ابوعبدالله زنجانی
| فقیه، مفسر، قرآن‌شناس و نویسنده شیعی | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۰۹ق |
| زادگاه | زنجان |
| تاریخ وفات | ۷ جمادی‌الثانی سال ۱۳۶۰ق مطابق ۱۲ تیر ۱۳۲۰ |
| شهر وفات | زنجان |
| خویشاوندان سرشناس | میرزا نصرالله شیخ الاسلام(پدر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزا ابراهیم زنجانی فلکی • سید محمد کاظم یزدی • سید ابوالحسن اصفهانی • شیخ الشریعه اصفهانی • ضیاء الدین عراقی • میرزا حسین نائینی |
| محل تحصیل | مصر• حجاز • سوریه • فلسطین |
| اجازه روایت از | سید حسن صدر • سید محمود شکری آلوسی |
| تألیفات | الافکار • الاسلام و الاروبیون • اصول القرآن الاجتماعی‍ـه • تاریخ القرآن و... |
| سایر | تدریس تفسیر و فلسفه در دانشکده معقول و منقول و دانشسرای عالی • عضویت در المجمع العلمی العربی |
ابوعبدالله زَنْجانی، فرزند میرزا نصرالله شیخ الاسلام (۱۳۰۹ ـ ۱۳۶۰ق)، فقیه، مفسر، قرآن‌شناس و نویسنده قرن چهاردهم هجری قمری که کتاب‌ها و رساله‌ها و مقالات متعددی در زمینه‌های فلسفی و دینی و اجتماعی به نگارش درآورد. معروف‌ترین اثر وی، تاریخ القرآن نام دارد. او به عنوان اولین ایرانی، به عضویت المجمع العلمی العربی دمشق درآمد. زنجانی از کسانی چون سید حسن صدر و سید محمود شکری آلوسی اجازه روایت داشت. وی در پی فعالیت‌های علمی خویش، به کشورهای عربی از جمله مصر، حجاز، سوریه و فلسطین سفر کرد.
تولد و درگذشت
ابوعبدالله زنجانی، در زنجان به سال ۱۳۰۹ق. زاده شد. پدرش، میرزا نصرالله، شیخ الاسلام زنجان بود.[۱] وی در ۷ جمادی‌الثانی سال ۱۳۶۰ق[۲] در زنجان درگذشت.
زندگینامه
زنجانی، علوم متعارف زمان را در همان شهر آموخت و در فلسفه و کلام و فلکیات، خاصه از میرزا ابراهیم زنجانی فلکی، از شاگردان برجسته میرزا ابوالحسن جلوه، از ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ق. بهره جست.[۳]
وی سپس برای ادامه تحصیل به تهران رفت، ولی اندکی بعد همراه برادر بزرگ‌تر خود میرزا فضل الله عزم نجف کرد و سال‌ها نزد استادان و مجتهدان برجسته‌ای نظیر سید محمد کاظم یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ ضیاء الدین عراقی و میرزا حسین نائینی به تحصیل علوم دینی پرداخت.
در اواخر ۱۳۳۸ق. پس از احراز درجه اجتهاد به زنجان بازگشت.[۴] مدتی بعد به حج رفت. وی در همین سفر رهسپار سوریه، فلسطین و مصر شد و با دانشمندان آن نواحی ملاقات کرد و به ایران بازگشت.
در اواخر ۱۳۵۳ یا اوایل ۱۳۵۴ق دوباره به کشورهای عربی رفت و در مصر با استقبال دانشمندان آن دیار روبه رو شد و طی سخنرانی هایی در الازهر مسلمانان را به اتحاد فرا خواند.[۵]
سپس به ایران بازگشت و مدت ۴ سال تا ۱۳۵۸ق. در دانشکده معقول و منقول و یک سال در دانشسرای عالی به تدریس تفسیر و فلسفه پرداخت، اما به سبب سکته قلبی به زنجان رفت و همانجا سکنی گزید تا درگذشت.[۶]
ابوعبدالله زنجانی از کسانی چون سید حسن صدر، سید محمود شکری آلوسی و سید محمد بدرالدین مغربی محدث دمشقی اجازه روایت داشت[۷] و طی سال‌ها تحقیق و تألیف و تدریس، مجموعه بسیار نفیسی از کتب خطی و چاپی گرد آورد.[۸] که پس از مرگش، کتابخانه مجلس شورای ملی آن را خریداری کرد.[۹] برادر او میرزا فضل الله نیز از دانشمندان برجسته و شیخ الاسلام زنجان بود.
