قَبر مکانی است که انسان مُرده را در آن دفن می‌کنند و در فقه، احکام و آدابی برای آن ذکر شده است. از جمله آداب قبر این است که چهارگوشه و مسطح و صاف باشد و به‌اندازهٔ چهار انگشت از زمین بلند شود. همچنین قبر را محکم بسازند تا زود خراب نشود و اسم میّت را بالای قبر بنویسند.
در روایات اهل بیت(ع)، قبر به معنای عالم برزخ نیز آمده است. مطابق آموزه‌های دینی و روایات، شب اول قبر نخستین شبی است که مرده را دفن کنند. پس از دفن مرده، فرشته‌ها بر او وارد شده و سؤالاتی می‌پرسند و اگر رفتار بدی داشته باشد دچار عذاب قبر می‌شود. عذاب قبر به معنای عذاب در عالم برزخ است که از زمان دفن شروع می‌شود و تا قیامت ادامه دارد.
مفهوم‌شناسی و اهمیت
قَبْر واژه‌ای عربی و اسم محل دفن میّت است[۱]و به مکانی گفته می‌شود که مرده انسان را در آن دفن کنند.[۲]
در جوامع روایی، احادیث مربوط به قبر در باب مستقلی جمع آوری شده است. علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار، ۱۲۸حدیث درباره قبر را در باب «أحوال البرزخ و القبر و عذابه و سؤاله و سائر ما یتعلق بذلک»، نقل کرده است.[۳]
به گفته جوادی آملی، منظور از قبر در بسیاری از روایات، عالم برزخ است. او همچنین دیدگاه فلاسفه از قبر را عالم برزخ معرفی کرده است.[۴]
احکام و ویژگی‌های قبر
بر اساس روایات و فتوای علما برخی از آداب و مستحبات این است که قبر را چهارگوشه[۵] و مسطح و صاف[۶] بسازند و به اندازهٔ چهار انگشت از زمین بلند کنند.[۷] ارتفاع درون قبر به اندازهٔ قد یا شانه انسان متوسط باشد.[۸] قبر را محکم بسازند تا زود خراب نشود[۹] و اسم میّت را بالای قبر بنویسند یا بر لوح یا سنگی بنویسند و بالای سر میّت نصب کنند تا اشتباه نشود.[۱۰]
برخی فقها گفته‌اند، شایسته است که مؤمن قبل از مرگش، قبری برای خود تهیه کند، داخل آن برود و قرآن بخواند. همچنین، بذل زمین برای دفن میّت مؤمن، مستحب است.[۱۱]
شب اول و سؤال قبر
مطابق آموزه‌های دینی و روایات، شب اول قبر نخستین شبی است که مرده را دفن کرده‌اند.[۱۲] آیات و روایات از این شب و ویژگی‌های آن سخن گفته و آن را شبی مهم برای میّت معرفی کرده‌اند.[۱۳] از جمله حوادث مهم این شب ورود فرشتگان مختلف بر میت، سوال و جواب است. شب اول قبر برای مؤمنین زیبا و آرامش‌بخش و برای کافران و بدکاران بسیار سخت و وحشتناک است.[۱۴]
به گفته جوادی آملی با استناد به روایتی از امام صادق (ع)[۱۵] و مطابق با دیدگاه فلاسفه، وقتی قبر به عالم برزخ معنا شد، لازم نیست که حتماً میت دفن شود تا مراسم شب اول قبر صورت پذیرد بلکه همان لحظات آغازین مرگ است و ارتباطی به دفن بدن ندارد.[۱۶]
پس از دفن مرده، اولین فرشته‌ای که در قبر بر او وارد می‌شود مَلَک رومان است.[۱۷] کار این ملک، شمارش و جمع‌بندی اعمال فرد و تشکیل پرونده‌ای برای اوست که نامه عمل او به حساب می‌آید. در قیامت همین نامه را می‌گشایند و محاسبه او بر اساس همین پرونده است.[۱۸] این فرشته مطابق اعمال فرد، به فرشتگان بعدی سفارش به سخت‌گیری یا رفق و مدارا با میت می‌کند.[۱۹]
بر اساس روایات، دو فرشته که برای پرسش و پاسخ، به مردهٔ خوابیده در قبر مراجعه می‌کنند، از جلوه‌های متفاوتی برخوردارند.[۲۰] اگر آن مرده، فرد نیکی باشد، فرشتگان، «بشیر» و «مبشر» نامیده می‌شوند که مفهوم بشارت در نام آنان نهفته است، اما اگر شخص ساکن در قبر، فرد ستمکار و گنه کاری باشد، نامشان «نکیر» و «منکر» است که ناشناسی و رمزآلود بودن را می‌توان از نامشان برداشت کرد.[۲۱]
علامه طباطبائی در کتاب حیاة ما بعد الموت با استناد به برخی روایات، برخی از مردگان را از سؤال و جواب در قبر معاف می‌داند.[۲۲]
