ابوالقاسم خزعلی

ابوالقاسم خزعلی

فقیه، مفسر، خطیب و سیاستمدار
اطلاعات فردی
تاریخ تولد	سال ۱۳۰۴ هجری شمسی
زادگاه	بروجرد
تاریخ وفات	۲۵ شهریور سال ۱۳۹۴ش
محل دفن	حرم امام رضا(ع)
شهر وفات	تهران
اطلاعات علمی
استادان	هاشم قزوینی • سید حسین طباطبائی • امام خمینی • جواد خندق آبادی تهرانی • علامه طباطبایی
محل تحصیل	حوزه علمیه مشهد
تألیفات	تفسیر سوره فاتحة الکتاب • انوار جاودان در تفسیر قرآن
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	مبارزه با رژیم شاه • مشارکت در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی • عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام
اجتماعی	مؤسس و مسئول بنیاد بین‌المللی غدیر • از بنیان‌گذاران مجمع جهانی اهل‌بیت

ابوالقاسم خزعلی (۱۳۰۴–۱۳۹۴ش) فقیه، خطیب و از روحانیان سیاستمدار. وی از فعالان در انقلاب اسلامی ایران و از شخصیت‌های شاخص نظام جمهوری اسلامی ایران بود. مشارکت در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و نیز عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی، شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام جزو مناصب او در جمهوری اسلامی بوده است. او مؤسس و مسئول بنیاد بین‌المللی غدیر و هم چنین از بنیان‌گذاران مجمع جهانی اهل‌بیت بود. خزعلی از شاگردان آیت‌الله بروجردی و امام خمینی در فقه و اصول و شاگرد علامه طباطبایی در فلسفه اسلامی بود. تفسیر دو جلدی انوار جاودان از آثار اوست.

زندگی نامه و تحصیلات

ابوالقاسم خزعلی، در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی در بروجرد متولد شد. پدرش غلامرضا، به شغل نَدّافی (پنبه‌زنی) روزگار می‌گذراند. خزعلی ده ساله بود که به همراه خانواده و برخی از بستگان به مشهد مهاجرت کرد و در آنجا ساکن شد.

وی تحصیل علوم دینی را در حوزه علمیه مشهد آغاز کرد؛ صرف و نحو را نزد علی اکبر دامغانی فرا گرفت و کتاب مغنی اللبیب را نزد محقق قوچانی خواند. معالم، لمعه و قوانین را نزد سید احمد یزدی آموخت و رسائل، مکاسب و کفایه را نزد هاشم قزوینی و بخشی دیگر از کفایه را نیز نزد مجتبی قزوینی فرا گرفت. او پس از آن راهی قم شد و در درس خارج فقه سید حسین طباطبائی بروجردی و خارج اصول امام خمینی حضور پیدا کرد. در بخش فلسفه، اشارات را نزد جواد خندق آبادی تهرانی خواند و در درس منظومه و اسفار علامه طباطبایی حاضر شد.

فعالیت‌های علمی و فرهنگی

شیخ ابوالقاسم خزعلی حافظ کل قرآن مجید و نهج البلاغه بود. اولین اثری که از او به چاپ رسیده، تفسیر سوره فاتحة الکتاب است. همچنین او بر شعرهای عینیه ابن ابی الحدید درباره امیرمؤمنان شرحی نگاشته است. یکی از کتاب‌های او «نگاهی به قطره‌ای از زلال جوشان حمد» است که در اسفندماه سال ۱۳۹۳ش رونمایی و منتشر شد.

دوره دو جلدی انوار جاودان در تفسیر قرآن، یکی دیگر از آثار ابوالقاسم خزعلی است که پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی آن را برای اولین بار در سال ۱۳۹۱ش منتشر کرده است. این اثر به که به شرح و تفسیر سوره حمد به طور کامل و سوره بقره از آیه اول تا آیه ۳۳ می‌پردازد، بر ژرف‌نگری در تبیین مفاهیم لغات و جمله‌ها مطابق با رواج آن در عصر نزول و روش تفسیری قرآن به قرآن تأکید دارد. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی وی تأسیس و ریاست بنیاد بین‌المللی غدیر بود. او مدتی قبل از درگذشت، کاظم صدیقی امام جمعه موقت تهران را به عنوان ریاست بعدی این بنیاد معرفی کرده بود.

روی جلد دوم تفسیر انوار جاودان

خزعلی جزو بنیانگذاران مجمع جهانی اهل‌بیت بود و مدتی نیز به‌عنوان عضو شورای عالی این مجمع فعالیت کرد.او تا پایان عمر یکی از اعضاء مجمع عمومی، مجمع جهانی اهل‌بیت بود.

