
  • فیض قمی، علی اکبر، خاندان فیض قمی، در نشریه میراث شهاب، سال دهم، ش اول، بهار و تابستان ۱۳۸۳ش.
  • مشار، خان بابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، [بی نا] - [بی جا]، چ۱، ۱۳۴۰ش.
  • واعظ خیابانی، میرزا علی، علمای معاصر، به کوشش دکتر عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، چ اول، ۱۳۸۲ش.
  • هیئت تحریریه، حضرت آیت‌الله آقای آقا میرزا محمد فیض قمی، در نشریه آئین اسلام، ۴ اردیبهشت۱۳۲۶، شماره۱۵۶.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=میرزا_محمد_فیض_قمی&oldid=1189939»