ابوالحسن ابیوردی
| متکلم، فقیه و ریاضیدان امامی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | علی بن احمد |
| تاریخ تولد | ۹۳۶ق |
| تاریخ وفات | ۹۶۶ق |
| محل دفن | اردبیل |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | اثبات الواجب و صفاته • بیان دیات و قصاص • روض الجنان • مشارق و مرآةالافلاک در ریاضیات و ... |
علی بن احمد، معروف به ابوالحسن اَبیوَرْدی (۹۳۶-۹۶۶ق)، متکلم و فقیه امامی و آشنا به علوم ریاضی. او در جوانی وفات یافت و محتشم کاشانی -شاعر معروف سده ۱۰ق- در رثای او شعری سروده است. از آثار او می‌توان به اثبات الواجب و صفاته، بیان دیات و قصاص و کتاب روض الجنان اشاره کرد.
زندگی
در برخی منابع به او نسبت قائنی نیز داده شده است.[۱] هیچیک از منابع معتبر به تاریخ تولد او تصریح نکرده‌اند، اما با توجه به نوشته قاضی احمد قمی[۲] که درگذشت او را در ۹۶۶ق در ۳۰سالگی دانسته است، می‌توان زمان تولد او را به دست آورد.
پدرش مولانا احمد از عالمان زمان خویش بود. ابوالحسن نزد پدر خویش در کاشان به دوران حکومت خان میرزا، پسر معصوم بیگ صفوی، پرورش یافت.[۳]
اگرچه برخی او را ساکن مشهد دانسته‌اند، [۴]، مسلم است که او بیشتر ایام عمر خود را در کاشان سپری کرده و از همین رو به کاشانی شهرت داشته است.[۵]
ابوالحسن در جوانی وفات یافت و پیکرش در اردبیل به خاک سپرده شد. محتشم کاشانی-شاعر معروف سده ۱۰ق-در رثای او شعری سروده و ماه تاریخ فوتش راماه اوج فضلآورده که با ۹۶۶ق برابر است.[۶]
فعالیت های علمی
ابوالحسن از هوشی سرشار و حافظه‌ای قوی برخوردار بود. او دانش های متداول زمان را فراگرفت و به مقام و پایه علمی بلندی رسید. [۷]
او در ۱۴سالگی شرح تجرید و در ۲۰سالگی مجسطی را تدریس می‌کرد.[۸] و روملو شرح تجرید را از او آموخت.[۹] او همچنین با محفوظات وسیعی که داشت به تصحیح و استنساخ کتب حدیث و رجال نیز پرداخت. چنان که نسخه‌ای کامل از دوره کتاب التهذیب را با خط خود تحریر نمود.[۱۰]
آثار
از ابوالحسن تألیفات چندی برجای مانده که نسخه‌های خطی آنها در کتابخانه‌ها موجود است:
- اثبات الواجب و صفاته یا اثبات واجب الوجود، به زبان عربی که به نوشته افندی[۱۱] تألیف آن را در ۹۶۳ق در سبزوار به انجام رسانده است. نسخه‌های خطی آن در کتابخانه دانشگاه تهران، [۱۲] کتابخانه ملی[۱۳] و مجلس شورا[۱۴] محفوظ است؛
- بیان دیات و قصاص: این اثر رساله‌ای است مختصر به زبان فارسی در مقدار دیات و احکام آن[۱۵] که نسخه آن در دانشگاه تهران[۱۶] موجود است؛
- رساله‌ای در حل اشکالِ شکل پانزدهم از مقاله سوم اقلیدس به زبان عربی[۱۷] که نسخه‌های آن در کتابخانه مجلس شورا یافت می‌شود؛ [۱۸]
- روض الجنان در طبیعیات به زبان عربی. این اثر به ۵ حدیقه و هر حدیقه به چندین روضه تقسیم شده است و گزیده‌ای از آن، الحسنی فی الحکمة الطبیعیة نام دارد.[۱۹] نسخه‌های متعدد از روض الجنان در کتابخانه‌های مختلف موجود است.[۲۰] از گزیده الحسنی نیز نسخه هایی در کتابخانه مجلس شورا[۲۱] و دانشگاه تهران[۲۲] می‌توان یافت؛
- شرح الفرائض النصیریه: شرحی است به عربی بر الفرائض النصیریه خواجه نصیرالدین طوسی در مسائل ارث که نسخ آن در کتابخانه‌ها موجود است؛ [۲۳]
- وجیزة لحل بعض من صفات الاشکالات الواردة علی الحرکة.[۲۴]
