تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نامهای دیگر | تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام • تأسیس الشیعة الکرام لکل علوم الاسلام |
| نویسنده | سید حسن صدر |
| تاریخ نگارش | نیمه اول قرن چهاردهم |
| موضوع | کلیات اسلام و تاریخ اسلام و شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۲ جلد |
| قطع | وزیری |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه تراث الشیعه |
| محل نشر | قم |
| تاریخ نشر | ۱۴۳۸ق |
| نوبت چاپ | اول |
| ترجمه فارسی | |
| مشخصات نشر | مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه |
تأسیسُ الشیعةِ لعلومِ الاسلام یا تأسیس الشیعةِ الکِرام لِفُنون الاسلام و یا تأسیس الشیعة الکرام لِکُلّ عُلومِ الاسلام، معروف‌ترین اثر سید حسن صدر (۱۲۷۲-۱۳۵۴ق) است. این کتاب در چهارده بخش خدمات شیعیان دوازده امامی را در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی نشان داده است. نسخه همراه با تحقیق و تعلیق این کتاب در سال ۱۳۹۶ش، جایزه کتاب سال حوزه علمیه و کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را دریافت کرد. سید حسن صدر این کتاب را در سال ۱۳۳۰ق با تغییر در طبقه‌بندی علوم، خلاصه کرد و با نام الشیعه و فنون الاسلام منتشر ساخت.
نویسنده
سید حسن صدر در سال ۱۲۷۲ق در کاظمین به دنیا آمد.[۱] وی پس از هفده سال تحصیل در حوزه علمیه نجف، در فقه و اصول به اجتهاد رسید.[۲] سید حسن به دلیل تبحر در علم حدیث، به محدث کاظمینی معروف بود.[۳] میرزای شیرازی و ملاحسینقلی همدانی از استادان وی بودند.[۴] وی پس از درگذشت میرزای شیرازی، از مراجع شیعه شد.[۵] او ۸۲ کتاب نوشت که معروف‌ترین آن‌ها، کتاب تأسیس الشیعة است.[۶] صدر در سال ۱۳۵۴ق درگذشت و در کاظمین دفن گردید.[۷]
نام اثر
سید حسن صدر در نسخه اول کتاب، اسم آن را تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام نامید؛ اما در مقدمه نسخه دیگر این کتاب، نام آن را تأسیس الشیعة الکرام لکل علوم الاسلام و در مقدمه کتاب الشیعه و فنون الاسلام،[۸] نام آن را تأسیس الشیعة الکرام لعلوم الاسلام ذکر کرده است.[۹] آقا بزرگ تهرانی نیز در الذریعه با عنوان تأسیس الشیعة الکرام لفنون الاسلام از آن یاد کرده است.[۱۰]
انگیزه و هدف
سید حسن صدر با هدف نشان دادن سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی، کتاب تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام را در سال ۱۳۲۸ق تألیف و در سال ۱۳۷۰ق منتشر کرد. او این کتاب را در واکنش به ادعای جرجی زیدان (درگذشت ۱۹۱۴م) نوشته است. جرجی زیدان مدعی بود شیعه، گروه کوچکی بود که از بین رفته و آثار قابل‌اعتنایی از آن برجای نمانده است.[۱۱]
ساختار
کتاب از نظر ساختار و چینش فصول، از یک مقدمه و چهارده فصل تشکیل شده که پیشتازی شیعه در علوم و فنون متفاوت اسلامی را بیان می‌کند. عناوین فصول به شرح ذیل است:
محتوا
از حیث محتوای کتاب، می‌توان به نکات زیر اشاره کرد:
- نویسنده کتاب پس از نام و حمد و ستایش خدا به دلیل قراردادن کلید علوم اسلامی در دست شیعیان،[۱۳] از شیعه و شخصیت‌های شیعی نام می‌برد و معتقد است که شیعه از زمان پیامبر(ص) شروع شده و واژه اهل‌سنت بعد از صلح امام حسن(ع) با معاویه آغاز شد و متأخر است.[۱۴]
- منظور نویسنده از شیعه، شیعیان دوازده امامی است نه شیعه زیدی و اسماعیلی. ازاین‌رو از ابن سینا که به نظر او، شیعه زیدی بود، نام نبرده است.[۱۵]
- صدر، ابوالاسود دوئلی را مؤسس علم نحو و شیعه‌ای کامل و شاعری سریع‌الجواب معرفی کرده که به دستور امام علی(ع) و راهنمایی وی به این هدف نائل آمد.[۱۶]
- نویسنده در بحث علم تفسیر نیز نخستین نفر را سعید بن جبیر ذکر کرده و گفته است که قبل از وی کسی را نیافته که درباره تفسیر مطلبی نوشته باشد. صدر همچنین از کتاب محمد بن عمر کَشّی، رجال‌شناس شیعه، شاهد آورده که دلیل شهادت سعید بن جبیر به‌دست حجاج، شیعه‌بودن وی بوده است.[۱۷]
- سید حسن، حاکم نیشابوری (متوفای ۴۰۵ق) را نخستین مؤلف علم درایه می‌داند و از ابن‌تیمیه، عبدالکریم سمعانی (متوفای ۵۶۲ق) و شمس‌الدین ذهبی (متوفای ۷۴۸ق) از علمای اهل‌سنت نقل کرده که وی شیعه بوده است.[۱۸] ذهبی در کتاب «سیر اعلام النبلا»، حاکم نیشابوری را سنّی دارای گرایش شیعی معرفی کرده است.[۱۹]
- سید حسن صدر، امام علی(ع) را نخستین نویسنده اخلاق ذکر می‌کند که نامهای را هنگام برگشت از جنگ صفین خطاب به فرزندش به نگارش درآورد.[۲۰]
روش
ارجاعات و استنادات سید حسن صدر در کتاب به‌صورت درون‌متنی و نامنظم است که گاهی شماره صفحه و نام کتاب باهم ذکرشده و گاهی فقط نام کتاب آمده[۲۱] و یا درباره اطلاعات چاپ، گاهی اشاره‌شده و گاهی مبهم است.[۲۲]
همچنین کتاب تأسیس الشیعه از علم نحو شروع و به علم اخلاق ختم می‌شد. ولی صدر کتاب را با عنوان «الشیعه و فنون الاسلام» خلاصه کرد و علوم را به ترتیب کتاب اصلی مرتب نکرد، بلکه به ادعای خودش، کتاب را به ترتیب شرافت، از علوم قرآن شروع و با علم نحو به‌پایان رسانید.[۲۳]
