شرح دعای ابوحمزه ثمالی (سید میر معزالدین اصطهباناتی)، الجوهرة العزیزة فی شرح دعاء ابن حمزه، شرح دعای ابی حمزه ثمالی (مولی محمدتقی بن حسین علی هروی اصفهانی حائری) و ...
این دعا را ابوحمزه ثمالی از امام سجاد(ع) نقل کرده و به‌همین دلیل به این نام مشهور شده است. دعای ابوحمزه بیشتر در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود.
شرح‌های متعددی بر این دعا نوشته شده است که از جمله می‌توان به شرح شیخ محمدابراهیم سبزواری، شرح ملامحمدتقی هروی اصفهانی و شرح آیت‌الله جوادی آملی اشاره کرد.
دعای ابوحمزه یکی از بلندترین دعاها در فرهنگ شیعه به شمار می‌رود.[۱] گفته شده از دعای ابوحمزه در حوزه‌های گوناگون اسلامی سخن به میان آمده است. این دعا را در استفاده‌های کلامی، استشهادهای فقهی و اصولی، الگوی رفتار زاهدانه همچون منبعی الهام‌بخش و دست‌مایه‌ای برای روشن‌فکران دینی دانسته‌اند.[۲]
دعای ابوحمزه در شب‌ها یا سحرهای ماه رمضان، در بسیاری از مساجد و حرم‌ها و مکان‌های مقدس قرائت می‌شود.[۳]
نامگذاری
روایت‌کننده دعای ابوحمزه، ابوحمزه ثُمالی از یاران امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) معرفی شده است؛ به‌همین دلیل به این نام گذارده شده است.[۴] گفته شده در گزارش‌های رسیده شده تا قرن یازدهم قمری، از این دعا با نام «دعای سحر» یاد می‌شد و عنوان «دعای ابوحمزه» از قرن دوازدهم قمری به بعد مطرح شده است.[۵]
سند
امام خمینی: «دعای ابوحمزه ثمالی از بالاترین مظاهر عبودیت است...»
برخی در تفسیر دعای ابوحمزه عنوان کرده‌اند که این دعا مشتمل بر مراحل مختلفی است که در لابلای آن مطالب مختلف عرفانی، اجتماعی، سیاسی، و اخلاقی ارائه شده‌است.[۱۴] یکی از مهمترین ویژگی‌های این دعا این است که شیوه راز و نیاز انسان با پروردگارش را به خوبی نشان داده‌است.[۱۵]
این دعا که با جمله «إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِک» آغاز و به جمله «وَ رَضِّنِی مِنَ الْعَیشِ بِمَا قَسَمْتَ لِی یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» ختم می‌شود مشتمل بر معانی بلند و الفاظ فصیح و تعابیر بدیع است. راه توبه و انابه و تضرع و پرهیزگاری را ترسیم کرده و نعمت‌های بزرگ الهی را برشمرده، و دشواری‌ها قبر و قیامت و تاریکی و تنهایی و سنگینی بار گناهان را متذکر شده و لزوم اطاعت و پیروی از پیامبر اکرم(ص) و خاندان معصومش را تأکید فرموده‌است. همچنین وسعت روزی و حج خانه خدا و محفوظ ماندن از شر شیطان و زمامداران و پاک شدن از صفات ناپسند و تنبلی و سرخوردگی و غم و اندوه درخواست شده است. در این دعا گذشته از درس‌های خداشناسی و معادشناسی و تأکید مقام نبوت و امامت جامع‌ترین خواسته‌های هر فرد مؤمن برای سعادت دنیوی و اخروی بیان گردیده‌است.[۱۶]
جوادی آملی در مورد این دعا معتقد است این دعای نورانی، فرازهای گوناگون و جمله‌های متعددی دارد که همه در یک سطح نیستند؛ چرا که همه دعا کنندگان در یک سطح نیستند. برخی مشکل خوف دارند، برخی در مرحله رجاء مشکل دارند و برخی دیگر، دامنگیر مشکلات دیگری شده‌اند، که این دعای جامع، برای همگان سودمند است؛ البته بحث‌های محوری این دعا همان مسئله توحید است که در خِلال این مسائل بازگو می‌شود.[۱۷] وی همچنین معتقد است اگر چه در طلیعه و آغاز این دعا «بِسْمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» قرار ندارد؛ اما این دعا با نام خدا و کلمه «الهی» شروع شده‌است. بنابراین چون با نام خدا شروع شده‌است، مشمول آن احادیثی نخواهد بود که هر کاری که به نام خدا شروع نشده‌است، ابتر و بی‌نتیجه است.[۱۸]
ترجمه فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی: «پس مرا چه شده که گریه نکنم، گریه می‌کنم برای بیرون رفتن جان از بدنم، گریه می‌کنم برای تاریکی قبرم، گریه می‌کنم برای تنگی لحدم، گریه می‌کنم برای پرسش دو فرشته قبر، منکر و نکیر از من، گریه می‌کنم برای درآمدنم از قبر به شکل عریان و خوار، در حالی که بار سنگین گناهانم را بر دوش می‌کشم...».
برای دعای ابوحمزه شرح‌های گوناگونی نوشته شده است؛ از جمله:
شرح دعای ابی حمزه ثمالی، شیخ محمدابراهیم بن المولی عبدالوهاب سبزواری.
شرح دعای ابی حمزه ثمالی، مولی محمدتقی بن حسین علی هروی اصفهای حائری.
شرح دعای ابوحمزه ثمالی، سید حسین بن ابی القاسم جعفر بن حسین موسوی خوانساری، استاد سید مهدی بحرالعلوم.
شرح دعای ابوحمزه ثمالی، سید میر معزالدین بن میر مسیح اصطهباناتی.[۱۹]
تحفة الاعزه، شیخ آقا شاملی شیرازی که در سال ۱۳۵۲ منتشر شده است.
الجوهرة العزیزة فی شرح دعاء ابن حمزه، سید ابوالفضل حسینی در سال ۱۳۷۹ هجری قمری چاپ شده است.
امید ناب؛ شرح فرازهایی از دعای ابوحمزه ثمالی، از علی احمدی میانجی و انتشارات سروش در سال ۱۴۰۰ش منتشر شد.
