ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷-۱۰۹۱ق) معروف به ملا محسن و ملقب به فیض کاشانی، فیلسوف، محدث، مفسر قرآن و فقیه شیعه در قرن یازدهم قمری است. او نزد عالمانی همچون ملاصدرا(درگذشت: ۱۰۵۰ق)، شیخ بهایی(۹۵۳ق ـ۱۰۳۱ق)، میرفندرسکی(حدود۹۷۰-۱۰۵۰ق) و میرداماد(درگذشت: ۱۰۴۱ق) شاگردی کرد.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد محسن فیض کاشانی |
| لقب | فیض. ملا محسن |
| تاریخ تولد | ۱۰۰۷ق/۹۷۷ش |
| تاریخ وفات | ۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش |
| محل دفن | کاشان |
| شهر وفات | کاشان |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملا محمد تقی مجلسی • شیخ بهایی • میر داماد • میرفندرسکی • ملاصدرا • سید ماجد بحرانی و... |
| شاگردان | علم الهدی • علامه مجلسی • سید نعمت الله جزایری • قاضی سعید قمی • ملا محمد صادق خضری • شمس الدین محمد قمی • شیخ محمد محسن عرفان شیرازی و... |
| محل تحصیل | کاشان • اصفهان • شیراز • قم |
| اجازه روایت از | محمد بن حسن بن زین الدین عاملی |
| تألیفات | تفسیر صافی • الوافی • مفاتیح الشرایع • المحجة البیضاء • النوادر و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | اقامه نماز جمعه |
فیض در موضوعات مختلف آثار بسیاری نگاشت که تفسیر صافی، الوافی، مفاتیح الشرایع، المحجة البیضاء و الکلمات المکنونه به ترتیب در تفسیر، حدیث، فقه، اخلاق و عرفان مهم‌ترین آثار او به شمار می‌آیند.
فیض شیوۀ اخباریان میانه‌رو را در پیش گرفت از این رو نظرات او در بسیاری موارد با فقهای پیشین متفاوت بود. از مهم‌ترین آراء خاص او می‌توان به جواز غنا (با شروطی خاص)، متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف و وجوب عینی نماز جمعه اشاره کرد.
اقامۀ نماز جمعه در کاشان و اصفهان از فعالیت‌های سیاسی اجتماعی او بوده است.
زندگی‌نامه
فیض در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ق (مصادف با ۹۷۷ش) در کاشان زاده شد.[۱] خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور شیعه بوده است.[۲] پدرش رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰-۱۰۰۹ق)[۳] و مادرش زهرا خاتون (درگذشت: ۱۰۷۱ق)، دختر ضیاء العرفا رازی بود.[۴] جدّ فیض، تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در کاشان مدفون است.
لقب
نام فیض، محمد بود.[۵] اما به محسن یا محمدمحسن شهرت داشت.[۶] او داماد ملاصدرا(درگذشت: ۱۰۵۰ق) بود و پدرزنش او را فیض، و داماد دیگرش لاهیجی(درگذشت: ۱۰۷۲ق) را فیاض لقب داد.[۷]
همسر و فرزندان
حاصل ازدواج محمدمحسن با زبیده دختر ملاصدرا[۸] پنج فرزند به نام‌های زیر بود:
- محمد علم الهدی، نویسنده معادن الحکمة
- معین الدین احمد
- عَلیّه بانو، کنیه او اُمّ الخیر بوده است
- سکینه کنیه‌اش اُمّ البِر
- سکینه کنیه‌اش اُمّ سلمه[۹]تهرانی در طبقات اعلام الشیعه اسم او را فاطمه و با القابی چون فاضلة شاعرة بالفارسية محدثة(اهل فضل و دانش،سراینده شعر به فارسی، محدث) توصیف کرده است. [۱۰]
فعالیت در حکومت صفوی
فیض در کاشان و قمصر، نماز جمعه اقامه می‌کرد.[۱۱] او دعوت شاه صفی را برای اقامت در اصفهان نپذیرفت، اما به دعوت شاه عباس دوم برای اقامه نماز جمعه در مسجد جامع عتیق به اصفهان رفت.[۱۲]
درگذشت
فیض کاشانی در ۲۲ ربیع‌الثانی در ۱۰۹۱ق (مصادف با ۱۰۵۸ش) در کاشان درگذشت و در قبرستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.[۱۳] در آبان ۱۳۸۷ش کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید.[۱۴] [۱۵]
تحصیلات
فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد، او در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی(درگذشت: ۱۰۲۸ق/۱۶۱۹م) شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت دریافت کرد. و پس از آن در قم نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند. صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست.[۱۶] فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تالیف پرداخت.[۱۷] درباره دلیل نامگذاری مدرسه فیضیه، به سکونت فیض در آن اشاره شده است.
