سید حسن موسوی بجنوردی (۱۳۱۰ -۱۳۹۵ق)، فقیه و اصولی امامی قرن چهاردهم و مؤلف القواعد الفقهیه. وی از شاگردان آقا ضیاء عراقی، میرزا محمدحسین نائینی و سیدابوالحسن اصفهانی بود و در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، در ادبیات و فلسفه نیز تخصص داشت. وی همچنین با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش ارتباط علمی داشت. سید محمدکاظم و سید محمد فرزندان او هستند.
| فقیه و اصولی | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نسب | از نسل سید ابراهیم مُجاب، نواده امام کاظم(ع) |
| تاریخ تولد | ۱۳۱۰ق |
| زادگاه | بجنورد |
| تاریخ وفات | ۲۰ جمادی‌الثانی سال ۱۳۹۵ق (۱۰ تیر ۱۳۵۴ش) |
| محل دفن | مقبره سید ابوالحسن اصفهانی، حرم امیرالمؤمنین |
| شهر وفات | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | سید محمد موسوی بجنوردی(فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ادیب نیشابوری • حاجی فاضل خراسانی • آقابزرگ شهیدی • حاج آقا حسین قمی • آقا ضیا عراقی • میرزا محمد حسین نائینی • سیدابوالحسن اصفهانی |
| شاگردان | حسین وحید خراسانی • علامه جعفری • سید مصطفی خمینی • سید محمدمهدی حکیم • محمدرضا مظفر • |
| محل تحصیل | بجنورد • مشهد • نجف |
| تألیفات | القواعد الفقهیه • منتهی الاصول • قولنا فی الحکمه و ... |
برخی از مشهورترین شاگردان وی عبارتند از حسین وحید خراسانی، محمدتقی جعفری، سید مصطفی خمینی و محمدرضا مظفر.
زندگی‌نامه
سید حسن موسوی بجنوردی در سال ۱۳۱۰ق[۱] و یا ۱۳۱۶ق در یکی از روستاهای بجنورد به دنیا آمد. نسب او به سید ابراهیم مُجاب، که از نوادگان امام کاظم(ع) است، می‌رسد.[۲] وی در ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۳۹۵ق برابر با ۱۰ تیر ۱۳۵۴ش[۳] در نجف و بر اثر سکته از دنیا رفت و در مقبره استادش سید ابوالحسن اصفهانی در حرم امیر المومنین(ع) به خاک سپرده شد.
تحصیلات
سید حسن تحصیلات ابتدایی را در بجنورد به پایان رساند، در ۱۵ سالگی به مشهد رفت و ادبیات عرب را نزد ادیب نیشابوری فراگرفت. سپس فلسفه و تفسیر را از حاجی فاضل خراسانی و آقابزرگ شهیدی، اصول فقه را از حاج آقا محمد آقازاده (فرزند آخوند خراسانی) و فقه را از حاج آقا حسین قمی آموخت.[۴]
در سال ۱۳۴۰ق به توصیه حاجی فاضل خراسانی، برای تکمیل مدارج علمی به نجف رفت و سال‌ها از درس آقا ضیاء عراقی، میرزا محمد حسین نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی بهره برد.[۵]
تدریس
میرزا حسن بجنوردی در ۲۵ سالگی از استادان و مدرسان بنام مشهد در اصول و فلسفه بود.[۶]
پس از درگذشت آقا ضیاء عراقی، به تدریس خارج اصول در نجف پرداخت و پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، رسماً به تدریس خارج فقه و اصول به زبان عربی اشتغال ورزید و مسجد شیخ طوسی را که نماد قدمت حوزه نجف بود، به عنوان محل دروس خود انتخاب کرد.[۷]
بجنوردی در حوزه علمیه نجف، علاوه بر فقه و اصول، به تبحّر در ادبیات و فلسفه و اطلاعات تاریخی و جغرافیایی نیز مشهور بود و با مجامع علمی و دانشگاهی بغداد، الازهر، تونس و مراکش مراوده علمی داشت.[۸]
روش تدریس
سید حسن موسوی بجنوردی، روش متداول تدریس خارج فقه را نمی‌پسندید. در این روش استاد، کتابی فتوایی را متن درس خود قرار می‌دهد و مسائل آن را یک به یک مطرح می‌کند و در نفی یا اثبات آن برهان می‌آورد و سرانجام نظریه خود را اعلام می‌کند.[۹]
او معتقد بود که این شیوه، قواعد اساسی اجتهاد را به شاگرد نمی‌آموزد تا بتواند از آن در موارد مشابه دیگر نیز استفاده کند؛ ازین رو شاگردان، غالباً با حضور طولانی در درس خارج فقه، ممکن است به ملکه استنباط احکام برسند. میرزا حسن بجنوردی معتقد بود اگر استادان قواعد کلی فقهی را مطرح کند و سپس کاربرد و تطبیق آن بر مصادیق را به شاگردان بیاموزد، شاگردان زودتر به قدرتِ استنباط احکام می‌رسند.[۱۰]
شاگردان
برخی شاگردان سید حسن موسوی بجنوردی عبارتند از:
آثار
- القواعد الفقهیه؛ وی این کتاب را در دوازده جلد تألیف کرد که در هفت جلد چاپ شده آن ۶۴ قاعده فقهی بررسی شده است. قبل از بجنوردی، شماری از دانشمندان امامی در قواعد فقهی تألیفاتی داشته‌اند،[۱۱] اما مباحث او گسترده‌تر است، زیرا پس از طرح هر قاعده به کیفیت دلالت و سند و نسبت آن با دیگر قواعد فقهی پرداخته و نیز آن را با پاره‌ای از موارد تطبیق کرده است.
- منتهی الاصول؛ در علم اصول.
- قولنا فی الحکمة؛ در فلسفه.
- رساله‌ای در رضاع.
- رساله‌ای در اجتماع امر و نهی.
- حاشیه بر دو رساله علمیه العروة الوثقی و وسیلة النجاة.
پانویس
- ↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۴۲؛ روضاتی، جامع الانساب، ۱۳۳۵ش، ص۱۰۷؛ قمی، منتهی الامال، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۰.
- ↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۴۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۵؛ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱۳۵۲ش، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
- ↑ http://shorakh.org/pim/personel/367، شورای عالی حوزه علمیه خراسان.
- ↑ موسوی بجنوردی، مصاحبه با سایت جماران.
- ↑ سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.
- ↑ سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۱۸۰ ۱۹۴.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق: علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، بی‌نا، ۱۴۰۴ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، بی‌نا، ۱۴۰۳ق.
- روضاتی، محمدعلی، جامع الانساب، اصفهان، بی‌نا، ۱۳۳۵ش.
- شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تهران، بی‌نا، ۱۳۵۲ش.
- طباطبائی، عبدالعزیز، مصاحبه اکبر ترابی با عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۳۷۳ش.
- قمی، عباس، منتهی الامال، تهران، ۱۳۶۲ش.
- موسوی بجنوردی، سید محمد، مصاحبه با سایت جماران، تاریخ درج مطلب: ۹ تیر ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید:۱۲ اسفند ۱۴۰۳ش.
- سطرهایی از زندگی سید حسن موسوی بجنوردی، جی پلاس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۴۰۰، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲.
- میرزا حسن بجنوردی، شورای عالی حوزه علمیه خراسان، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۶ خرداد ۱۴۰۲.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
- دائره المعارف بزرگ اسلامی