محمدابراهیم جناتی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمدابراهیم جناتی شاهرودی |
| لقب | آیت‌الله |
| تاریخ تولد | ۱۳۱۱ش |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | آیت‌الله بروجردی • امام خمینی • سید محمود شاهرودی • سید ابوالقاسم خویی |
| محل تحصیل | شاهرود • قم • نجف |
| اجازه اجتهاد از | سید محمود شاهرودی |
| تألیفات | دروس فی الفقه المقارن • منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی • ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی • ادوار فقه و کیفیت بیان آن |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| وبگاه رسمی | https://jannaati.ir/fa/home// |
محمدابراهیم جَنّاتی (متولد ۱۳۱۱ش) از فقیهان شیعه ساکن قم که نظریات جدیدی در تعدادی از ابواب فقهی ارائه کرده است. او به نقش زمان و مکان در اجتهاد باور دارد و بر این اساس، دیدگاه‌های جدیدی در مسائل مستحدثه دارد. ازجمله این دیدگاه‌ها می‌توان به عدم اعتنا به شهرت فتوایی، پرهیز از صدور فتوا به صورت احتیاط، تردید در مشروعیت سنگسار، جواز خوانندگی غنایی، جواز قضاوت و مرجعیت زن و عدم تعیین سن خاص برای بلوغ دختران اشاره کرد. به همین دلیل، از او به عنوان فقیه نواندیش یاد شده است.
جناتی از شاگردان آیت‌الله بروجردی، سید محسن طباطبائی حکیم، امام خمینی و سید ابوالقاسم خویی است. از او بیش از ۴۵ کتاب و ۷۰۰ مقاله منتشر شده است که «دروس فی الفقه المقارن»، «تطور اجتهاد در حوزه استنباط» و «فقه و زمان» ازجمله آنهاست.
جایگاه و اهمیت
از محمدابراهیم جناتی با عنوان «فقیه نواندیش»[۱] و «فقیه نوآور»[۲] یاد شده است. دوری از احساسات و جمود فکری و پاسخگویی به مسائل مستحدثه و تاثیرگذاری در ایجاد روح هم‌بستگی در امت اسلامی از ویژگی‌های او دانسته شده است.[۳] گفته می‌شود او تنها عالم شیعی است که علوم اسلامی را به صورت تطبیقی بین ۲۲ مذهب از مذاهب اسلامی تدریس کرده است.[۴]
به باور برخی، نظریات جدید و نوآوری‌های فقهی وی، که نزدیک ۱۰۰ نظریه است،[۵] پرهیز از احتیاط در فتوا و عدم اعتنا به شهرت فتوایی جایگاه ویژه‌ای برای او ایجاد کرده است.[۶]
به نظر مهدی مهریزی پژوهشگر اسلامی، جناتی یکی از پیشگامان عرصه ایجاد تحول در روش‌های اجتهادی است، که رویکردی متفاوت با فقیهان سنتی شیعه دارد. وی با استفاده از شیوه نوین اجتهادی خود، فتاوایی صادر کرده که بر پایه منابع اصیل اجتهادی، همراه و همگام و پاسخگوی تحولات زندگی است. به باور این پژوهشگر، جناتی در عین اینکه به ضوابط و قواعد مسلّم و مشهور فقاهتی ملتزم است، بر اهتمام به قرآن در استنباط‌های فقهی و حقوقی، توجه به واقعیت‌های زندگی، مراجعه مجدد به منابع و مصادر، تفکیک میان احکام موقت و دائمی و کشف مقاصد و علل احکام در غیر عبادات نیز تأکید دارد.[۷]
زندگی‌نامه
محمدابراهیم جناتی در سال ۱۳۱۱ش در روستای تاش از توابع شاهرود متولد و در ۱۱ سالگی وارد حوزه علمیه شاهرود شد.[۸] در مدت چهار سال موفق به اتمام مقدمات و مقداری از سطح عالی شده و پیش از ۱۸ سالگی تحصیل سطوح عالی فقه و اصول و منظومه سبزواری را به پایان رسانید.[۹] پس از مدتی به قم رفت و با شرکت در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی و خارج اصول امام خمینی به تحصیل ادامه داد. پس از آن، به نجف اشرف مهاجرت کرد.[۱۰] در نجف مدتی با سید محمدباقر صدر هم‌مباحثه بود.[۱۱]
جناتی طی مدت ۲۵ سال حضور در نجف، از اساتیدی همچون سید محمود حسینی شاهرودی، سید محسن طباطبائی حکیم، سید عبدالهادی شیرازی، شیخ حسین حلی، محمدباقر زنجانی و سید ابوالقاسم خویی بهره برد و به تدریس سطوح عالی و درس خارج در نجف پرداخت.[۱۲] و موفق به کسب درجه اجتهاد از چندین تن از اساتید خود، از جمله سید محمود حسینی شاهرودی شد.[۱۳] جناتی در مدت حضور در نجف، با امام‌خمینی ارتباط داشت و استفتائاتی را که از ایران ارسال می‌شد، به او می‌رساند و پاسخش را دریافت می‌کرد.[۱۴]