عشق و رستگاری، به قلم احمد زمردیان شیرازی در سال ۱۳۴۶ منتشر شد.[۲۰]
متن، شرح و تفسیر دعای ابوحمزه ثمالی، محمدعلی خزایلی در سال ۱۳۸۷ش منتشر شده است.
آموزه‌های معرفت: شرح دعای ابوحمزه ثمالی، اثر محمدمحسن حسینی طهرانی از سوی انتشارات مکتب وحی در سال ۱۳۹۹ش چاپ شده است.[۲۱]
کتاب‌های شصت توشه عرفانی از دعای ابوحمزه ثمالی اثر محمود صلواتی[۲۲] و «آموزه‌هایی از دعای ابوحمزه» تألیف محمدحسین امین[۲۳] از دیگر کتاب‌هایی است که درباره این دعا به نگارش درآمده‌اند.
دعای ابوحمزه به زبان‌های فارسی،[۲۴] انگلیسی[۲۵] و اسپانیولی[۲۶] ترجمه شده است.
متن دعا و ترجمه دعای ابوحمزه ثمالی
إِلَهِی لا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِک، وَ لا تَمْکرْ بی‌فِی حِیلَتِک، مِنْ أَینَ لِی الْخَیرُ یا رَبِّ وَ لا یوجَدُ إِلّا مِنْ عِنْدِک، وَ مِنْ أَینَ لِی النَّجَاةُ وَ لا تُسْتَطَاعُ إِلّا بِک، لا الَّذِی أَحْسَنَ اسْتَغْنَی عَنْ عَوْنِک وَ رَحْمَتِک، وَ لا الَّذِی أَسَاءَ وَ اجْتَرَأَ عَلَیک وَ لَمْ یرْضِک خَرَجَ عَنْ قُدْرَتِک، یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَبِّ
خدایا مرا به کیفرت ادب منما، و با نقشه‌ای با من نیرنگ مکن، پروردگارا از کجا برایم خیری هست، درحالی که جز نزد تو یافت نمی‌شود، و از کجا برایم نجاتی است، درحالی که جز به تو فراهم نمی‌گردد، نه آن که نیکی کرد از کمک و رحمتت بی‌نیاز شد، و نه آن که بدی کرد و بر تو گستاخی روا داشت، و تو را خشنود نساخت از عرصه قدرتت بیرون رفت، پروردگارا، پروردگارا، پروردگارا.
تو را به تو شناختم، و تو مرا بر هستی خود راهنمایی فرمودی، و به سوی خود خواندی، و اگر راهنمایی تو نبود، من نمی‌دانستم تو که هستی، سپاس خدای را که می‌خوانمش و او جوابم را می‌دهد، گرچه سستی می‌کنم هرگاه که او مرا می‌خواند، و سپاس خدای را که از او درخواست می‌کنم و او به من عطا می‌نماید، گرچه بخل می‌ورزم هنگامی که از من قرض بخواهد، و سپاس خدای را که هرگاه که خواهم برای رفع حاجتم صدایش کنم، و هرجا که خواهم برای رازونیاز با او بی‌پرده خلوت کنم، و او حاجتم را برآورد، سپاس خدای را که غیر او را نمی‌خوانم، که اگر غیر او را می‌خواندم دعایم را مستجاب نمی‌کرد،
و سپاس خدای را که به غیر او امید نبندم، که اگر جز به او امید می‌بستم ناامیدم می‌نمود، و سپاس خدای را که مرا به خودش واگذاشت، ازاین رو اکرامم نمود، و به مردم وا نگذاشت تا مرا خوار کنند، و سپاس خدای را که با من دوستی ورزید، درحالی که از من بی‌نیاز است، و سپاس خدای را که بر من بردباری می‌کند تا آنجا که گویی مرا گناهی نیست! پروردگارم ستوده‌ترین موجود نزد من بوده و به ستایش من سزاوارتر است.
خدایا راه‌های درخواست حاجت‌هایم را به جانب تو باز می‌یابم، و آبشخورهای امید را نزد تو پر می‌بینم، و یاری خواستن از فضلت برای آن که تو را آرزو کرد بی‌مانع می‌بینم، و درهای دعا را برای فریادکنندگان گشوده می‌نگرم، و می‌دانم که تو برای امیدواران در جایگاه اجابتی، و برای دل سوختگان در کمین گاه فریادرسی، و به یقین در اشتیاق به جودت، و خشنودی به قضایت، جایگزینی از منع بخیلان است و گشایشی از آنچه در دست ثروت اندوزان، و همانا مسافر به سوی تو مسافتش نزدیک است، و تو از آفریدگانت هرگز در پرده نیستی، جز اینکه کردارشان آنان را از تو محجوب نماید،
من با درخواستم آهنگ تو کردم، و با حاجتم روی به تو آوردم، نیاز خواهی‌ام را به پیشگاه تو قرار دادم، و خواندنت را دست آویز خویش نمودم بی‌آنکه مستحق شنیدن خواهشم، و شایسته گذشت از من باشی، بلکه برای اطمینان به کرمت، و آرامش به درستی وعده‌ات، و پناه جستن به ایمان به یگانگی‌ات و یقین به معرفتت که مرا پروردگاری جز تو نیست، و معبودی جز تو نیست، یگانه و بی‌شریکی.
خدایا تو گفتی و گفتارت بر حق، و وعده‌ات درست است [فرمودی: ] از فضل خدا بخواهید که خدا به شما مهربان است،ای آقای من، در شأن تو این نیست که دستور به درخواست دهی و از بخشش خودداری کنی، تو با عطاهایت بر اهل مملکتت بسیار کریمی، و بر آنان با محبّت و رأفت، بسیار احسان کننده‌ای.