عضویت در المجمع العلمی العربی
در محرم ۱۳۴۷ق به عنوان اولین ایرانی، به عضویت «المجمع العلمی العربی» دمشق برگزیده شد و رساله ورودی او با عنوان «الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی» در مجل‍ـه المجمع العربی به چاپ رسید.
آثار
ابوعبدالله کتاب‌ها و رساله‌ها و مقالات متعددی در زمینه‌های فلسفی و دینی و اجتماعی نوشت یا ترجمه کرد که بسیاری از آنها چاپ و منتشر شده است. این آثار عبارتند از:
- الافکار، به زبان عربی در عقاید اسلامی[۱۰]
- الاسلام و الاروبیون، رساله‌ای مختصر در دعوت مسلمانان به اتحاد و استقلال؛ [۱۱]
- اصول القرآن الاجتماعی‍ـه، به عربی؛ [۱۲]
- اندرز ارسطو به اسکندر، که آن را از عربی به فارسی ترجمه کرد و در مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران[۱۳] منتشر شده است؛
- تاریخ القرآن، به عربی که معروف‌ترین اثر وی است و بارها در تهران، تبریز و قاهره با مقدمه احمد امین به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی این کتاب نیز توسط ابوالقاسم سحاب در ۱۳۱۷ش. در تهران منتشر شد.[۱۴]
- «توضیحاتی راجع به عین القضاة همدانی»، مقاله‌ای است به فارسی که در مجله یادگار[۱۵] منتشر شد؛
- رسال‍ـة فی لزوم الحجاب یا فلسفه حجاب، به فارسی که در ۱۳۰۲ ش در نجف چاپ شد؛
- زندگانی محمد(ص)، ترجمه از کتاب الابطال (=قهرمانان) نوشته توماس کارلایل. این کتاب چندین بار و از جمله در ۱۳۱۲ ش در تبریز چاپ شد؛
- سر انتشار اسلام، به فارسی؛ [۱۶]
- بقاء النفس بعد فناء الجسد. اصل این اثر از خواجه نصیر الدین طوسی است و ابوعبدالله زنجانی شرحی بر آن نوشته است. این کتاب که در ۱۳۴۰ ق نوشته شده بود، در ۱۳۴۳ ق در قاهره به چاپ رسید؛ [۱۷]
- طهارة اهل الکتاب، که گویا سخنرانی ابوعبدالله به عربی بوده [۱۸] و در ۱۳۴۵ ق در بغداد چاپ و منتشر شده است؛
- عظمت حسین بن علی(ع) به فارسی که چندین بار در تبریز انتشار یافته است؛
- الفیلسوف الفارسی الکبیر، صدرالدین الشیرازی، به عربی که در مجل‍ـه المجمع العلمی العربی [۱۹] چاپ شده است:
- نورالمنابر، گردآوری شده از کتب مقاتل، به فارسی که در ۱۳۱۲ ش در تهران به چاپ رسیده است.
- التصوف فی تاریخ، که ترجمه آن با عنوان تاریخ نظریه وحدت وجود در سال ۱۳۹۳ش به‌همت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به‌چاپ رسیده است.[۲۰]
مقالات متعددی نیز از او در مجله‌های الزهراء مصر و لغ‍ـة العرب بغداد منتشر شده است. ابوعبدالله همچنین بر مقاله «اسراء» چاپ اول «دائرة المعارف اسلام» حواشی و توضیحاتی نوشت که در ترجمه عربی آن [۲۱] چاپ شده است.
