قرآن به سر گرفتن از آیین‌هایی است که شیعیان در شب‌های قدر در ماه رمضان انجام می‌دهند. نحوه انجام این آیین در منابع دعایی همچون اقبال الاعمال اثر سید ابن طاووس از امام صادق(ع) نقل شده است. در این آیین ضمن قرار دادن قرآن بر روی سر، خداوند را به حق قرآن، پیامبر اسلام(ص)، حضرت زهرا(س) و دوازده امام(ع) قسم می‌دهند تا گناهان‌شان را بیامرزد و ایشان را جزو رها شدگان از آتش جهنم قرار دهد.
| آیین‌ها | |
|---|---|
 مراسم قرآن به سر گرفتن در نجف | |
| زمان‌برگزاری | شب‌های قدر |
| مکان برگزاری | مساجد، حرم امامان و امامزادگان و سایر مکان‌های مذهبی |
| گستره جغرافیایی | مناطق شیعه نشین |
| ادعیه | قسم دادن خداوند به نام چهارده معصوم(ع) |
| آیین‌های مهم | |
| سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها | |
مراسم قرآن به سر گرفتن
قرآن به سرگرفتن را از اعمال مشترک شب‌های قدر دانسته‌اند. در قرآن به سر، ابتدا قرآن را در مقابل خود باز کرده و چنین گفته می‌شود: «اللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ بِكِتابِكَ الْمُنْزَلِ وَمَا فِيهِ وَفِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَأَسْماؤُكَ الْحُسْنىٰ وَمَا يُخافُ وَيُرْجىٰ أَنْ تَجْعَلَنِى مِنْ عُتَقائِكَ مِنَ النّارِ[یادداشت ۱] سپس قرآن را بر سر بگذارد و چنین بخواند «اَللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا اَلْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِيهِ وَ بِحَقِّكَ عَلَيْهِمْ فَلاَ أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ. [یادداشت ۲]»
سپس به ترتیب ده مرتبه بگويد: بِكَ يَا اَللَّهُ، بِمُحَمَّدٍ، بِعَلِيٍّ، بِفَاطِمَةَ، بِالْحَسَنِ، بِالْحُسَيْنِ، بِعَلِيِّ بْنِ اَلْحُسَيْنِ، بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ، بِعَلِيِّ بْنِ مُوسَى، بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، بِعَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ، بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ و بِالْحُجَّةِ.[۱]
منابع حدیثی
کلینی در کتاب کافی حدیثی از امام باقر(ع) نقل کرده که در آن فقط بخش اول این دستور العمل یعنی قرآن را در برابر صورت گرفتن و خدا را به قرآن قسم دادن آمده است. بر اساس این نقل زمان این دعا ثلث دوم (ده روز دوم) ماه رمضان است.[۲] شیخ مفید در کتاب المقنعه این دعا را بدون آن‌که به ائمه استناد بدهد، برای سه شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ رمضان توصیه کرده است.[۳] در دعوات اثر راوندی[۴] و اقبال الاعمال اثر سید ابن طاووس[۵] این دعا برای سه شب از ماه رمضان، بدون نام بردن از شب خاصی، توصیه شده است.
شیخ طوسی در امالی خود حدیثی نقل کرده است که در آن حدیث امام صادق(ع) بدون اشاره به ماه رمضان یا شب قدر، به شخصی که برای حل مشکلاتش دعایی طلب کرده است نمازی را تعلیم می‌دهند و می‌فرمایند بعد از نماز قرآن را بر سر بگیر و بگو:
| « | اَللَّهُمَّ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَ بِحَقِّ كُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ، وَ بِحَقِّكَ عَلَیهِمْ، فَلَا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّكَ مِنْكَ بِكَ یا اللهُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ تَقُولُ" یا مُحَمَّدُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا عَلِی" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا فَاطِمَةُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا حَسَنُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا حُسَینُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا عَلِی بْنَ الْحُسَینِ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا عَلِی بْنَ مُوسَی" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِی" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا عَلِی بْنَ مُحَمَّدٍ" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا حَسَنَ بْنَ عَلِی" عَشْرَ مَرَّاتٍ" یا حُجَّةُ" عَشْرَ مَرَّاتٍ.
و سپس حاجات خود را از خداوند طلب کن.[۶] |
» |
سید ابن طاووس در کتاب اقبال الاعمال این عمل را بدون ذکر نماز قبل از آن، در ادامه اعمال شب‌های قدر از امام صادق(ع) نقل کرده است؛[۷] ولی در کتاب جمال الاسبوع نماز و دستور العمل بعد از آن را به عنوان نمازی برای حاجت در پنج‌شنبه نقل کرده است.[۸]
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان عمل به این دو دستور را بدون ذکر منبع و جزو اعمال مشترک شب‌های قدر نقل کرده است.[۹]
هدف از قرآن به سر گرفتن
بنابر نظر عبدالله جوادی آملی هدف اصلی قرآن به سر گرفتن فقط رفتن به بهشت و نرفتن به جهنم نیست؛ زیرا شب قدر مائده الهی است و بهشت رفتن و نرفتن به دوزخ ریزه‌های سفره است.[۱۰] وی شب قدر واقعی را آن می‌داند که انسان طیّار گونه دست هزارها نفر را بگیرد و به بهشت ببرد. در دنیا رفتار، گفتار و زندگی او آموزنده باشد و هزاران نفر را زنده کند و در آخرت هم هزاران نفر را به همراه خود به بهشت ببرد.[۱۱]
پانویس
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، بخش اعمال شب‌های قدر، ص۲۲۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۹، حدیث ۹.
- ↑ مفید، المقنعه، ۱۴۱۳ق، ص۱۹۰.
- ↑ قطب راوندی، سلوة الحزین، ۱۴۰۷ق، ص۲۰۶.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۲۹۳.
- ↑ ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۸۷.
- ↑ ابن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۱۰۹-۱۱۰.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، اعمال مشترک شب‌های قدر، ص۲۲۵.
- ↑ «هدف از قرآن به سر گرفتن فقط آمرزش گناهان نباشد»، وبگاه عترتنا.
- ↑ «هدف از قرآن به سر گرفتن فقط آمرزش گناهان نباشد»، وبگاه عترتنا.
یادداشت
- ↑ خدایا؛ از تو می‌خواهم به حق کتاب نازل شده‌ات و آنچه در آن است و در آن است نام بزرگ‌ترت و نام‌های نیکوترت و آنچه بیم‌انگیز است و امیدبخش، اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی.
- ↑ خدایا؛ به حق این قرآن و به حق کسی که آن را بر او فرستادی و به حق هر مؤمنی که او را در آن ستودی و به حق خود بر آنان، پس احدی شناساتر از تو به حق تو نیست
منابع
- ابن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۹ق.
- ابن طاووس، علی بن موسی بن جعفر، جمال الاسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الرضی، ۱۳۳۰ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الامالی، قم، نشر دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- قطب راوندی، سعید بن هبة الله، سلوة الحزین (الدعوات)، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی(ع)، ۱۴۰۷ق.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- «هدف از قرآن به سر گرفتن فقط آمرزش گناهان نباشد»، وبگاه عترتنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ش.