خدایا مرا در کودکی در میان نعمت‌ها و احسانت پروریدی، و در بزرگسالی نامم را بلند آوازه ساختی، پس ای آن که مرا در دنیا به احسان و فضل نعمت‌هایش پرورید و برایم در آخرت به گذشت و کرمش اشاره نمود، ای مولای من، معرفتم راهنمایم به سوی تو، و عشقم به تو، واسطه‌ام به پیشگاه توست، من از دلیلم به دلالت تو مطمئن، و از واسطه‌ام به شفاعت تو در آرامشم،
ای آقایم، تو را به زبانی می‌خوانم که گناهش او را ناگویا نموده، و با دلی با تو مناجات می‌کنم که جرمش او را هلاک ساخته، تو را می‌خوانم‌ای پروردگارم در حال هراس و اشتیاق و امید و بیم، مولای من، هرگاه گناهانم را می‌بینم بی‌تاب می‌گردم، و هرگاه کَرَمت را مشاهده می‌کنم به طمع می‌افتم، پس اگر از من درگذری بهترین رحم کننده‌ای، و اگر عذاب کنی ستم نکرده‌ای، خدایا حجّتِ من در گستاخی بر درخواست از تو، (با ارتکاب آنچه از آن کراهت داری)، جود و کرم توست، و ذخیره‌ام در سختی‌ها با کمی حیا، همانا رأفت و رحمت توست، و امیدم بر آن است که بین حجّت و ذخیره‌ام، آرزویم را نومید نکنی، پس امیدم را تحقق بخش، و دعایم را بشنو،ای بهترین کسی که خواننده‌ای او را خوانده، و برترین کسی که امیدواری به او امید بسته،ای آقای من آرزویم بزرگ شده، و کردارم زشت گشته، پس به‌اندازه آرزویم از عفوت به من ببخش، و به زشت‌ترین کردارم مرا سرزنش مکن، زیرا کَرَمت برتر از کیفر گنهکاران، و بردباریت بزرگ‌تر از مکافات تبهکاران است،
و من ای آقایم پناهنده به فضل توام، گریزان از تو به سوی توام، خواستار تحقق چیزی هستم که وعده کردی، و آن، گذشت تو از کسی که گمانش را به تو نیکو کرده، چه هستم من‌ای پروردگارم؟ و اهمیت من چیست؟ به فضلت مرا ببخش، و به گذشتت بر من صدقه بخش، پروردگارا مرا به پرده پوشی‌ات بپوشان، و از توبیخم به کرم ذاتت درگذر، اگر امروز جز تو بر گناهم آگاه می‌شد، آن را انجام نمی‌دادم، و اگر از زود رسیدن عقوبت می‌ترسیدم، از آن دوری می‌کردم، گناهم نه به این خاطر بود که تو سبک‌ترین بینندگانی و بی‌مقدارترین آگاهان، بلکه پروردگارا از این جهت بود که تو بهترین پرده پوش، و حاکم‌ترین حاکمان، و کریم‌ترین کریمانی،
پوشنده عیب‌ها، آمرزنده گناهان، دانای نهان‌ها، گناه را با کرمت می‌پوشانی، و کیفر را با بردباری‌ات به تأخیر می‌افکنی، سپاس تو را سزاست بر بردباری‌ات پس از آنکه دانستی، و بر گذشتت پس از آنکه توانستی، بردباری‌ات مرا به جانب گناه می‌کشد و بر نافرمانی‌ات جرأت می‌دهد، پرده پوشی‌ات بر من مرا به کم حیایی می‌خواند، و شناختم از رحمت گسترده و بزرگی عفوت، به من در تاختن بر محرّماتت سرعت می‌دهد! ای شکیبا،ای گرامی، ای زنده، ای به خود پاینده،ای آمرزگار، ای توبه پذیر،
ای نعمت ده،ای فزونی بخش، من آن نیستم که در رهایی از کیفرت بر اعمالمان تکیه کنم، بلکه به احسانت بر ما اعتماد دارم، چرا که تو اهل تقوا و مغفرتی، از باب نعمت‌ْدهی ابتدای به احسان می‌کنی، و از جهت کرم از گناه در می‌گذری، پس نمی‌دانم از چه سپاس گویم، از زیبایی که می‌گسترانی، یا کار زشتی که می‌پوشانی، یا بزرگ آزمونی که آزمودی و شایسته نیکی نمودی، یا آن همه مشکلی که مرا از آن رهانیدی، و سلامت کامل بخشیدی؟ !ای محبوبِ آن که به تو دوستی ورزید،ای نورِ چشمِ کسی که به تو پناه آورد و برای رسیدن به تو از دیگران گسست،
تو نیکوکاری، و ما بدکارانیم، به زیبایی آنچه نزد توست از زشتی آنچه پیش ماست درگذر، پروردگارا کدام جهلی است که جود تو گنجایش آن را نداشته باشد، و کدام زمان طولانی‌تر از مهلت دادن توست، در کنار نعمت‌هایت ارزش اعمال ما چیست، چگونه اعمال خود را بسیار انگاریم، تا با آنها با کرمت برابری کنیم، بلکه چگونه بر گنهکاران تنگ شود آنچه از رحمتت شاملشان شده؟ای گسترده آمرزش،ای گشاده دست به رحمت،ای آقای من به عزّتت سوگند، اگر مرا برانی از درگاهت دور نخواهم شد، و از چاپلوسی و تملق نسبت به تو دست نخواهم کشید، به خاطر شناختی که به جود و کرمت پیدا کرده‌ام، تو انجام دهی آنچه را که خواهی، هرکه را بخواهی عذاب می‌کنی به هرچه که بخواهی و به هر صورتی که بخواهی، و رحم می‌کنی هرکه را بخواهی، به هرچه که بخواهی و به هر کیفیت که بخواهی، از آنچه کنی بازخواست نشوی، و در فرمانروایی‌ات نزاع در نگیرد، و کسی در کارت شریکت نگردد،
