یونس بن عبدالرحمن
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یونس بن عبدالرحمن |
| لقب | مولی آل یقطین |
| نسب/قبیله | قمی |
| ولادت | بین سال‌های ۱۰۵ تا ۱۲۵ق |
| وفات | سال ۲۰۸ق |
| مدفن | مدینه |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام رضا(ع) |
| آثار | بیش از ۳۰ کتاب در موضوع فقه و تفسیر و... |
یونس بن عبدالرحمن (سال ۲۰۸ق) از اصحاب اجماع. وی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را ملاقات کرده و از امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) روایت کرده است. او همچنین وکیل امام رضا(ع) بود.
بنابر روایتی امام رضا(ع) سه بار بهشت را برای او ضمانت کرده است. وی ۵۴ حج به جای آورد که آخرین آن‌ها به نیابت از امام رضا(ع) بود. یونس آثار مکتوب بسیاری از خود برجای گذاشته است.
نسب و کنیه
یونس بن عبدالرحمن، از آن رو که آزاد شده علی بن یقطین بن موسی بود به «مولی آل یقطین» معروف است.[۱] کنیه‌اش ابومحمد[۲] و بنا بر برخی شواهد از منابع تاریخی نسبتش، قمّی است.[۳]
سال ولادت او به صورت دقیقی ذکر نشده است؛ ولی جمعی از عالمان رجالی تاریخ ولادتش را دوران زمامداری هشام بن عبدالملک ذکر کرده‌اند[۴] که با این حساب می‌توان گفت وی بین سال‌های ۱۰۵ تا ۱۲۵ق متولد شده است.
جایگاه علمی
بنابر گزارش‌های تاریخی، امام رضا(ع) شیعیانی را که از وی دور بوده و دسترسی به ایشان نداشتند به یونس بن عبدالرحمن ارجاع می‌داد[۵] و او را معتمد خود و ثقه در امور دینی و سؤالات علمی شیعیان معرفی می‌کرد.[۶]
ابوهاشم جعفری نقل کرده است: کتاب «یوم و لیله» یونس بن عبد الرحمن را نزد امام عسکری(ع) بردم. حضرت با نظری دقیق به تمام کتاب نگاه کرد و تا آخر آن را ورق زد و فرمود: آنچه در این کتاب است، دین من و دین پدرانم است؛ تمام این کتاب حقّ و حقیقت است. خداوند به ازای هر کلمه از این کتاب نوری در قیامت به او عطا کند. همچنین درباره یونس گفته‌اند: علم امامان شیعه به چهار نفر منتهی می‌شود که یکی از آنان یونس بن عبدالرحمان است.[۷][۸]
از منظر امامان شیعه
یونس نزد امامان شیعه و به خصوص امام رضا(ع) جایگاه ویژه‌ای داشت و بارها از وی با عنوان عبد صالح و بنده نیک خدا یاد شده است.[۹] او وکیل امام رضا(ع) بود.[۱۰] مطابق با منابع رجالی، امام رضا(ع) سه بار بهشت را از طرف خود و پدرانش برای وی ضمانت کرده[۱۱] و فرمود: «یونس بن عبدالرحمن در زمان خود مانند سلمان در زمان خود بود.»[۱۲]
در نقل دیگری، هنگامی که یونس از بدگویی مردم درباره خود و نزد امام هشتم شیعیان غمگین گردید، امام در دلجویی از او رضایت کامل خود را از وی اعلام کرد و عنوان نمود این قبیل بدگویی‌ها از رضایت امام نسبت به او نمی‌کاهد.[۱۳]
حج به نیابت از امام
یونس ۵۴ بار به حج تمتع و ۴۵ بار به عمره رفت.[۱۴] آخرین حج وی به نیابت از امام رضا(ع) بود.[۱۵]
از منظر عالمان شیعه
فضل بن شاذان (درگذشت:۲۶۰ق) درباره او گفته: در میان مردم فقیه‌تر از سلمان فارسی وجود نداشت و بعد از سلمان نیز فقیه‌تر از یونس بن عبدالرحمن رشد نیافت.[۱۶] ابن ندیم (درگذشت:۲۶۰ق) در کتاب الفهرست آورده، او (یونس) علّامه روزگار خویش بود.[۱۷] شیخ طوسی یکبار نام او را در فهرست اصحاب امام کاظم و یکبار در اصحاب امام رضا(ع) ذکر کرده و می‌گوید: در نظر من محدّثی مورد اطمینان است.[۱۸] علّامه حلّی می‌گوید: او انسانی بزرگ و از پیشگامان مکتب تشیع است.[۱۹]
روایاتی در مذمت یونس نقل شده که بیشتر عالمان شیعه آن‌ها را از نظر سند و یا دلالت بر عدم وثاقت وی، رد کرده‌اند.[۲۰]
یونس و واقفیه