برای فهرست مقالات و دیگر آثار او می‌توان به مشکور[۲۲] و عواد[۲۳] مراجعه کرد.
پانویس
- ↑ مشار، ج۲، ص۳۳۲۳
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۱۵۷.
- ↑ مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛ مشکور، ص۲۰۱ـ۲۰۲
- ↑ مشکور، ص۲۰۲؛ قس: امین، ج۲، ص۳۷۸
- ↑ مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛ امین، ج۲، ص۳۷۸؛ مشکور، ص۲۰۲، ۲۰۳
- ↑ مدرس، ج۲، ص۳۸۴؛
- ↑ امین، ج۲، ص۳۷۸
- ↑ اقبال، ص۱۳؛ نعمه، ص۴۲۷؛ صفا، ج۱، ص۳۴۶
- ↑ مشکور، ص۲۰۱
- ↑ مدرس، ج۲، ص۳۸۴
- ↑ مشکور، ص۲۰۵
- ↑ مدرس، ج۲ف ص۳۸۴
- ↑ س ۱۷، شم ۳ و ۴
- ↑ شاهین، ص۷۸، ۷۹؛ صغیر، ص۵۲، ۵۹ ـ ۹۶؛ رامیار، ص۷۱۷
- ↑ س ۳، شم ۴
- ↑ مدرس، ج۲، ص۳۸۴
- ↑ واعظ، «ید »؛ مجل‍ـه المجمع العلمی، ج۴ (۱۰)، ص۵۲۸
- ↑ مشکور، ص۲۰۴
- ↑ س ۱۹۲۹، ۱۹۳۰ م، شم ۹ و ۱۰
- ↑ زنجانی، تاریخ نظریه وحدت وجود، ۱۳۹۳ش، ص۴.
- ↑ دائرة المعارف الاسلامی‍ـه، ج۲، ص۱۰۷-۱۱۰
- ↑ ص ۲۰۵، ۲۰۶
- ↑ ج۱، ص۱۷۹-۱۹۴، ۲۱۸
منابع
- اقبال آشتیانی، عباس، خاندان نوبختی، تهران، ۱۳۱۱ ش.
- امین، محسن، اعیان الشیع‍ـه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م.
- دائره المعارف الاسلامی‍ـه، ترجمه ابراهیم زکی خورشید و دیگران، قاهره، ۱۳۵۲ق/ ۱۹۳۳ م.
- رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، ۱۳۶۲ ش.
- زنجانی، ابوعبدالله، تاریخ نظریه وحدت وجود، تصحیح و ترجمه یوسف نوظهور، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۹۳ش.
- شاهین، عبدالصبور، تاریخ القرآن، قاهره، ۱۹۶۶ م.
- صغیر، محمد حسین علی، تاریخ القرآن، بیروت، ۱۴۰۳ ق.
- صفا، ذبیح الله، تاریخ علوم عقلی، تهران، ۱۳۳۶ ش.
- عواد، کورکیس، فهارس المخطوطات العربی‍ـه فی العالم، کویت، معهد المخطوطات، العربی‍ـه.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۵۷ ق.
- مجل‍ـه المجمع العلمی العربی، دمشق، ۱۹۲۴ م.
- مدرس، محمد علی، ریحان‍ـه الادب، تبریز، ۱۳۴۷ ش.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۲ ش.
- مشکور، محمد جواد، «الشیخ ابو عبدالله الزنجانی ».
- مجل‍ـه مجمع اللغ‍ـه العربی‍ـه، دمشق، ۱۳۹۸ ق/۱۹۷۸ م، ج۵۳، شم ۱.
- نعمه، شیخ عبدالله، فلاسفه شیعه، ترجمه سید جعفر غضبان، تهران، ۱۳۶۷ ش.
- واعظ چرندابی، عباسعلی، مقدمه بر زندگانی محمد(ص)، توماس کارلایل، ترجمه ابوعبدالله زنجانی، تبریز، ۱۳۳۰ ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی
- دانشنامه جهان اسلام