و در داوری‌ات با تو هماورد نشود، و در تدبیرت احدی بر تو اعتراض نکند، آفرینش و فرمان توراست، منزّه است خدا پروردگار جهانیان، پروردگارا این است جایگاه کسی که به پناهت آمد، و به کرمت پناهنده گشت، و به احسان و نعمت‌هایت اُلفت جست، و تویی آن سخاوتمندی که گذشتت به تنگی نمی‌رسد، و احسانت کاهش نمی‌پذیرد، و رحمتت کم نمی‌شود، و به یقین از چشم پوشی دیرینت، و فضل بزرگت، و رحمت گسترده‌ات اعتماد نمودیم،
آیا ممکن است پروردگارا برخلاف گمان‌های ما به خویش رفتار کنی، یا آرزوهایمان را نسبت به رحمتت نومید سازی، هرگز‌ای بزرگوار، چنین گمانی به تو نیست، و طمع ما درباره تو این چنین نمی‌باشد، پروردگارا، ما را درباره تو آروزی طولانی بسیاری است، ما را در حق تو امید بزرگی است، از تو نافرمانی کردیم و حال آنکه امیدواریم گناه را بر ما بپوشانی، و تو را خواندیم و امیدواریم که بر ما اجابت کنی، مولای ما امیدمان را تحقق بخش، ما دانستیم که با کردارمان سزاوار چه خواهیم بود، ولی دانش تو درباره ما، و آگاهی ما به اینکه ما را از درگاهت نمی‌رانی، گرچه ما سزاوار رحمتت نیستیم، ولی تو شایسته آنی که بر ما و بر گنهکاران به فضل گسترده‌ات جود کنی،
پس آنگونه که شایسته آنی بر ما منّت گذار، و بر ما جود کن، که ما نیازمند به عطای توییم،ای آمرزگار، به نور تو هدایت شدیم، و به فضل تو بی‌نیاز گشتیم، و به نعمتت بامداد نمودیم و شامگاه کردیم، گناهان ما پیش روی توست، خدایا از گناهانمان از تو آمرزش می‌خواهیم، و به سوی تو باز می‌گردیم، تو با نعمت‌ها به ما مهر می‌ورزی و ما با گناهان با تو مقابله می‌کنیم، خیرت به سوی ما سرازیر است، و بدی ما به سوی تو بالا می‌آید، همواره فرشته کریمی، از ما کردار زشت به جانب تو می‌آید، و این امر مانع نمی‌شود از اینکه ما را با نعمت‌هایت فراگیری، و به عطاهای برجسته‌ات بر ما تفضّل نمایی، منزّهی تو، چه بردبار و بزرگ و کریمی،
آغاز کننده به نیکی و تکرار کننده آنی، نام هایت مقدس، و ثنایت عظیم، و رفتارها و کردارهایت کریمانه است، خدایا، فضلت گسترده‌تر و بردباری ات بزرگ‌تر از آن است که مرا به کردار ناپسند و خطاکاری‌ام بسنجی، پس گذشت نما، گذشت نما، گذشت نما، آقای من، آقای من، آقای من.
ما را به ذکرت مشغول کن، و از خشمت پناه ده، و از عذابت نجات بخش، و از مواهبت روزی کن، و از فضلت بر ما انعام فرما، و زیارت خانه‌ات ، و زیارت مرقد پیامبرت را روزی ما کن، صلوات و رحمت و مغفرت و رضوانت بر پیامبر و خاندانش ، تو نزدیک و جواب دهنده هستی، عمل به طاعتت را روزی ما گردان، و ما را بر دینت و بر روش پیامبرت (درود خدا بر او و خاندانش) بمیران.
خدایا من و پدر و مادرم را بیامرز و به هر دو آنها رحم کن، چنان که مرا به گاه کودکی پروردند، احسان هردو را به احسان، و بدی هایشان را به آمرزش پاداش ده.
خدایا مردان و زنان مؤمن را بیامرز، چه زنده و چه مرده آنها را، و بین ما و آنان با نیکی‌ها پیوند ده.
خدایا بیامرز زنده و مرده ما را، حاضر و غائب ما را، مرد و زن ما را، کوچک و بزرگ ما را، آزاد و غیر آزاد ما را، برگشتگان از خدا دروغ گفتند، و گمراه شدند گمراهی دوری، و زیان کردند، زیانی آشکار.
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و برایم ختم به خیر فرما، و مرا از آنچه که بی‌قرارم کرده از کار دنیا و آخرتم کفایت کن، و کسی که مرا رحم نمی‌کند بر من چیره مساز، و بر من از سوی خود نگهبانی همیشگی قرار ده، و از من شایسته‌های آنچه را که انعام کردی مگیر، و از فضلت روزی گسترده حلال پاکیزه نصیب من کن.
خدایا به نگهبانی ات مرا نگهبانی کن، و به نگهداری ات مرا نگهدار، و به پاسداری ات از من پاسداری فرما، و زیارت خانه‌ات را در این سال و در هر سال، و زیارت مرقد پیامبرت و امامان (درود بر آنان) را روزی من کن، پروردگارا از این مشاهد پر شرف و مواقف بس گرامی مرا محروم مساز.
خدایا به من روی آور تا نافرمانی‌ات نکنم، و خیر و عمل به آن و خشیت از خویش را در شب و روز، تا گاهی که زنده‌ام می‌داری ای پروردگار جهانیان به من الهام فرما.