جناتی در سال ۱۳۵۸ش به ایران بازگشت و در حوزه علمیه قم به تدریس و تألیف مشغول شد.[۱۵] همچنین او عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران است.[۱۶]
مبانی فکری و اجتهادی
جناتی در ترسیم مبانی فکری و اجتهادی خود، بر این باور است که تا وقتی اجتهاد در منابع فقه، به‌کار گرفته نشود، منابع فقه هیچ‌گاه نمی‌توانند در برابر رویدادها و مسائل تازه پاسخگو باشند. ازاین‌رو، اجتهاد وسیله‌ای است که فقه را از رکود و توقف در برابر رویدادهای زمان حفظ و آن را با نیازهای نوین زندگی بشری، هماهنگ می‌نماید. وی در برابر اجتهاد غیر فعال، به اجتهاد پویا و بالنده معتقد است که باید با توجه به دو عنصر زمان و مکان به کار گرفته شود. او تاکید دارد که نقش زمان و مکان در اجتهاد که امام خمینی و خود او بدان معتقدند، غیر از نقشی است که اهل‌سنت می‌گویند؛ زیرا آنان در مقام استنباط و امام خمینی در مقام انطباق و تفریع این نقش را مطرح می‌کند.[۱۷]
جناتی در مقاله‌ای ۱۸ عنوان فقهی را برای نقش زمان و مکان در اجتهاد و تغییر حکم مثال می‌زند.[۱۸] توجه به موضوع‌شناسی،[۱۹] کشف مصادیق و دستیابی به ملاکات احکام در فرایند اجتهاد،[۲۰] توجه به روح شریعت[۲۱] و آزاداندیشی در ارائه نظریات[۲۲] برخی از مبانی اجتهادی جناتی به شمار می‌رود.
آرای خاص
برخی بیش از ۶۰ نظریه جدید برای جناتی برشمرده‌اند،[۲۳] که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- تبدیل کلیه احتیاطات رایج در رساله‌ها _ که به بیش از صد مورد می‌رسد _ به فتوای صریح و ارائه نظر قطعی[۲۴]
- عدم اعتنا به شهرت فتوایی[۲۵]
- اشکال در مشروعیت سنگسار
- جواز تغییر جنسیت
- جواز شبیه‌سازی انسان
- صحت اجاره رحم
- جواز آبستنی زن با اسپرم غیرهمسر در شرایط خاص
- جواز خوانندگی غنایی
- جواز موسیقی غنایی غیرلهوی
- جواز رقص زن برای زن و مرد برای مرد در عروسی
- جواز عقد به زبان فارسی
- جواز تصدّی منصب قضاوت، مقام مرجعیت و همه وظایف سیاسی اجتماعی توسط زنان
- جواز خروج زن از منزل بدون اجازه شوهر در صورت عدم تنافی با حق او
- حلیت تزکیه (ذبح) با استیل
- جواز بازی با آلات قمار بدون برد و باخت
- جواز مجسمه‌سازی به عنوان هنر
- جواز تقلید ابتدایی از میت
- معین نبودن سن خاص در بلوغ دختران (تنها نشانه بلوغ دختران عادت ماهانه است)
- عدم شرطیت اذن پدر در صحت عقد ازدواج دختر
- عدم وجود سن خاص برای یائسگی زنان
- طهارت ذاتی مشرکان و اهل کتاب از نظر جسمی
- جواز ازدواج با زنان اهل کتاب
- حلیت ذبایح اهل کتاب
- تساوی دیه مسلمان با غیرمسلمان
- تحول اجتهاد با تحول زمان، مکان، عرف و احوال انسان.[۲۶]
آثار
بیش از ۴۵ کتاب و ۷۰۰ مقاله از جناتی منتشر شده،[۲۷] که به عناوین برخی از کتب اشاره می‌شود:
- کتاب الحج (۵ جلد)
- دروس فی الفقه المقارن (۱۰ جلد)
- منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی
- ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی
- ادوار فقه و کیفیت بیان آن
- نظریه تحول اجتهاد با تحول زمان و شرایط آن
- تطور اجتهاد در حوزه استنباط
- فقه و زمان
به گفته برخی کتاب «مناسک حج» جناتی با بیش از ۱۴۰۰ مسئله، از بزرگ‌ترین و کامل‌ترین کتاب‌های چاپ‌شده درباره مناسک حج تاکنون است.[۲۸]
از دیگر فعالیت‌های علمی جناتی، می‌توان به سخنرانی در همایش‌های داخلی و خارجی اشاره کرد. سخنرانی در «همایش جایگاه عقل در متون مقدس» در دانشگاه بیرمنگام انگلستان، «سمپوزیوم شناخت شیعه در گذشته و امروز» در دانشگاه استانبول، «همایش فقه تطبیقی و شیوه‌های اجتهادی» در دانشگاه دمشق، «کنگره مذاهب اسلامی و کنگره حج» در مکه و مدینه، و «همایش بحث‌های اسلامی» در مرکز دینی قَماطِیّه لبنان ازجملۀ آنهاست.[۲۹]
پانویس
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۱۷.