نسخه‌ها و چاپ‌ها
کتاب تأسیس الشیعة دو نسخه چاپی دارد:
- نسخه اول کتاب تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام است که چاپ اول آن در تهران سال ۱۳۶۹ش توسط مؤسسه الاعلمی للمطبوعات منتشر شد.[۲۴] این نسخه در سال ۱۳۸۲ش با نام «شیعه بنیانگذاران فرهنگ اسلام» توسط علی مشتاق عسکری محلاتی به فارسی ترجمه و در تهران توسط انتشارات دار الکتب الاسلامیه به چاپ رسید.[۲۵]
- نسخه دوم کتاب تأسیس الشیعة الکِرام لعلوم الإسلام است که چاپ اول این نسخه در قم سال ۱۴۳۸ق برابر با ۱۳۹۵ش در دو جلد با تحقیق محمدجواد محمودی و تعلیق سید عبد الستار حسنی بغدادی توسط موسسه تراث الشیعه منتشر گردید.[۲۶] این نسخه، در نوزدهمین همایش کتاب سال حوزه[۲۷] و سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در حوزه دین، اثر برگزیده شد.[۲۸]
پانویس
- ↑ «سرگذشت خودنوشت ؛علامه سید حسن صدر(ره)»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ احمدی، «سید حسن صدر رایت هدایت، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۱.
- ↑ صدر، شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۱۷-۱۸.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۱-۲ و ۵.
- ↑ صدر، شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۵-۸.
- ↑ «سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵.
- ↑ صدر، الشیعه و فنون الاسلام، ۱۴۲۷ق، ص۳۰.
- ↑ محمودی، منبع شناخت، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۹۷۵م، ج۳، ص۲۹۸ و ج۸، ص۸۷.
- ↑ حکیمی، شیخ آقابزرگ تهرانی، ۱۳۸۵ش، ص۲۲-۲۴.
- ↑ «کتابی که سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی را بیان می‌کند»، وبگاه مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعة، ۱۴۳۸ق، ص۳۷.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۳۸.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۳۸۳ و ۳۸۶.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۴۰-۴۱.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۳۲۲.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۲۹۴.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۳ق، ج۱۷، ص۱۶۲.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۴۰۴.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۴۰-۴۱.
- ↑ صدر، تأسیس الشیعه، ۱۴۳۸ق، ص۴۶-۴۷.
- ↑ صدر، الشیعه و فنون الاسلام، ۱۴۲۷ق، ص۶.
- ↑ «تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام»، وبگاه بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ «شیعه بنیانگذاران فرهنگ اسلام = تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام»، وبگاه شبکه جامع کتاب گیسوم.
- ↑ «تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام»، وبگاه بنیاد محقق طباطبایی.
- ↑ «تجلیل از منتخبان نوزدهمین همایش کتاب سال حوزه+اسامی»، وبگاه اندیشوران.
- ↑ «برگزیدگان سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال معرفی شدند»، وبگاه خبرگزاری ایبنا.
منابع
- احمدی، مهدی، «سید حسن صدر؛ رایت هدایت»، در گلشن ابرار، قم، انتشارات المهدی، ۱۳۸۵ش.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۹۷۵م.
- «برگزیدگان سی و پنجمین دوره جایزه کتاب سال معرفی شدند»، سایت خبرگزاری ایبنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۰ش.
- «تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام»، سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۱۴ تیر ۱۴۰۰ش.
- حکیمی، محمدرضا، شیخ آقابزرگ تهرانی، قم، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۵ش.
- ذهبی، شمس‌الدین، سیر أعلام النبلاء، بیروت، مؤسسه رسالت، ۱۴۱۳ق.
- «سرگذشت خودنوشت»، علامه سید حسن صدر، سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- «سید حسن صدر (آیت‌الله صدر)»، وبگاه پژوهه، پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «شیعه بنیانگذاران فرهنگ اسلام = تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام»، سایت شبکه جامع کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- صدر، سید حسن، الشیعه و فنون الاسلام، قم، مؤسسة السبطین(ع) العالمیة، ۱۴۲۷ق.
- صدر، سید حسن، تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام، قم، مؤسسه تراث‌الشیعه، ۱۴۳۸ق.
- صدر، سید حسن، شیعه و پایه‌گذاری علوم اسلامی، ترجمه امیرهوشنگ دانایی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۸ش.
- «کتابی که سهم شیعه در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی را بیان می‌کند»، سایت مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: ۱۳ تیر ۱۴۰۰ش.
- محمودی، اکبر، منبع شناخت؛ نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی، قم، امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۶ش.
- «تجلیل از منتخبان نوزدهمین همایش کتاب سال حوزه+اسامی»، وبگاه اندیشوران، تاریخ انتشار: ۱۳۹۶/۱۱/۰۷.