خدایا هرگاه گفتم مهیا و آماده شدم و در پیشگاهت به نماز ایستادم و با تو راز گفتم، چُرتی بر من افکندی، آنگاه که وارد نماز شدم، و حالِ راز گفتن(مناجات) را از من گرفتی آنگاه که با تو رازونیاز کردم، مرا چه شده؟ هرگاه گفتم نهانم شایسته شد، و جایگاهم به جایگاه توبه کنندگان نزدیک گشته، برایم گرفتاری پیش آمد که بر اثر آن گرفتاری پایم لغزید، و میان من و خدمت به تو مانع شد،
سرور من، شاید مرا از درگاهت رانده‌ای، و از خدمتت عزل نموده‌ای، یا مرا دیده‌ای که حقّت را سبک می‌شمارم پس از پیشگاهت دورم ساختی، یا شاید مرا روی گردان از خود مشاهده کردی پس مرا مورد خشم قرار دادی، یا شاید مرا در جایگاه دروغگویان یافتی پس به دورم انداختی، یا شاید مرا نسبت به نعمت‌هایت ناسپاس دیدی پس محرومم نمودی، یا شاید مرا از همنشینی دانشمندان غایب یافتی پس خوارم نمودی، یا شاید مرا در گروه غافلان دیدی پس از رحمتت ناامیدم کردی، یا شاید مرا انس یافته با مجالس بیکاره‌ها دیدی پس مرا به آنان واگذاشتی، یا شاید دوست نداشتی دعایم را بشنوی پس دورم نمودی، یا شاید به خاطر جرم و جنایتم کیفرم نمودی،
یا شاید برای کمی حیایم از تو مجازاتم نمودی، پس اگر پروردگارا عفو کنی، سابقه اینکه از گناهکاران پیش از من گذشته‌ای طولانی است، زیرا کرمت پروردگارا از مجازات اهل تقصیر بسیار بزرگ‌تر است، و من پناهنده به فضل توام، از تو به تو گریزانم، خواهان چیزی هستم که وعده داده‌ای و آن چشم پوشی از کسانی است که به تو گمان نیک برده‌اند، خدایا فضل تو گسترده تر، و بردباری ات بزرگ‌تر از آن است که مرا به کردارم بسنجی، یا به خطایم بلغزانی،ای آقایم، من چیستم، و چه ارزشی دارم؟
سرور من مرا به فضلت ببخش، و با گذشتت بر من کرم فرما، و به پرده پوشی‌ات خطاهایم را بپوشان، و به کرم و جودت از توبیخم درگذر، آقای من، منم کودکی که پروریدی، منم نادانی که دانا نمودی، منم گمراهی که هدایت کردی، منم افتاده‌ای که بلندش نمودی، منم هراسانی که امانش دادی، و گرسنه‌ای که سیرش نمودی، و تشنه‌ای که سیرابش کردی، و برهنه‌ای که لباسش پوشاندی، و تهیدستی که توانگرش ساختی، و ناتوانی که نیرومندش نمودی، و خواری که عزیزش فرمودی، و بیماری که شفایش دادی، و خواهشمندی که عطایش کردی، و گنهکاری که گناهش را بر او پوشاندی، و خطاکاری که نادیده‌اش گرفتی،
و منم اندکی که بسیارش فرمودی، و ناتوان شمرده‌ای که یاری‌اش دادی، و رانده شده‌ای که مأوایش بخشیدی، من پروردگارا کسی هستم که در خلوت از تو حیا نکردم، و در آشکار از تو ملاحظه ننمودم، منم صاحب مصیبت‌های بزرگ، منم آن که بر آقایش گستاخی کرد، منم آن که جبّار آسمان را نافرمانی کرد، منم آن که بر معاصی بزرگ رشوه دادم، منم آن که هرگاه به گناهی مژده داده می‌شدم شتابان به سویش می‌رفتم، منم آن که مهلتم دادی باز نایستادم، و بر من پرده پوشاندی حیا نکردم، و مرتکب گناهان شدم و از اندازه گذراندم،
و مرا از چشمت انداختی و اهمیت ندادم، پس با بردباری‌ات مهلتم دادی، و با پرده پوشی‌ات مرا پوشاندی تا آنجا که گویی مرا از یاد برده‌ای، و از مجازات گناهان برکنارم داشته‌ای گویا تو از من حیا کرده‌ای! !.
خدایا، آنگاه که نافرمانی کردم نافرمانی‌ات نکردم چنان که منکر پروردگاری‌ات باشم، و نه چنان که سبک شمارنده فرمانت باشم، و نه با گستاخی در معرض کیفرت قرار گیرم، و نه تهدیدت را ناچیز شمارم، ولی خطایی بود که بر من عارض شد و نفسم آن را برایم آراست، و بدبختی‌ام مرا بر آن یاری نمود، و پرده افتاده‌ات بر من مغرورم نمود، در نتیجه با تمام توانم نافرمانی‌ات نمودم و به مخالفتت برخاستم، اکنون چه کسی مرا از عذابت نجات می‌دهد، و فردا از چنگ ستیزه جویان و دشمنی کنندگان چه کسی رهایم می‌کند،
و به رشته چه کسی بپیوندم اگر تو رشته‌ات را از من بگسلی، مرا چه رسوایی بزرگی است از آنچه کتاب تو از کردارم در شمار آورده، اگر امیدوار به کَرَم و فراوانی رحمتت نبودم، و هم اینکه مرا از ناامیدی نهی نموده‌ای، هرآینه ناامید می‌شدم به هنگامی که گناهانم را به یاد می‌آوردم،ای بهترین کسی که خواننده‌ای او را خواند، و برترین کسی که امیدواری به او امید بست.
خدایا به پیمان اسلام به تو توسّل می‌جویم، و به حرمت قرآن بر تو تکیه می‌کنم، و به محبّتم نسبت به پیامبر درس ناخوانده قریشی هاشمی عربی تهامی مکی مدنی، همجواری نزد تو را امید می‌نمایم، پس اُنسِ ایمانی مرا در عرصه وحشت نینداز،
و پاداش مرا، پاداش کسی که غیر تو را عبادت کرده قرار مده، چه اینکه مردمی به زبانشان ایمان آوردند تا جانشان را به این وسیله حفظ کنند، پس به آنچه آرزو داشتند رسیدند، و ما با زبان و دلمان به تو ایمان آوردیم، تا از ما درگذری، پس ما را به آنچه آرزومندیم برسان، و امیدت را در سینه هایمان استوار کن، و دلهایمان را پس از آنکه هدایتمان فرمودی گمراه مکن، و از جانب خود ما را ببخش، که تو بسیار بخشنده‌ای، به عزتت سوگند اگر مرا برانی، از درگاهت نخواهم رفت، و از چاپلوسی نسبت به تو باز نخواهم ایستاد، به خاطر الهامی که از معرفت به کرمت و گستردگی رحمتت به قلب من شده، بنده به جانب چه کسی جز مولایش می‌رود؟ و آفریده به چه کسی جز آفریدگارش پناه می‌برد؟