زمانی‌که خبر شهادت امام کاظم(ع) به یونس رسید وی در جمعی عمومی اعلام کرد از این پس امام رضا(ع) امام من است[۲۱] اما برخی بنابر مصالح خود به توقف امامت در امام کاظم(ع) رأی دادند و به واقفیه مشهور شدند. این جماعت قصد تطمیع امثال یونس را نیز داشتند. روایتی از یونس در این زمینه نقل شده است.[۲۲] و حتی در ارتباط با امامت امام رضا(ع) به همراه علی بن اسماعیل میثمی با واقفه مناظره کردند.[۲۳]
مشایخ و راویان
نام یونس بن عبدالرحمن در سند بیش از ۲۶۳ حدیث ذکر شده است. وی از امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) به‌صورت مستقیم روایت کرده است. علاوه بر این وی از افراد دیگری نیز به نقل حدیث پرداخته برخی از این راویان عبارتند از:
راویانی نیز از یونس روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از:
آثار
شیخ طوسی تعداد تألیفات یونس را بیش از ۳۰ کتاب ذکر کرده و از قول ابوجعفر بن بابویه نقل می‌کند که تمامی کتاب‌های یونس و روایات موجود در آن‌ها صحیح و مورد اعتماد هستند به جز آن دسته که فقط از جانب محمد بن عیسی بن عبید روایت شده و کسی دیگر جز او آن را ذکر نکرده باشد.[۲۵]نام برخی آثار او عبارتست از:
- کتاب السهو
- الادب والدلالة علی الخیر
- کتاب الزکاة
- جوامع الاثار
- الشرائع
- کتاب الصلاة
- العلل الکبیر
- اختلاف الحج
- احتجاج فی الطلاق
- علل الحدیث
- الفرائض
- فرائض الصغیر
- جامع الکبیر فی الفقه
- کتاب التجارات
- کتاب تفسیر القران
- کتاب الحدود
- الاداب
- کتاب المثالب
- علل النکاح وتحلیل المتعة
- البداء
- نوادر البیوع
- الرد علی الغلاة
- ثواب الحج
- کتاب النکاح
- کتاب المتعة
- کتاب الطلاق
- کتاب المکاسب
- کتاب الوضوء
- البیوع والمزارعات
- یوم ولیلة
- اللؤلؤ فی الزهد
- الامامة
- فضل القرآن[۲۶]
درگذشت
یونس بن عبدالرحمن در سال ۲۰۸ ق در مدینه درگذشت[۲۷] و در کنار روضه رسول کرم(ص) به خاک سپرده شد. امام رضا(ع) در مورد وفات او فرمود:
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۴۶.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۶۲۹.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۴۴۶.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۰.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، ص۴۴۷.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۲ و ۷۸۳ و ۷۸۴.
- ↑ خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۲۱ُ، ص۲۰۹
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۶۶.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۰۲.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۸۲.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ص۳۶۸-۳۴۶.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۹۶.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۴۳-۳۴۱؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۱۷-۲۰۹.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۸، ص۲۵.
- ↑ اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۰ش، ص۹۲.
- ↑ خویی، معجم‌الرجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۱۸ – ۲۱۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۲۶۶.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۴۷.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۱.
منابع
- اشعری قمی سعد بن‌عبد الله، المقالات و الفرق، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۰ش.
- حلی (علامه)، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، نشرالفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، بیروت، دارالزهرا، ۱۴۰۹ق.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
- طوسی،، محمد بن حسن، الفهرست، نشرالفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف اشرف، مطبعة المرتضویة، ۱۳۵۲ق، افست انتشارات جهان، تهران.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.