- ↑ نگاهی به زندگانی و اندیشه‌های فقیه نوآور، آیت‌الله‌العظمی جناتی»، نشریه حریم امام، ۱۳۹۷ش، ش۳۵۷.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۱۷_۱۸.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۲۱.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۱۷_۱۸.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۳_۳۸؛ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی.
- ↑ مهریزی، رویکردهای مذهبی در تاریخ معاصر ایران به زن، آینه پژوهش، ۱۳۸۴ش، ص۲۰_۲۲.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۹.
- ↑ جناتی، مقدمه تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۲۹.
- ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی؛ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ص۳۰.
- ↑ نگاهی به زندگانی و اندیشه‌های فقیه نوآور، آیت‌الله‌العظمی جناتی»، نشریه حریم امام، ۱۳۹۷ش، ش۳۵۷.
- ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی؛ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ص۳۰.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱.
- ↑ ستوده، پابه‌پای آفتاب، ۱۳۹۱ش، ج۴، ص۷؛ فراهانی، امام‌خمینی، سلسله موی دوست، ۱۳۸۷ش، ص۶۴_۶۶.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۲۰؛ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱.
- ↑ «دیدار دبیر شورای انقلاب فرهنگی با آیت‌الله جناتی»، سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در منابع اجتهاد در دیدگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۷۰ش، ص۱۸_۱۹.
- ↑ جناتی، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۲ش، ص۱۹_۲۵.
- ↑ جناتی، «ضرورت تحول اجتهاد در عرصه استنباط»، در مجموعه مقالات، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ جناتی، «ضرورت تحول اجتهاد در عرصه استنباط»، در مجموعه مقالات، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۰۹.
- ↑ جناتی، «ضرورت تحول اجتهاد در عرصه استنباط»، در مجموعه مقالات، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۰۶.
- ↑ نگاهی به زندگانی و اندیشه‌های فقیه نوآور، آیت‌الله‌العظمی جناتی»، نشریه حریم امام، ۱۳۹۷ش، ش۳۵۷.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۳_۳۸.
- ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی.
- ↑ جناتی، فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۵۱_۵۲.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در فقه و زمان، ۱۳۸۵ش، ص۲۲_۲۸؛ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۳_۳۸.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۹_۴۲.
- ↑ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی.
- ↑ جناتی، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۲_۴۳؛ «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی.
منابع
- جناتی، محمدابراهیم، ضرورت تحول اجتهاد در عرصۀ استنباط، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش.
- جناتی، محمدابراهیم، فقه و زمان، قم، نشر احیاگران اندیشه دینی، ۱۳۸۵ش.
- جناتی، محمدابراهیم، «مقدمه» در تطور اجتهاد در حوزه استنباط، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۶ش.
- جناتی، محمدابراهیم، «مقدمه» در فقه و زمان، قم، نشر احیاگران اندیشه دینی، ۱۳۸۵ش.
- جناتی، محمدابراهیم، «مقدمه» در منابع اجتهاد در دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران، نشر کیهان، ۱۳۷۰ش.
- جناتی شاهرودی، محمدابراهیم، «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، کیهان اندیشه، شماره ۵۰، مهر و آبان ۱۳۷۲ش.
- «دیدار دبیر شورای انقلاب فرهنگی با آیت‌الله جناتی»، سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی، درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۳ش، بازدید: ۱۲ دی ۱۴۰۳ش.
- «زندگی‌نامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله جناتی، بازدید: ۷ دی ۱۴۰۳ش.
- ستوده، امیررضا، پابه‌پای آفتاب، تهران، نشر پنجره، ۱۳۹۱ش.
- فراهانی، مجتبی، سلسله موی دوست، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۷ش،
- مهریزی، مهدی، رویکردهای مذهبی در تاریخ معاصر ایران به زن، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۹۱، ۱۳۸۴ش.
- «نگاهی به زندگانی و اندیشه‌های فقیه نوآور، آیت‌الله‌العظمی جناتی»، نشریه حریم امام، سال هشتم، شماره ۳۵۷، ۱۳۹۷ش،
- اصولیان شیعه قرن ۱۴ (شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه قم (پس از سال ۱۳۰۰ شمسی)
- دانشآموختگان حوزه علمیه نجف (پس از سال ۱۲۰۰ قمری)
- شاگردان آیت‌الله بروجردی
- شاگردان امام خمینی
- شاگردان حسین حلی
- شاگردان سید ابوالقاسم خویی
- شاگردان سید عبدالهادی شیرازی
- شاگردان سید محسن طباطبائی حکیم
- شاگردان سید محمود حسینی شاهرودی
- فقیهان شیعه قرن ۱۴ (شمسی)
- فقیهان شیعه قرن ۱۵ (قمری)
- مدرسان حوزه علمیه قم قرن ۱۴ (شمسی)