خدایا، اگر مرا با زنجیرها ببندی، و عطایت را در میان مردم از من بازداری، و بر رسوایی‌هایم دیدگان بندگانت را بگشایی، و مرا به سوی دوزخ فرمان دهی، و بین من و نیکان پرده گردی، امیدم را از تو نخواهم برید، و آرزویم را از عفو تو باز نخواهم گرداند، و محبتت از قلبم بیرون نخواهد رفت، من فراوانی عطایت را نزد خود، و پرده پوشی‌ات را در‌دار دنیا بر گناهانم فراموش نخواهم کرد،ای آقای من محبت دنیا را از دلم بیرون کن، و میان من و مصطفی پیامبرت و خاندانش، بهترین برگزیدگان از آفریدگانت و پایان بخش پیامبران محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) جمع کن،
و مرا به مقام «توبه به پیشگاهت» برسان، و بر گریه بر خویشتن مرا یاری ده، من عمرم را به امروز و فردا کردن و آرزوهای باطل نابود ساختم، و اینک به جایگاه ناامیدان از خیر و صلاح فرود آمده ام، پس بدحال‌تر از من کیست؟ اگر من بر چنین حالی به قبرم وارد شوم، قبری که آن را برای خواب آماده نساخته‌ام، و برای آرمیدن به کار نیک فرش ننموده‌ام، و مرا چه شده که گریه نکنم، و حال آنکه نمی‌دانم بازگشت من به جانب چه خواهد بود، من نفسم را می‌نگرم که با من نیرنگ می‌بازد، و روزگار را مشاهده می‌کنم که مرا می‌فریبد، و حال آنکه بالهای مرگ بالای سرم به حرکت درآمده، پس مرا چه شده که گریه نکنم، گریه می‌کنم برای بیرون رفتن جان از بدنم، گریه می‌کنم برای تاریکی قبرم، گریه می‌کنم برای تنگی لحدم، گریه می‌کنم برای پرسش دو فرشته قبر، منکر و نکیر از من،
گریه می‌کنم برای درآمدنم از قبر عریان و خوار، درحالی که بار سنگین(گناهانم) را بر دوش می‌کشم، یک بار از طرف راست و بار دیگر از جانب چپم نگاه می‌کنم، هنگامی که مردمان در کاری جز کار منند، چه برای هرکسی از آنان در آن روز کاری است که او را بس است، چهره‌هایی در آن روز، روشن و خندان و خوشحال‌اند، و چهره‌هایی در آن روز، بر آنها غبار بدفرجامی نشسته، و سیاهی و خواری، آنها را پوشانده،ای آقای من، تکیه و اعتمادم و امید و توکلّم بر تو، و آویختنم بر رحمت توست، هرکه را خواهی به رحمتت رسانی، و با کرامتت هرکه را دوست داری هدایت کنی، پس تو را سپاس بر اینکه قلبم را از شرک پاک نمودی، و برای تو سپاس بر گشودن زبانم، آیا با این زبان کندم تو را شکر کنم، یا با نهایت کوشش در کارم تو را خشنود نمایم،
پروردگارا ارزش زبانم در کنار شکرت چیست، و قیمت کارم در برابر نعمت‌هایت و احسانت چه‌اندازه است؟ ! خدایا، جودت آرزویم را گسترد، و سپاست عملم را پذیرفت،ای آقای من میلم به سوی توست، و ترسم از جانب توست، و آرزویم به پیشگاه توست، آرزویم مرا به سوی تو کشانده، و همّتم بر درگاه تو‌ای خدای یگانه معتکف شده، و رغبتم در آنچه نزد توست فزونی یافته، امید خالص و بیمم برای توست، و محبّتم به تو انس گرفته، و دستم را به جانب تو انداختم، و ترسم را به سوی رشته طاعت تو کشیدم،ای مولای من دلم به یاد تو زندگی کرد، و با مناجات با تو آتش هراس را بر خود سرد نمودم،ای مولایم و‌ای آرزویم و‌ای نهایت خواسته ام، میان من و گناهم جدایی انداز، گناهی که بازدارنده من از ملازمت طاعت توست، تنها از تو درخواست می‌کنم، به خاطر امید دیرینه به تو، و بزرگی طمع از تو، که از مهر و رحمت بر خود واجب کرده‌ای، پس فرمان توراست، یگانه‌ای و شریکی نداری،
و همه خلق جیره خوار تو، و در دست قدرت تواند، و هرچیز برای تو فروتن است، منزّهی تو‌ای پروردگار جهانیان.
خدایا به من رحم کن آنگاه که حجّتم بریده شود، و زبانم از پاسخت ناگویا گردد، و به هنگام بازپرسی ات هوش از سرم برود،ای بزرگ امیدم، زمانی که بیچارگی ام شدّت گیرد محرومم مکن، و به خاطر نادانی ام از درگاهت مران، و به علت کم تابی ام از رحمتت دریغ مفرما، به جهت تهیدستی ام عطایم کن، و به خاطر ناتوانی ام به من رحم کن، آقایم اعتماد و تکیه و امید و توکلم بر توست، و آویختنم به رحمت توست، و بارم را به آستان تو اندازم، و خواسته‌ام را به جود و کرم تو جویم، پروردگارا دعایم را آغاز می‌کنم، و رفع تنگدستی ام را به تو امید می‌بندم، و به توانگری تو، ناداری ام را جبران می‌کنم، و ایستادنم زیر سایه عفو توست، و به جانب جود و کرمت دیده‌ام را بلند می‌کنم، و به سوی احسانت نگاهم را ادامه می‌دهم،
فَلا تُحْرِقْنِی بِالنَّارِ وَ أَنْتَ مَوْضِعُ أَمَلِی، وَ لا تُسْکنِّی الْهَاوِیةَ فَإِنَّک قُرَّةُ عَینِی، یا سَیدِی لا تُکذِّبْ ظَنِّی بِإِحْسَانِک وَ مَعْرُوفِک فَإِنَّک ثِقَتِی، وَ لا تَحْرِمْنِی ثَوَابَک فَإِنَّک الْعَارِفُ بِفَقْرِی.
پس مرا به آتش مسوزان و حال آنکه تو جایگاه آرزوی منی، و در دوزخ جایم مده که تو نور چشم منی،ای آقای من گمانم را به احسان و نیکی ات تکذیب مکن که تویی مورد اطمینانم، و از پاداشت محرومم مگردان که تو عارف به تهیدستی منی.
خدایا اگر مرگم فرا رسیده و کردارم مرا به تو نزدیک نکرده پس اعتراف به گناهم را به پیشگاهت وسیله عذرخواهی ام قرار دادم.