عذاب قبر
عذاب قبر سختی‌ها و فشارهایی است که پس از مرگ در برزخ بر انسان وارد می‌شود.[۲۳] عالم قبر، همان عالم برزخ است که از زمان دفن شروع می‌شود و تا قیامت ادامه دارد.[۲۴] در روایات، حرارت آتش، فشار زمین، گزیدن جانوران و وحشت زیاد، به‌عنوان نمونه‌هایی از عذاب قبر معرفی شده است.[۲۵]
بر اساس روایتی از امام صادق(ع) در کتاب من لایحضره الفقیه، عذاب قبر شامل همه کسانی می‌شود که از دنیا می‌روند؛ اگرچه در زمین دفن نشده باشند.[۲۶] همچنین بر اساس روایت دیگری از امام صادق (ع) در کتاب بحار الانوار، بیشتر انسان‌ها فشار قبر دارند.[۲۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سلیمان، «قبر»، ص۳.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۱۳۷۵ش، ذیل واژه «قبر»؛ انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۸۱ش، ذیل واژه «قبر».
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۰–۲۸۲.
- ↑ جوادی آملی، معادشناسی، ج ۲۱، ص۲۲۲
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۵؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۵؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۵؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۴؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۶؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۹۶؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ محمد شجاعی، معاد، ۱۳۶۲ش، ج ۲، ص ۲۴۹.
- ↑ محمد شجاعی، معاد، ۱۳۶۲ش، ج ۲، ص ۲۴۹.
- ↑ محمد شجاعی، معاد، ۱۳۶۲ش، ج ۲، ص ۲۴۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۲ش، ج ۶، ص۲۱۸.
- ↑ جوادی آملی، معادشناسی، ج ۲۱، ص۲۲۲
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۲ش، ج ۵۶، ص ۲۳۴.
- ↑ طاهری، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۴.
- ↑ طاهری، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۴.
- ↑ طاهری، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۴.
- ↑ طاهری، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۴.
- ↑ طباطبائی، حیاة ما بعد الموت، ۱۴۳۳ق، ص۱۴۰.
- ↑ طاهری، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، ۱۳۹۱ش، ص۲۷۸.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۶۸.
- ↑ قمی، منازل الآخره، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۱۳۷–۱۴۹.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۶۱.
منابع
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۸۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله، معاد شناسی، قم، انتشارات اسراء، بیتا.
- حسینی سیستانی، سید علی، توضیح المسائل جامع، مشهد، نشر دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۳۹۶ش.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- سلیمان، هادی، «قبر»، دایرة المعارف تشیع، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۹۰ش.
- شجاعی، محمد، معاد، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۶۲ش.
- طاهری، حبیب‌الله، ۵۰ درس پیرامون عالم پس از مرگ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مکتبة النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، حیاة ما بعد الموت، العتبة الحسینة المقدسة، کربلا، ۱۴۳۳ق.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۵ش.
- قمی، شیخ عباس، منازل الآخرة والمطالب الفاخرة، تحقیق سید یاسین موسوی، مؤسسة النشر الاسلامی، بیتا.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، دارالکتب اسلامیة، تهران، ۱۳۶۲ش.