گرگیعان (آیین)

گرگیعان (آیین)

گرگیعان
اجرای مراسم گرگیعان در اهواز مربوط به سال ۱۴۰۲ش
اطلاعات آئین
زمان‌برگزاری	هر ساله در نیمه ماه رمضان
مکان برگزاری	کشورهای عربی
ثبت ملی	در ایران به عنوان میراث معنوی
آیین‌های مهم
سینه‌زنی • افطاری • تشییع جنازه • تعزیه خوانی سایر آیین‌ها

گَرگیعان رسمی کهن در میان ملل عرب است که در نیمه ماه رمضان و به مناسبت زادروز ولادت امام حسن مجتبی(ع) برگزار می‌شود. بر اساس این سنت، کودکان در دسته‌های بزرگ یا کوچک، به خیابان‌ها آمده، با سرودن اشعار، درب خانه‌ها را می‌زنند و اهالی خانه‌ها نیز با شیرینی و عیدی به استقبال کودکان می‌روند. این مراسم در ایران به ثبت ملی رسیده است.

این سنت در کشورهای مختلف عربی و نواحی عرب‌نشین ایران، مرسوم است. قدمت این مراسم را به دوران پیامبر اسلام(ص) منتسب کرده‌اند. بر اساس این دیدگاه، پس از تولد اولین نوه حضرت محمد(ص)، ایشان به درب خانه حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) رفته و به ایشان تبریک گفتند. باقی مسلمانان نیز به همین منظور برای تبریک به درب خانه پیامبر آمدند.

جایگاه و اهمیت

آیین گَرگیعان از آیین‌های سنتی اعراب در کشورهای مختلف اسلامی است. در جنوب ایران همه ساله در شب ۱۵ رمضان و هم‌زمان با ولادت امام حسن(ع) در جنوب ایران برگزار می‌شود. این سنت در سال ۱۳۹۵ش توسط مجموعه فرهنگی گرگیعان خوزستان، به عنوان میراث معنوی ناملموس در ایران به ثبت ملی رسید.

گفته شده این آیین از دوران پیامبر(ص) به جا مانده است که با تولد امام حسن(ع) و خوش حالی رسول خدا برای تولد اولین نوه‌اش، مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) به درِ خانه‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هر ساله در میان مسلمانان رواج یافت. در سال‌های اخیر، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در موزه هنرهای معاصر اهواز این مراسم را به صورت نمادین اجرا می‌کند. به باور مردم محلی در جنوب ایران، این مراسم، موجب افزایش رزق و روزی و برکت خانه‌ها است.

ریشه‌شناسی نام

در مورد ریشه و معنی کلمه «گَرگیعان»، گفته شده که است که از واژه «قرقیعان» گرفته شده است. در معنی «قرقیعان»، اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند که این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب زدن گرفته شده است. به خاطر اینکه کودکان درب خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند. برخی دیگر آن را از کلمه «قرّة العین» می‌دانند که به معنای شادی و سرور انسان است و از آن جایی که مراسم گرگیعان مصادف می‌شود با تولد امام حسن مجتبی(ع) و خوش حالی رسول خدا(ص) برای تولد اولین نوه‌اش، می‌گویند که مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) «قرة عین! قرة عین!» گویان به درب منزل‌شان می‌رفتند و کم‌کم به صورت مناسبتی هر ساله در میان مسلمانان رواج گرفت.

این مراسم در مناطق دیگر، با نام‌های مختلفی گزارش شده‌است. مردم بغداد آن را «ماجینه» و اهالی جنوب بغداد به آن «کرکیعان» می‌گویند. در میان کشورهای خلیج فارس، بحرینی‌ها آن را «قرقاعون»، قطری‌ها به نام «قرنقعوه»، مردم کویت و عربستان به نام «قریقعان»، در عمان به «قرنقشوه» و در امارات متحده عربی به آن «حق اللیله» می‌گویند. مردم بوشهر و هرمزگان نیز این سنت را با نام گِرگِشو اجرا می‌کنند.

شیوه اجرا

جشن گرگیعان در خوزستان

در شب نیمه ماه رمضان مصادف با زادروز امام حسن مجتبی(ع)، کودکان و نوجوانان، پس از مراسم افطار، به کوچه‌های شهر رفته و درب خانه‌ها را می‌زنند. این کودکان کیسه‌هایی را برای جمع کردن عیدی‌ها و خوراکی‌ها با خود حمل می‌کنند. اهالی خانه‌ها نیز در چنین روزی، آماده کوبیده‌شدن درب خانه‌های خود هستند تا با خوراکی یا عیدی، به استقبال کودکان بروند. در این میان، کودکان که عموما به صورت دسته‌های کوچک یا بزرگ در محله‌ها گشت می‌زنند، با شعارهای متفاوتی ابراز شادی می‌کنند. برای نمونه در میان کودکان کویتی شعار «قرقیعان و قرقیعان بین اقصیر و رمضان»، در امارات، «انطونه حق الله یرضی علیکم الله»، و در دیگر کشورها شعار «عطونا الله یعدیکم بیت مکه یودیکم» مرسوم است. اعراب ایرانی شعارهای «ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینا» و «گرگشون گرگشون کل السنه واتعیشون» است. در شهرهای عرب‌نشین ایران، بعضا اشعار فارسی نیز گفته می‌شود. در برخی از نواحی، کودکان دو قطعه سنگ را به هم می‌زنند و ریتمی خاص را ایجاد می‌کنند.

این مراسم تا نیمه‌های شب ادامه دارد. امروزه این مراسم به صورت مجازی هم برگزاری می‌شود، در این روش، جوانان با ارسال پیام به بزرگان، این روز را تبریک می‌گویند.