خدایا اگر گذشت کنی، پس سزاوارتر از وجود تو به گذشت کیست؟ و اگر عذاب نمایی پس دادگرتر از تو در داوری کیست؟ در این دنیا به غربتم، و به گاه مرگ به سختی جان دادنم، و در قبر به تنهایی ام، و در لحد به هراسم رحم کن، و زمانی که برای حساب در برابرت برانگیخته شدم به خواری جایگاهم رحمت آور، و آنچه از کردارم بر انسانها پوشیده مانده بیامرز،
و آنچه را که مرا به آن پوشاندی تداوم بخش، و به من در حال افتادن در بستر مرگ که دست‌های دوستانم مرا این طرف و آن طرف کند رحم فرما، و بر من تفضّل کن در آن حال که روی تخت غسّالخانه به صورت درازا افتاده‌ام و همسایگان شایسته مرا به این سو و آن سو برمی‌گردانند(غسلم می‌دهند)، و به من محبت فرما در وقت حمل شدنم که بستگانم گوشه‌های جنازه‌ام را به دوش برداشته‌اند، و در حالت حمل شدنم که تنها در قبرم وارد پیشگاه تو شده‌ام بر من جود نما، و در این خانه جدید بر غربتم رحم کن، تا به غیر تو انس نگیرم،ای آقای من، اگر مرا به خودم واگذاری هلاک شده ام،
ای آقای من، اگر لغزشم را نادیده نگیری از چه کسی فریادرسی خواهم؟ و به چه کسی پناه ببرم اگر عنایتت را در آرامگاهم نداشته باشم؟ و به چه کسی التجا برم اگر غم و اندوهم را برطرف نکنی؟ای آقای من، که را دارم و چه کسی بر من رحم می‌کند اگر تو به من رحم نکنی؟ و احسان که را آرزو کنم اگر احسان تو را روز بیچارگی ام نداشته باشم؟ و گریز از گناهان به سوی کیست وقتی که عمرم سرآید؟ای آقای من، مرا عذاب مکن که امید به تو دارم.
خدایا امیدم را تحقق بخش، و ترسم را ایمنی ده، زیرا من در عین فراوانی گناهانم امیدی جز به گذشت تو ندارم،ای آقای من، چیزی را از تو درخواست دارم که شایسته آن نیستم، و تو اهل تقوا و آمرزشی، پس مرا بیامرز و جامه‌ای از لطفت بر من بپوشان که گناهانم را بر من بپوشاند، و آنها را بیامرزی و نسبت به آنها بازخواست نشوم، که تو دارای کرَم دیرینه، و چشم پوشی بزرگ و گذشت کریمانه‌ای.
خدایا تویی که عطایت را پی درپی فرو ریزی بر کسی که از تو درخواست نمی‌کند، و بر آنان که منکر پروردگاریت هستند، چه رسد آقای من، بر کسی که از تو خواهش کرده، و یقین نمود که آفرینش از تو و فرمان تنها به دست توست، منزّه و والایی‌ای پروردگار جهانیان،ای آقای من، بنده‌ات به درگاه توست، تنگدستی او را پیش رویت قرار داده، با دعایش در خانه احسانت را می‌کوبد، پس روی کریمانه‌ات را از من برمگردان، و آنچه می‌گویم از من بپذیر، من تو را به این دعا خواندم، امید دارم که به خاطر معرفتم به رأفت و مهرت مرا باز نگردانی، خدایا تویی آن که هیچ پرسنده‌ای ناتوانت نکند، و هیچ عطاگیری، از تو نکاهد، تو چنانی که خود گویی، و بالاتر از آنچه ما می‌گوییم.
خدایا از تو صبری زیبنده، و گشایشی نزدیک و گفتاری درست و مزدی بزرگ درخواست می‌کنم، پروردگارا از خیر تمامش را از تو می‌خواهم، آنچه را از آن دانسته‌ام و آنچه را ندانسته ام، خدایا از تو می‌خواهم بهترین چیزهایی را که بندگان شایسته‌ات از تو خواستند،ای بهترین کسی که از او خواسته می‌شود، و سخی‌ترین کسی که عطا فرمود، خواسته‌ام را در حق خودم و خانواده‌ام و پدر و مادرم و فرزندانم و خاصانم و برادران دینی ام به من عطا کن، زندگی ام را گوارا گردان، مرّوتم را آشکار ساز، و همه احوالم را اصلاح کن، و مرا از کسانی قرار ده که عمرش را طولانی کردی، و کردارش را نیکو ساختی، و نعمتت را بر او تمام کردی، و از او خشنود شدی، و او را به زندگانی پاکیزه زنده داشتی، در بادوام‌ترین خوشی‌ها، و کامل‌ترین کرامت‌ها و کامل‌ترین زندگی‌ها، همانا تو هرچه را بخواهی انجام می‌دهی و جز تو هرچه را بخواهد توان انجام آن را ندارد.
خدایا از جانب خود مرا به ذکر خاصت اختصاص ده، و چیزی از آنچه که به وسیله آن به تو تقرّب می‌جویم را در همه اوقات شب و روز وسیله ریا و شهرت خواهی و هوس رانی و طغیانگری قرار مده، و مرا از خاشعان درگاهت بگردان.
خدایا از تو می‌خواهم که به من عطا کنی: گشایش در روزی، امنیت در وطن، نور چشم در خانواده و مال و اولاد، و پایداری در نعمتهایی که نزد من است، و تندرستی در جسم، و توانمندی در بدن، و سلامت در دین، و مرا به طاعتت و طاعت رسولت محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد، به کار گمار، همیشه و تا هنگامی که عمرم داده‌ای، و مرا از پر نصیب‌ترین بندگانت در نزد خود قرار ده، پر نصیب‌تر در هر خیری که فرو فرستادی، و در ماه رمضان در شب قدر نازل می‌کنی، و نازل کننده آنی در هر سال، از رحمتی که می‌گستری، و عافیتی که می‌پوشانی، و بلایی که دفع می‌کنی، و خوبیهایی که می‌پذیری، و بدیهایی که از آن درمی گذری،
و در این سال و هر سال زیارت خانه‌ات را نصیبم فرما، و از فضل گسترده‌ات روزی فراخ ارزانی من کن، و بدی‌ها را‌ای آقای من از من برگردان، و بدهی مرا بپرداز و جبران ستم‌هایی که بر عهده من است را ادا فرما تا به خاطر چیزی از آنها آزار نبینیم و گوش‌ها و دیدگان دشمنان و حسودان و متجاوزان بر من را از من برگیر، و مرا بر آنان پیروز کن، و چشمم را روشن فرما، و دلم را شادی بخش،
و برایم از اندوه و غم گشایش و بیرون رو قرار ده، و هرکه از میان مخلوقاتت نسبت به من به بدی قصد کرده، زیر گامم قرار ده، و مرا از گزند شیطان و گزند پادشاه و بدیهای کردارم کفایت کن، و از همه گناهان پاکم فرما، و به گذشتت از آتش امانم ده، و به رحمتت به بهشت واردم کن، و به احسانت از حور العین به همسری ام درآور، و مرا به دوستان شایسته‌ات محمّد و خاندانش آن خوبان و نیکان پاکیزه و پاک ملحق کن، درود بر آنان و بر تنها و جانهایشان، و رحمت خدا و برکاتش بر ایشان.
