اِحیا یا شب‌زنده‌داری به معنای شب را به دعا و عبادت گذراندن از سنت‌های مهم مسلمانان است.
در احادیث، احیای شبهای قدر، شبِ اولِ ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان توصیه شده است.
به گفته مفسران، براساس سوره مزمل در صدر اسلام، شب‌زنده‌داری به قصد نماز شب حدود یک سال بر پیامبر(ص)، واجب بوده و مسلمانان در کنار پیامبر، آن را به‌جای می‌آوردند؛ اما پس از حدود یک‌سال، خداوند در این حکم تخفیف قائل شد و تهجد جای شب‌زنده‌داری را گرفت.
مفهوم‌شناسی
اِحیاء واژه‌ای عربی به معنای زنده کردن و شب‌زنده‌داری است.[۱] این واژه در اصطلاح خاص به‌معنای شب‌زنده‌داری و بیدار ماندن در شبهای خاصی از سال به ویژه شبهای قدر، برای دعا و عبادت است.[۲]
شب‌هایی برای احیا
از میان شبهای متعددی که احیای آنها در روایات سفارش شده است، شب‌زنده‌داری در شبهای ماه رمضان به ویژه دهه آخر آن، به سبب احتمال واقع شدن شب قدر در آنها، در میان مسلمانان و به ویژه شیعیان مورد توجه بیشتر بوده است.[۳] براساس حدیثی از امام باقر(ع) هر کس شب قدر را احیا بدارد، گناهانش بخشیده می‌شود هرچند به عدد ستارگان آسمان، سنگینی کوه‌ها و وسعت دریاها باشد.[۴] همچنین در روایتی از امام علی(ع)، احیای چهار شب یعنی شبِ اولِ ماه رجب، شب نیمه شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان توصیه شده است.[۵]
از حضرت محمد(ص) روایت شده که هرکس شبهای عیدین را زنده نگه دارد، در روزی که قلب‌ها می‌میرند، دلش زنده خواهد ماند. روایتی به‌همین مضمون درباره شب‌زنده‌داری در شب نیمه شعبان نیز وارد شده است.[۶][یادداشت ۱]
وجوب شب زنده‌داری بر پیامبر اسلام(ص)
به گفته اکثر مفسّران، از سوره مزمل به‌دست می‌آید که در صدر اسلام، شب‌زنده‌داری به قصد نماز شب حدود یک سال بر پیامبر(ص)، واجب بوده و مسلمانان در کنار پیامبر، آن را به‌جای می‌آوردند. به نظر بیشتر فقها و مفسران و طبق آیات یک تا سه سوره مزمل، پس از حدود یک‌سال، خداوند در این حکم تخفیف قائل شد و تهجد جای شب‌زنده‌داری را گرفت.[۷]
مراسم شبهای احیا
گفته شده در شبهای احیا، هر شهر آداب و مراسم خاصی دارد؛ اما خواندن قرآن و دعاهای مخصوص این شب‌ها از جمله مراسم عمومی در همه جا است.[۸] برخی از اعمالی که در این شب‌ها انجام می‌شود عبارتند از: غسل، خواندن دعاهای خاص همچون دعای جوشن کبیر، خواندن سوره‌های قدر، دخان، عنکبوت و روم، توسل به ائمه(ع)، خواندن زیارت امام حسین(ع) و قرآن به سر گرفتن.[۹]
پانویس
- ↑ احمدی، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ شیخ صدوق، فضائل الاشهر الثلاثة، ۱۳۹۶ق، ص۱۱۸.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۴۷۸؛ دایرة المعارف تشیع، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۵۳۶-۵۳۷.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، ج۷، ص۴۷۸.
- ↑ نگاه کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲۰، ص۷۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۶۱.
- ↑ احمدی، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
- ↑ احمدی، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
یادداشت
- ↑ قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله : من أحيا ليلة العيد لم يمت قلبه يوم تموت القلوب.«هر کسی شب عید را احیا بدارد در روزی که دل‌ها می‌میرند دل او نمی‌میرد». از امثال این روایت شاید بتوان استفاده کرد که منظور از احیا و شب زنده داری زنده ساختن قلب ( باطن) در پرتو عبادت و دعا و اعمال مخصوص شبهای احیاست.
منابع
- احمدی، محسن، «احیا»، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.
- دایرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادی، بهاء‌الدین خرمشاهی و کامران فانی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ ششم، ۱۳۹۰ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، فضائل الاشهر الثلاثة، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۹۶ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
پیوند به بیرون