مناجات خَمْسَ عَشَر، مجموعه مناجات‌های پانزده‌گانه از امام سجاد(ع) است که توسط شیخ حرعاملی و علامه مجلسی و شیخ عباس قمی در کتاب‌هائی همچون الصحیفة الثانیة السجادیة، بحارالانوار و مفاتیح الجنان آورده شده است. محور این مناجات مباحث اخلاقی و عرفانی است.
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| موضوع | مباحث اخلاقی و عرفانی |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام سجاد(ع) |
| منابع شیعی | الصحیفة الثانیة السجادیة • بحارالانوار |
| تک‌نگاری‌ها | زمزمه‌های عارفانه(علیرضا رجالی) • در بارگاه نور (نورالله علیدوست) • شرح مناجات خمسه عشر (عبدالعلی بزرگی)... |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
در شرح هر یک از این مناجات‌ها، کتاب‌های متعددی همچون شرح مناجات خمسه عشر و مناجات عارفان و ... نوشته شده است. مجلسی اول در باب اهمیت خواندن مناجات خمس عشرة گفته است: «شایسته می‌باشد که سالک إلی الله مداومت بر خواندن مناجات خمس عشرة داشته باشد». بایستی توجه داشت که برای خواندن هر یک از این مناجات زمان خاصی سفارش شده است.
سند
مناجات خمس عشر در کتاب‌های الصحیفة الثانیة السجادیة و بحارالانوار[۱] آمده است. علامه مجلسی می‌گوید: «این مناجات را در برخی از کتاب‌های اصحاب دیدم که از امام سجاد(ع) روایت کرده‌اند»؛[۲] در حالی که ایشان نامی از آن کتاب‌ها نبرده و سند روایت را هم نقل نکرده است.[۳] شیخ حرّ عاملی نیز در «الصحیفة الثانیة السجادیة» این مناجات پانزده‌گانه را از دعاهای سجادیه دانسته و بدون هیچ تردیدی به امام سجاد(ع) نسبت داده است.[۴] در مفاتیح الجنان نیز این مجموعه مناجات از بحار الانوار نقل شده است.[۵] چون سند روایت کامل ذکر نشده روایت مناجات خمس عشر مرسل است، اما مطالب و مفاهیم موجود در این مناجات‌ها با اصول و آموزه‌های قرآنی و دعاهای مأثور دیگر موافق است، و علامه مجلسی و شیخ حر عاملی آن را بدون تردید در سند و محتوا ذکر کرده‌اند؛[۶] در نتیجه قابل اعتماد و معتبر است.
از دیدگاه بزرگان
- محمد تقی مجلسی پدر علامه مجلسی می‌گوید: «شایسته است که سالک الی الله مداومت بر خواندن مناجات خمس عشر داشته باشد»[۷]
- بعضی از شاگردان سید علی طباطبایی صاحب ریاض از قول وی نقل می‌کردند که ایشان دائما می‌گفت: من چندین سال است که بر قرائت این مناجات مداومت دارم و بر اثر قرائت این مناجات‌ها، خداوند بر قلب من انوار حکمت، معرفت و محبت را تابانده است به صورتی که قابل شمارش نیست و من این مناجات‌ها را در استجابت دعا تجربه نموده‌ام، و سالکان و عبادت کنندگان بر قرائت این مناجات مداومت می‌کنند.[۸]
شرح‌ها
- محمد تقی مصباح یزدی در درس اخلاق، سلسله مباحثی در شرح مناجات خمس عشر برگزار کرد و مباحث اخلاقی وی در کتاب سجاده‌های سلوک شرح مناجات‌های امام سجاد(ع)، در دو جلد منتشر شد. جلد اول شرح مناجات اول تا مناجات هشتم و جلد دوم شرح مناجات نهم تا مناجات پانزدهم است.[۹]
- مناجات عارفان نام کتابی است به قلم حسین انصاریان، که در بخش دوم آن ترجمه منظوم مناجات خمس عشر آورده شده است.[۱۰]
- علیرضا رجالی تهرانی نیز کتابی به نام زمزمه‌های عارفانه، در شرح مناجات خمسة عشر دارد.[۱۱]
- کتاب شرح مناجات خمسه عشر، به زبان فارسی، که مولف آن عبدالعلی بزرگی در قرن سیزده قمری است.[۱۲]
- بلاغت و عرفان در مناجات خمسه‌عشر امام سجاد(ع)؛ تالیف علی شمس‌ناتری، یوسف رسولی.[۱۳]
- در بارگاه نور: ترجمه و شرح مناجات خمس عشره؛ تالیف نورالله علیدوست خراسانی.[۱۴]
- مناجات سید ساجدین و زمزم صفا، نام دو کتابی است که محسن غرویان در شرح مناجات خمس عشر نگاشته است.[۱۵]
زمان خواندن هر یک از مناجات‌ها
علامه مجلسی در بحارالانوار زمان قرائت مناجات‌های خمس عشر را به تفکیک آورده[۱۶] ولی شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان زمان قرائت‌ها این مناجات‌ها را ذکر نکرده است.