خدایا‌ای آقای من، به عزّت و جلالت سوگند، اگر مرا به گناهانم پی جویی کنی، من تو را به عفوت پی می‌جویم، و اگر مرا به پستی ام تعقیب نمایی، من تو را به کرمت می‌خواهم، و اگر به دوزخم دراندازی اهل دوزخ را به محبتم به تو آگاه می‌سازم.
خدایم و آقایم اگر جز اولیا و اهل طاعتت را نیامرزی، پس گنهکاران به چه کسی پناه برند، و اگر جز اهل وفا را اکرام ننمایی، پس بدکاران از چه کسی فریادرسی خواهند؟.
خدایا اگر مرا وارد دوزخ کنی این موجب خرسندی دشمن توست، و اگر مرا به بهشت وارد نمایی، این سبب خوشحالی پیامبر توست، و من به خدا سوگند این را می‌دانم، که دلشادی پیامبرت نزد تو، از خرسندی دشمنت محبوب‌تر است.
خدایا از تو درخواست می‌کنم که دلم را از محبت و خشیتت، و باور به کتابت، و ایمان به وجودت، و هراس از حضرتت، و اشتیاق به ذاتت پر کنی،ای دارای بزرگی و بزرگواری، دیدارت را محبوب من کن، و تو نیز مرا محبوب خود بدار، و در لقایت برای من آرامش و گشایش و کرامت قرار ده.
خدایا مرا به شایستگان از بندگان گذشته‌ات ملحق ساز، و از شایستگان از آنان که در آینده‌اند قرار ده، و مرا بر راه شایستگان نگاهدار، و بر مخالفت با خواسته‌های نفسم یاری ده، آنگونه که شایستگان را بر مخالفت با خواسته‌های نفسانی یاری می‌دهی، و کردارم را به نیکوترین وجه ختم کن، و پاداشم را در کارها به برکت رحمتت بهشت قرار ده، و بر شایسته‌های آنچه عطا کردی یاری ام نما، و ثابت قدمم کن پروردگارا، و در ورطه بدیهایی که از آنها نجاتم دادی باز مگردان‌ای پروردگار جهانیان.
خدایا ایمانی از تو درخواست می‌کنم که پایانی جز دیدار تو نداشته باشد، بر آن ایمان پایدارم بدار تا زنده‌ام می‌داری، و بر آن بمیران زمانی که مرا می‌میرانی، و بر آن برانگیز هنگامی که مرا برمی‌انگیزی، و دلم را از ریا و شک و شهرت خواهی در دینت پاک فرما تا عملم برای تو خالص باشد.
خدایا از تو می‌خواهم که به من عطا کنی: بصیرت در دینت، و فهم در فرمانت، وآگاهی در علمت، و دو نصیب از رحمتت، و پرهیزی که مرا از نافرمانی هایت بازدارد، و رخسارم را به فروغ نورت سپید کن، و رغبتم را در آنچه نزد توست قرار ده، و در راه خود و بر آئین پیامبرت درود خدا بر او و خاندانش بمیران.
خدایا به تو پناه می‌آورم از کسالت و سرافکندگی، و اندوه و ترس و بخل، و بی‌خبری و سنگدلی، و ناداری و تهیدستی و بیچارگی، و همه بلاها و زشتیهای آشکار و پنهان، و به تو پناه می‌آورم از نفسی که قانع نمی‌شود، و از شکمی که سیر نمی‌گردد، و از قلبی که فروتنی نمی‌کند، و دعایی که به اجابت نمی‌رسد، و کرداری که سود نمی‌بخشد، پروردگارا برای حفظ جان و دین و مال و آنچه که نصیب من فرموده‌ای، از شیطان رانده شده به تو پناه می‌آورم، همانا تو شنوا و دانایی.
خدایا به یقین جز تو احدی مرا پناه نمی‌دهد، و به جز تو پناهگاهی نمی‌یابم، پس هستی ام را در دامن عذابت قرار نده، و به هلاکت و شکنجه دردناک بازمگردان.
خدایا از من بپذیر و نامم را پرآوازه کن، و درجه‌ام را بالا ببر، و بار گناهم را بریز، و مرا به اشتباهم یاد مکن، و پاداش به عبادت نشستن و گفتار و دعایم را خشنودی و بهشتت قرار ده، پروردگارا، همه آنچه را از تو خواستم به من عطا فرما، و از احسانت بر من بیفزا، من مشتاق توام،ای پروردگار جهانیان.
خدایا تو خود در قرآن فرمودی که از کسی که به ما ستم روا داشته گذشت کنیم، و ما بر خود ستم ورزیدیم، پس از ما درگذر که حضرتت به گذشت از ما، شایسته‌تر از ماست، و هم فرمان دادی که فقیری را دست خالی از در خانه هایمان نرانیم، و من اکنون به گدایی از تو به درگاهت آمدم، پس مرا جز با روا شدن حاجتم باز نگردان، و نیز به نیکی درباره بردگانمان امر فرمودی، و هم اینک ما بردگان توییم، پس ما را از آتش دوزخ برهان،ای پناهگاهم به وقت غم و اندوه،ای فریادرس به هنگام سختی، به تو پناه آوردم، و از تو فریادرسی خواستم، به تو پناه آوردم و جز به تو پناه نمی‌آورم، و جز از تو درخواست گشایش نمی‌کنم، پس به فریادم رس و گشایشی در کارم قرار ده،ای که اسیر را آزاد می‌کنی، و از گناه فراوان می‌گذری، از من عمل اندک را بپذیر، و از گناه بسیارم درگذر، همانا تو مهربان و آمرزنده‌ای.
خدایا ایمانی از تو می‌خواهم که دلم با آن همراه شود، و باور صادقانه‌ای که بدانم هرگز چیزی به من نمی‌رسد، مگر آنچه که تو برایم ثبت کردی، و مرا از زندگی به آنچه که نصیبم فرمودی خشنود بدار،ای مهربان‌ترین مهربانان.