اندیشمندان بسیاری همچون افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و... او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم، فاضل ستوده‌اند.[۱۸][۱۹]مطهری فیض را با عناوینی چون حکیم، عارف، محدث و مفسر معرفی کرده و او را از مشاهیر علمای شیعه دانسته که عمر پربرکتی داشته و به کثرت و جودت(نیک بودن) تألیف معروف است.[۲۰] به باور مطهری فیض کاشانی یک مرد ذوحیاتین است؛ یعنی هم مرد محدّث و فقیه است و گاهی در آن کار محدّثی و فقاهتش خیلی هم قشری(توجه داشتن فقط به ظواهر قرآن وحدیث)می‌شود، و هم ضمنا مرد حکیم و فیلسوفی است و یک مرد ذوجَنبتین است.[۲۱]
استادان
از اساتید وی می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
- محمدتقی مجلسی
- شیخ بهایی
- میرداماد
- میرفندرسکی
- ملاصدرا
- سید ماجد بحرانی دو سال در شیراز نزد وی شاگردی کرد.
- محمد بن حسن بن زین الدین عاملی نوادۀ شهید ثانی،در سفری که به مکه داشت از او اجازه روایت دریافت کرد.[۲۲]
در برخی منابع از ملا خلیل قزوینی، محمدطاهر قمی، ملا محمدصالح مازندرانی و پدرش نیز به عنوان استادان وی نام برده شده است.[۲۳]
شاگردان
برخی شاگردان وی عبارتند از:
- فرزندانش محمد (علم‌الهدی) و احمد (معین‌الدین)
- محمدمؤمن فرزند عبدالغفور، برادر فیض
- شاه مرتضی دوم: پسر برادر فیض
- ضیاء الدین محمد، فرزند حکیم نورالدین، دایی فیض.
- ملا شاه فضل الله و ملا علامی: خواهر زادگان فیض.
- علامه مجلسی
- سید نعمت الله جزایری
- قاضی سعید قمی
- ملا محمدصادق خضری
- شمس الدین محمد قمی
- محمدمحسن عرفان شیرازی و...[۲۴]
آثار
فیض آثار بسیاری از خود به جای گذاشت. او در کتاب فهرست تصانیف از ۱۰۰ اثر نام برده است[۲۵] سید نعمت الله جزایری آثار او را، حدود ۲۰۰ اثر می‌داند.[۲۶] در دیگر منابع تا ۱۴۰ اثر ثبت شده است[۲۷] و برخی از آثار او عبارتند از:
- تفسیر صافی
- تفسیر اصفی
- الوافی
- الشافی
- نوادر الاخبار
- المعارف تلخیص علم الیقین
- معتصم الشیعه فی احکام الشریعه
- المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء
- مفاتیح الشرائع
- اصول المعارف
- الحقائق في محاسن الاخلاق
- قرة العيون في أعز الفنون
- کلمات مکنونة من علوم اهل الحکمة و المعرفة
- الکلمات المخزونة
- اللئالی
- تشریح العالم
- بشارة الشیعة
- الاربعین فی مناقب امیرالمؤمنین
- الاصول الاصلیه
- تسهیل السبیل
- نقد الاصول الفقهیه
- النخبة
- الشهاب الثاقب
- اصول العقائد
- منهاج النجاة
- خلاصة الاذکار
- دیوان
- رساله شرح صدر و...[۲۸][۲۹]
- رسالة فی الغناء و تحلیله[۳۰]
- تقویم المحسنین في معرفة الساعات و الشهور و السنين [۳۱]
مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور نسخه الکترونیکی آثار فیض را، با عنوان مجموعه آثار علامه فیض کاشانی منتشر کرده است.[۳۲] [۳۳]
اشعار
افزون بر دیوان شعر مستقل مجموعه ای نیزباعنوان (شوق مهدی) دربردارنده اشعاری درباره امام زمان (ع) از آثار منسوب به فیض است.[۳۴]
آراء و اندیشه‌های خاص
خوانساری و شیخ یوسف بحرانی، ملا محسن را در شمار اخباریان می‌دانند.[۳۷][۳۸] نوشته‌های او نیز این امر را تأیید می‌کند.[۳۹] فیض در بسیاری از مسائل آراء مستقلی داشت؛ برخی از آراء خاص او عبارتند از:
- جواز غنا و موسیقی[۴۰] از نظر او غناء فی نفسه(بدون همراه شدن با حرامی دیگر) حرام نیست؛ وی با استناد به روایاتْ حرمت غناء را مخصوص جایی می‌دانست که با حرام دیگری همراه باشد مانند بازی با آلات لهو، وارد شدن مردان بر زنان، گوش دادن مردان صدای زنان را و مشتمل بودن بر کلمات باطل.[۴۱]
- چیزی که نجس شده، چیز دیگر را نجس نمی‌کند.[۴۲]
- آب قلیل در برخورد با نجاست، نجس نمی‌شود.[۴۳]
- عدم خلود کافران در عذاب دوزخ.[یادداشت ۱]
- عدم نجات اهل اجتهاد، اگر چه از بزرگ‌ترین دانشمندان باشند.
- متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف[۴۴]
- حصول مغرب شرعی با استتار قرص خورشید از دید چشم، اگر حائلی در میان نباشد.[۴۵]
- عدم شرط خشک بودن محل مسح در وضو[۴۶]
- کفایت هر غسلی از وضو[۴۷]
- وجوب عینی نماز جمعه.[۴۸]
مطالعه بیشتر
- فیض‌پژوهی؛ مجموعه مقالاتی در بررسی آراء و احوال فیض کاشانی[۴۹]
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۷۹.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ۱۳۷۱ش، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۴،۱۰۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ج۱، ص۱۸-۳۰.
- ↑ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه،الناشر اسماعیلیان ج۶، ص۵۷۷.
- ↑ فیض کاشانی، رسالۀ شرح صدر، ۱۳۸۷ش، ص۶۱،۶۲؛ گلشن ابرار، ج۱، ص۲۲۶.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ۱۴۰۱ق، ج۱، مقدمه، ص۱۸؛ فیض کاشانی، شرح صدر، در مجموعه رسائل فیض کاشانی، ۱۳۸۷ش، ص۳۶-۴۴؛ فیض کاشانی، الاعتذار، ۱۳۷۱ش، ص۲۸۱.
- ↑ نک:افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰.
- ↑ کنگره بین المللی ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری.
- ↑ گزارشی از همایش بزرگداشت فیض، پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ۱۳۷۱ش، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض کاشانی.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۳؛ فیض کاشانی، دیوان، ۱۳۷۱ش، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض کاشانی.
- ↑ حر عاملی، ج۲، ص۳۰۵؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۰.
- ↑ نک: فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۳۸۳ش، ج۱، مقدمه، ص۲۲-۲۴.
- ↑ مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص۳۹۹.
- ↑ مطهری، معاد، ص۴۷.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ص۳۳.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، ج۱، مقدمه، ص۳۲.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۱؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ص۳۳.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ص۵۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۵، ص۹۳.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ۱۳۷۱ش، ج۱، مقدمه مصحح، ص۸۲-۸۸؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ص۳۳-۵۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۹۱-۹۳؛ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۴۰.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۵، ص۱۸۱-۱۸۲؛ فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۱۲ق، مقدمه مصحح، ص۳۳-۵۹؛ نک، حر عاملی، ج۲، ۳۰-۳۰۶.
- ↑ مختاری، صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱. .
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۰۸.
- ↑ مرکز کامپیوتری نور.
- ↑ کتابخانه دیجیتالی مجموعه آثار ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری.
- ↑ فیض کاشانی، شوق مهدی، ۱۳۸۹ش،۲۰۰۰م،
- ↑ فیض کاشانی،شوق مهدی،۱۳۸۹ش، ص۸۹.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ۱۳۷۱ش، ص۳۴۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۸۵.
- ↑ فیض کاشانی، المحجة البیضاء، ۱۳۸۳ش، ج۱، مقدمه، ص۲۳، به نقل از لؤلؤة البحرین، ص۱۳۳.
- ↑ فیض کاشانی، ده رساله، ۱۳۷۱ش، ص۱۹۶.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۱.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۲۱.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۷۵.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۸۱.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۳.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۹۴.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۶.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۵۵.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۷.
- ↑ فیض پژوهی.
یادداشت
- ↑ فیض کاشانی در المحجة البیضاء شرک خفی را مایه خلود در آتش ندانسته ولی شرک جلی(آشکار) را مایه خلود می‌داند. فیض کاشانی، المحجة البیضاء ، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۶
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، پژوهشکده باقرالعلوم، نشر معروف، ۱۳۷۹ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق؛ اسدالله اسماعیلیان، قم، مکتبة الاسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
- فیض کاشانی، الاعتذار، در ده رساله، به کوشش رسول جعفریان، اصفهان، مرکز تحقیقات علمی و دینی امام امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، شرح صدر، در مجموعه رسائل فیض کاشانی، محقق: بهراد جعفری، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۸۷ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، رسالۀ شرح صدر، ضمیمه ده رسالۀ فیض کاشانی، اصفهان، مرکز تحقیقات علمی و دینی امیرالمؤمنین.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، کتاب الوافی، تصحیح و تعلیق: ضیاءالدین حسینی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمومنین علی علیه‌السلام، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۳ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ناشر: جماعة المدرسين بقم، قم، موسسه النشر الاسلامي، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، دیوان، شرح و مقدمه: مصطفی فیضی کاشانی، تهران، انتشارات اسوه، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، ۱۴۰۱ق.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
- مختاری، رضا و محسن صادقی، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۷ش.
- https://lms.motahari.ir/book-page/67/خدمات%20متقابل%20اسلام%20و%20ایران?page=399
پیوند به بیرون