| نام دعا | زمان قرائت | نام دعا | زمان قرائت | نام دعا | زمان قرائت |
|---|---|---|---|---|---|
| مناجات التائبین | جمعه | مناجات الشاکرین | چهارشنبه | مناجات المفتقرین | دوشنبه |
| مناجات الشاکین | شنبه | مناجات المطیعین | پنج شنبه | مناجات العارفین | سه شنبه |
| مناجات الخائفین | یکشنبه | مناجات المریدین | جمعه | مناجات الذاکرین | چهارشنبه |
| مناجات الراجین | دوشنبه | مناجات المحبین | شنبه | مناجات المعتصمین | پنج شنبه |
| مناجات الراغبین | سه شنبه | مناجات المتوسلین | یکشنبه | مناجات الزاهدین | شب جمعه |
ترتیب خواندن مناجات‌ها
از دیدگاه عبدالله جوادی آملی نظم تدوینی مناجات خمس عشر قابل تأمل است و عالمان اخلاق باید نظم این مناجات‌ها را سامان دهند. وی معتقد است:
- ... چنانکه نظم تدوینی برخی ادعیه نیز قابل تامل است؛ مثلا، اولین مناجات از «مناجات خمس عشره» که از امام سجاد(ع) نقل شده، در ترتیب کنونی آن، «مناجات تائبان» و آخرین آن، «مناجات زاهدان» است؛ در حالی که اگر این پانزده مناجات پانزده مرحله، یا منزلت باشد، مناجات زاهدان، در ردیف مناجات‌های اولیه است، نه آخرین مناجات؛ یعنی، انسان، نخست توبه می‌کند و زهد می‌ورزد و از رذایل می‌رهد و سپس به فضایل بار می‌یابد که عالیترین فضیلت، «حب لقاء الله» و بالاتر از آن، «حب‌الله» است. همان طور که فقیه کارشناس یا اصولی صاحب نظر، مسائل فقهی یا اصولی را سامان می‌بخشد و مرتب می‌کند، عالم اخلاق نیز باید با بررسی‌های کارشناسانه، درجات سیر و سلوک را از ادعیه و مناجات‌ها کاملا استنباط کند. پس همان طور که عالمان اخلاق باید آیات، روایات و سیره معصومین(ع) را سامان ببخشند، ادعیه و اذکار را نیز باید سامان بدهند؛ زیرا تبیین مراحل و مراتب ادعیه نیاز به بحث‌های علمی دارد.[۱۷]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق،ج۹۱، ص۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۱۴۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق،ج۹۱، ص۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ حرعاملی، الصحیفة السجادیة الثانیة، ۱۴۲۱ق، ص۲۳.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، فصل ادعیه
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ص۱۴۲؛حرعاملی، الصحیفة السجادیة الثانیة، ۱۴۲۱ق، ص۲۳.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج ۱۳، ص۱۲۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۳۹.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی آثار آیت الله مصباح یزدی؛پایگاه اطلاع رسانی آثار آیت الله مصباح یزدی
- ↑ سایت عرفان
- ↑ کنسرسیوم محتوای ملی
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۳۹.
- ↑ بلاغت و عرفان در مناجات خمسه‌عشر امام سجاد (ع)، کتابخانه ملی.
- ↑ درب‍ارگ‍اه نور: ترجمه و شرح مناجات خمس عشره، کتابخانه ملی.
- ↑ باقریان موحد و دیگران؛ کتاب‌شناسی نیایش‌های شیعه؛ ص۲۷۲
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۱، ۱۴۲-۱۵۳.
- ↑ جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۵۰
منابع
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: موسوی کرمانی، حسین اشتهاردی، علی پناه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر مشعر، ۱۳۸۷ش.
- آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، بی‌تا.
- جوادی آملی، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن، به تحقیق علی اسلامی، قم، انتشارات اسراء، چاپ هفتم، ۱۳۸۶ش.
- باقریان موحد، رسول جعفریان و دیگران، کتاب‌شناسی نیایش‌های شیعه، تهران، موسسه فرهنگی دین پژوهی بشر،۱۳۹۲ش.
- حرعاملی، الصحیفة السجادیة الثانیة، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، ۱۴۲۱ق.