خزعلی و انجمن حجتیه

ابوالقاسم خزعلی در جلسات انجمن حجتیه شرکت می‌کرد و از این انجمن نیز حمایت می‌کرد و آن را انجمنی می‌دانست که برای ظهور امام زمان(ع) فعالیت می‌کند. حضور در جلسات و حمایت‌ها باعث شد که کسانی او را عضو انجمن حجتیه معرفی کنند؛ ولی او درکتاب خاطرات خود عضویت در این انجمن را انکار کرده است. به اعتقاد خزعلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مطالبی در باره انجمن حجتیه مطرح شد که صحت نداشت و مطالبی به این انجمن نسبت داده می‌شد که درست نبود.

فعالیت‌های سیاسی

مبارزه با حکومت پهلوی

بخش زیادی از زندگی شیخ ابوالقاسم خزعلی به مبارزه با رژیم پهلوی گذشت. از آغازین حرکت‌های او در مبارزه بر ضد رژیم شاه، سخنرانی در رفسنجان بود که به دستگیری و تبعیدش به گناباد انجامید.

در دههٔ ۱۳۴۰ش خزعلی سفرهای تبلیغی متعددی به نقاط مختلف ایران، به‌خصوص استان خوزستان، انجام داد. از دیگر فعالیت‌های او سخنرانی در حسینیه ارشاد است. این مرکز در اواخر دههٔ ۱۳۴۰ش محل سخنرانی شخصیت‌هایی چون استاد مطهری و علی شریعتی بود. خزعلی نیز در سال ۱۳۴۸ش چند سخنرانی در حسینیه ارشاد ایراد کرد که محتوای آنها ضرورت فعالیت‌های فرهنگی از جمله تأسیس کتابخانه بود.

در ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی، خزعلی حامل پیام امام خمینی برای علمای نجف‌آباد بود. او در طول دوران حکومت محمد رضا پهلوی، یک‌بار در زندان قزل‌قلعه زندانی و سه بار تبعید شد. تبعید نخست به گناوه و دامغان بود که سه سال به‌طول انجامید. تبعید دوم به زابل بود و در تبعید سوم پنهان شد و روی نشان نداد. در زابل، آیت‌الله خامنه‌ای در مخفیگاه به دیدار وی رفته و با هم از نزدیک آشنا شدند. همچنین وی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، همکاری نزدیکی با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم داشت و در مبارزات آن مرکز با رژیم شاه به‌طور جدی شرکت می‌کرد. از دیگر فعالیت‌های او در پیش از انقلاب اسلامی، حمل پیام‌هایی بین امام خمینی و سید کاظم شریعتمداری بوده است.

دوران جمهوری اسلامی

خزعلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران عضو مجلس خبرگان قانون اساسی شد که وظیفه آن تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. وی هم چنین با حکم امام خمینی عضو شورای نگهبان شد و سه دوره نیز به عنوان نماینده استان خراسان در مجلس خبرگان رهبری انتخاب شد.او در طول دوران جنگ عراق علیه ایران بارها در جبهه‌ حضور یافت.

فقها و حقوقدانان شورای نگهبان

برخی از مسؤولیت‌های وی پس از انقلاب اسلامی به شرح زیر است:

• عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان نماینده سمنان در سال ۱۳۵۸ش.
• عضویت در مجلس خبرگان رهبری در سه دوره متوالی از استان خراسان از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۹۴ش
• عضویت در شورای نگهبان تا تیر ۱۳۷۸ش
• عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام
• عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با حکم امام خمینی ۱۳۶۸ش.

درگذشت

ابوالقاسم خزعلی صبح ۲۵ شهریور سال ۱۳۹۴ش در تهران و پس از تحمل یک دوره طولانی بیماری در ۹۰ سالگی درگذشت. چند تن از مراجع تقلید و شخصیت های حوزوی و سیاسی به مناسبت درگذشت او پیام تسلیت صادر کردند. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران زندگی او را سرشار از نقطه‌های درخشان دانست و آیت‌الله سیستانی فضل، تقوا و اخلاص او را ستود. پیکر او در ۲۶ شهریور تشییع شد، نماز بر پیکر او را احمد جنتی اقامه کرد. به گفته فرزند خزعلی، آیت الله خامنه‌ای توصیه کرده بود که پیکر او در رواق دار الزهد در حرم امام رضا(ع) دفن شود. به همین دلیل پیکر او به مشهد منتقل و در همان رواق به خاک سپرده شد.