حسن بن علی بن فضال
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حسن بن علی بن فضّال تَیمُلی کوفی |
| نسب/قبیله | بنی فضّال |
| وفات | سال ۲۲۴ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام رضا (ع) |
حسن بن علی بن فَضّال تَیمُلی کوفی، از راویان موثق شیعه و از اصحاب خاص امام رضا(ع) بود. برخی وی را از اصحاب اجماع می‌دانند. حسن به حضور امام کاظم(ع) نیز رسیده است. وی در ابتدا از فطحیه بود و به امامت عبدالله افطح فرزند امام صادق(ع) اعتقاد داشت. به گزارش کشی، وی در هنگام مرگ به امامت امام رضا(ع) شهادت داده است.
با وجود اعتقاد اولیهاش به فطحیه، عالمان رجالی وی را از نظر تقوا و وثاقت در نقل حدیث ستوده‌اند. وی در سال ۲۲۴ قمری درگذشت. از او کتاب‌هایی همچون کتاب الصلاة و کتاب الزکوة برجای مانده است.
معرفی
ابو علی «حسن بن علی بن فضال» بن عمر بن أیمن[۱] یا فضال تَیملی بن ربیعة بن بکر، بنده آزاد شده تیم الله بن ثعلبه بود.[۲] به گزارش کشی، نیز حسن بن علی بن فضال فطحی‌مذهب بوده، اما در هنگام مرگ به امامت امام رضا(ع) شهادت داده است.[۳] او در سال ۲۲۴ق درگذشت.[۴]
نسب
حسن از خاندان بنی فضّال است که از خانواده‌های علمی شیعه به شمار می‌روند و در میان آنان محدّثان بسیاری وجود داشته است. بنی فضال پس از امام صادق(ع) به امامت عبدالله افطح، فرزند آن حضرت، اعتقاد پیدا کردند؛ ولی در عین حال افرادی مورد اعتماد در روایت و ثقه بودند. نقل شده است عدهای از امام عسکری(ع) درباره اعتبار روایات نقل شده توسط بنی فضال سوال کردند و وی در جواب فرمود: «خُذوا ما رَوَوا و ذَروا ما رَأوا؛ به روایات آنان عمل کنید؛ ولی معتقدات آن‌ها را کنار بگذارید.»[۵]
کنیه‌اش ابامحمد است[۶] و برخی نیز کنیه‌اش را ابابکر ذکر کرده‌اند که ظاهراً با ابن بکر اشتباه شده است.[۷]
جایگاه رجالی
برخی از نویسندگان رجالی، حسن بن علی بن فضال را از اصحاب اجماع بر شمرده‌اند؛[۸] وی در منابع رجالی بسیار توصیف و تکریم شده و به فضل، علم، فقه و دیانت ستوده شده است.
شیخ طوسی درباره وی می‌گوید: «حسن بن فضال از امام رضا (ع) نقل کرده و از نزدیکان ایشان محسوب میشد و مردی جلیل القدر، عظیم المنزله و در حدیث و روایاتش ثقه بوده است.»[۹]
سید محسن امین درباره وی گفته است: «هر چند تاریخ رجوع وی از فطحیه مورد اختلاف است ولی این از اعتبار روایات وی نمی‌کاهد و مجالی برای توقف در عمل به روایات وی نیست، چه آن روایاتی که در زمان فطحی بودن نقل کرده چه بعد از آن، به ویژه آن که امام عسکری(ع) امر به اعتماد بر روایات بنی فضال کرده است.»[۱۰]
کشی با نقل روایتی تاریخی از فضل بن شاذان درباره میزان زهد و تقوای حسن بن علی بن فضال، وی را از راویان مورد اعتماد برمی‌شمارد.[۱۱]
مشایخ و راویان
نام حسن بن علی بن فضال در سند بیش از ۲۹۷ روایت آمده است، وی از امام رضا (ع) بی‌واسطه حدیث نقل کرده است،[۱۲] علاوه بر این وی از راویان دیگری نیز حدیث نقل می‌کند که برخی از آنان عبارتند از:
- عبدالله بن بکیر،
- ابو اسحاق،
- عبدالله بن مسکان،
- حسن بن جهم،
- جمیل بن دراج،
- عبدالله بن سنان،
- علاء بن رزین،
- علی بن عقبه،
- عبدالله بن ابراهیم،
- ابو جمیله،
- ابراهیم بن محمد اشعری،
- محمد بن عبدالله بن زراره،
- علی بن عقبه،
- ابی کهمس،
- ابان بن عثمان احمری،
- ابراهیم بن عثمان بن زیاد،
- ابی ایوب خزاز،
- عبدالله بن میمون قداح.
حسن بن علی بن فضال از اساتید فضل بن شاذان بوده[۱۳] و راویان بسیاری از وی روایت نقل کرده‌اند؛ برخی از آنان عبارتند از:
آثار
منابع رجالی چندین کتاب را از تالیفات حسن بن علی بن فضال برشمرده‌اند از جمله این آثار عبارتند از:
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۸۱ش، ج۲۰، ص۲۱۶.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۰۸.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۸۳۷.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۸.
- ↑ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۰.
- ↑ نجاشی، رجال،۱۴۲۴ق، ص۳۴.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۵، ۱۴۰۶ق، ص۲۰۶.
- ↑ طوسی،اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۸۳۲-۸۳۱.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۲۰۸.
- ↑ طوسی،اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص ۸۰۲-۸۰۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۵۱-۵۰.
- ↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۸۰۲-۸۰۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۵۱-۵۰.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۹۸.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۶۶ش، ص۴۰۸.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۲۴ق، ص۳۶.
منابع
- ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، محمد رضا تجدد، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۶ش.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، بیروت، دارالزهرا، ۱۴۰۹ق.
- طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، قم، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نشرالفقاهه، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، به تحقیق طهرانی، عبادالله ناصح، علی احمد، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختبار المعرفةالرجال، تحقیق مهدی رجایی، تصحیح محمد باقر میرداماد، قم، موسسه آل البیت الاحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، تحقیق محی الدین و محمد رضا مامقامی، قم، موسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۳۸۱ش.