برخی آثار یافت نشده اوعبارتند از:
پانویس
- ↑ مثلاً: كركی، فائدة، ص۱۷۵؛ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۵۰
- ↑ فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۴
- ↑ فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۴-۴۰۵
- ↑ بغدادی، ایضاح، ج۱، ص۲۴
- ↑ فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۴-۴۰۵؛ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۵
- ↑ فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۵
- ↑ روملو، احسن التواریخ، ص۴۱۰
- ↑ رازی، هفت اقلیم، ج۲، ص۳۲
- ↑ روملو، احسن التواریخ، ص۴۱۱
- ↑ فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۴
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۶
- ↑ مرکزی، ۱۶ ج، ص۶۷۸-۶۷۹
- ↑ دانش‌پژوه، محمدتقی و علی‌نقی منزوی، فهرست کتابخانه ملی، ج۹، ص۱۸۱
- ↑ دانش‌پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابها، ج۱، ص۳۸۸-۳۸۹
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۶
- ↑ مرکزی، ج۱۶، ص۴۹۶-۴۹۷
- ↑ قس: رازی، هفت اقلیم، ج۲، ص۳۱-۳۲: کتاب حل ما لاینحل
- ↑ مجلس شورا، ج۹، ص۳۵۲-۳۵۳، ج۱۴، ص۷۱
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۶
- ↑ نکـ: مجلس شورا، ج۵، ص۲۷۸-۲۸۲، جاهای مختلف؛ مرکزی، ج۸، ص۵۵۶-۵۵۷؛ ملک، ج۱، ص۳۴۱-۳۴۲؛ آستان قدس، ج۳، ص۴۳۰، ج۴، ص۱۵۶-۱۵۷، ج۱۱، ص۱۶۴؛ دانش‌پژوه، محمدتقی و علی‌نقی منزوی، فهرست کتابخانه، ج۵، ص۸
- ↑ مجلس شورا، ج۵، ص۲۱۰
- ↑ مرکزی، ۱۶، ص۳۱۰
- ↑ نک: آستان قدس، ج۵، ص۴۵۸؛ مرکزی، ج۱۶، ص۲۲۵، ۴۷۲، ۴۷۴؛ کتابخانه مرعشی، ج۱۰، ص۱۱-۱۲، ج۶، ص۳۴۵؛ فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، ص۱۶۳
- ↑ دانش‌پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست کتابها، ج۱، ص۳۸۹
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۳۶؛ قس: فاضل، خلاصة التواریخ، ج۱، ص۴۰۴
- ↑ روملو، احسن التواریخ، ص۴۱۱
- ↑ رازی، هفت اقلیم، ج۲، ص۳۲
منابع
- آستان قدس، فهرست.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه، قرن ۱۰، به كوشش علی‌نقی منزوی، تهران، ۱۳۶۶ ش.
- افندی، عبدالله، ریاض‌العلماء، به كوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- بغدادی، ایضاح.
- دانش‌پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انواری، فهرست كتابهای خطی كتابخانه مجلس سنا، تهران، ۱۳۵۹ش.
- دانش‌پژوه، محمدتقی و علی‌نقی منزوی، فهرست كتابخانه سپهسالار، تهران، ۱۳۵۶ش.
- رازی، امین‌احمد، هفت‌اقلیم، به كوشش جواد فاضل، تهران، علمی.
- روملو، حسن‌بیک، احسن‌التواریخ، به كوشش چارلز، ن. سدن، بارودا، ۱۹۳۱م.
- مجلس شورا، فهرست نسخه‌های خطی.
- فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه دانشكده ادبیات، مشهد، ۱۳۵۴ش.
- قمی، احمد، خلاصة‌التواریخ، به كوشش احسان اشراقی، تهران، ۱۳۵۹ش.
- كركی، حسین‌بن‌حیدر، «فائدة»، همراه بحارالانوار مجلسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، ج ۱۰۶.
- مرعشی، خطی؛
- مركزی، خطی؛
- ملک؛
- ملی، خطی.
- Rieu, Ch.,Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts in the British Museum,London, 1894.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی