محمد بن حسن صفار قمی
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار قمی |
| محل زندگی | قم |
| تاریخ وفات | ۲۹۰ قمری |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ابراهیم بن هاشم قمی، احمد بن خالد برقی، احمد بن حسن بن علی بن فضال، احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری، ایوب بن نوح، محمد بن سندی |
| شاگردان | احمد بن داود قمی، محمد بن جعفر المودب، محمد بن حسن بن ولید، محمد بن یحیی العطار، احمد بن ادریس |
| تألیفات | بصائر الدرجات |
ابوجعفر محمد بن حسن بن فَروخ صَفّار قُمّی (درگذشت ۲۹۰ق) محدث و فقیه و از هم‌عصران و اصحاب امام حسن عسکری(ع) است. گفته شده است صفار رساله‌های متعدد حدیثی داشته که به شکل مستقل به ما نرسیده است. کتاب بصائرالدرجات که مجموعه‌ای حدیثی با موضوع فضایل و ویژگی‌ها و دلائل امامان شیعه است، منسوب به اوست.
زندگی‌نامه
محمد بن حسن صفار قمی معروف به اعرج (به معنای لنگ)، از موالیان ایرانی تبار عیسی بن موسی بن طلحه اشعری بود[۱] و از همین رو نسبت «اشعری» داشت. تاریخ ولادت وی معلوم نیست. سال وفاتش ۲۹۰ قمری مقارن با دوران غیبت صغری است.[۲]
به گفته شیخ طوسی، وی از اصحاب امام حسن عسکری(ع) بود. اصلی‌ترین شاهد بر این مدعا مجموعه پرسش‌هایی است که وی از طریق نامه از آن حضرت پرسیده بود.[۳] این نامه‌نگاری‌ها می‌تواند نشانه‌ای بر مقام وکالت و نمایندگی او از سوی امام نزد شیعیان باشد.
در منابع حدیث‌گاه از او با لقب مموله نیز یاد شده است. این لقب در برخی از منابع به شکل حموله آمده است. صفت مموله در برخی از منابع به مجموعه سوالاتی که وی از امام حسن عسکری(ع) پرسیده بود، اطلاق شده است.[۴]
آثار و جایگاه علمی
محمد بن حسن صفار را از برجسته‌ترین شیوخ حدیث قم دانسته‌اند و پژوهشگران علم رجال با عباراتی که حاکی از بلندی جایگاه علمی وی و وثاقتش است از او سخن رانده‌اند.[۵]
بصائر الدرجات
کتاب بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد مشهور به بصائر الدرجات از منابع معتبر حدیثی شیعه است. این کتاب، اثری روایی با رویکرد کلامی محسوب می‌گردد که احادیث آن درباره مسأله امامت، شناخت امام و فضائل ائمه اطهار است.
نجاشی عناوین دیگر آثار او را چنین برشمرده است[۶]:
- کتاب الصلاه
- کتاب الوضوء
- کتاب الجنائز
- کتاب الصیام
- کتاب الحج
- کتاب النکاح
- کتاب الطلاق
- کتاب العتق و التدبیر و المکاتبه
- کتاب التجارات
- کتاب المکاسب
- کتاب الصید و الذبائح
- کتاب الحدود
- کتاب الدیات
- کتاب الفرائض
- کتاب المواریث
- کتاب الدعا
- کتاب المزار
- کتاب الرد علی الغلاه
- کتاب الاشربه
- کتاب المروه
- کتاب الزهد
- کتاب الخمس
- کتاب الزکاه
- کتاب الشهادات
- کتاب الملاحم
- کتاب التقیه
- کتاب المومن
- کتاب الایمان و النذور و الکفارات
- کتاب المناقب
- کتاب المثالب
- کتاب ما روی فی شعبان
- کتاب ما روی فی اولاد الائمه(ع)
- کتاب الجهاد
- کتاب فضل القران
- کتاب المثالب
چنان که از عناوین کتاب‌های صفار معلوم است، بیشتر آثار او موضوعات فقهی داشته و بیش از همه راوی احادیث فقهی بوده است.[۷] بااین حال برخی از کتاب‌هایش در موضوعات کلامی و اعتقادی بوده است.
افزون بر این آثار، وی مجموعه‌ای از سوالات را از امام حسن عسکری(ع) از طریق نامه پرسیده بود که این نامه‌ها به شکل مکتوب تا مدتی باقی بوده و شیخ صدوق آن را در اختیار داشته است.[۸]
محمد بن حسن بن صفار در علم فقه نیز از علمای سرشناس بود. یکی از آرای فقهی وی که در منابع نقل شده، حکم به صحت خواندن قنوت به زبان فارسی است.[۹]
استادان و شاگردان
محمد بن حسن صفار افزون بر امام حسن عسکری(ع) از مشایخ بسیاری روایت کرده که فهرست زیر[۱۰] بخشی از آنانند:
- ابی اسحاق الخفاف
- ابراهیم بن هاشم قمی
- احمد بن محمد بن خالد برقی
- احمد بن اسحاق بن سعد
- احمد بن الحسن بن علی بن فضال
- احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
- ایوب بن نوح
- حسن بن احمد بن سلمه کوفی
- علی بن حسان واسطی
- عمران بن موسی
- فضل بن عامر
- فضل بن غانم
- محمد بن سندی
- محمد بن عبدالحمید طائی
- محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری
- محمد بن عیسی بن عبید یقطینی
- هیثم بن ابی مسروق نهدی
- یعقوب بن زید
راویانی که احادیث وی را روایت کرده‌اند[۱۱] عبارتند از:
- احمد بن داود قمی
- محمد بن جعفر المودب
- محمد بن حسن بن ولید
- محمد بن یحیی العطار
- احمد بن ادریس
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۳۵۴.
- ↑ جباری، مکتب حدیثی قم، ۱۳۸۴ش، ص۱۹۵.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۲۱.
- ↑ طوسی، الابواب، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۴۰۲.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۳۵۷.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۳۵۷.
- ↑ انصاری، «تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن»، ص۶۴.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه، موسسه النشر الاسلامی، ج۱، ص۱۴۲؛ ۱۵۴.
- ↑ حلی، مختلف الشیعه، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۱۸۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۹۸۹م، ج۱۵، ص۲۵۷.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۹۸۹م، ج۱۵، ص۲۵۸.
یادداشت
منابع
- انصاری، حسن، «تبارشناسی کتاب بصائر الدرجات و هویت نویسنده آن»، در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۴۳، شهریور ۱۳۸۸ش.
- جباری، محمد رضا، مکتب حدیثی قم، قم، زائر، ۱۳۸۴ش.
- حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
- خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، بی‌نا، ۱۹۸۹م.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، (الابواب) رجال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، تحقیق: جواد قیومی، قم، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.