حرم مدنی
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| مشخصات | |
| مساحت | یک بَرید(معادل چهار فرسخ) در یک برید. میان دو منطقه پوشیده از سنگ سیاه (ما بَینَ لابَتَیها)، در شرق و غرب مدینه |
| امکانات | مسجد النبی، خانه پیامبر(ص) و خانه علی(ع) و فاطمه(س)، قبرستان بقیع، مسجد قبا، کوه احد |
حرم مَدَنی یا حرم مدینه دومین حرم مقدس مسلمانان پس از حرم مکی است. مسجد النبی و قبرستان بقیع در این حرم قرار دارند. در برخی منابع برای حرم مدینه احکامی گفته شده است.
محدوده حرم
در تعیین دقیق محدوده حرم مدینه اختلاف است: در برخی روایات محدوده آن به اندازه یک بَرید[۱] در یک برید تعیین شده است.[۲] در روایت دیگری محدوده آن، میان دو منطقه پوشیده از سنگ سیاه، در شرق و غرب مدینه، قرار دارد.[۳][یادداشت ۱]
فقهای شیعه حدود حرم نبوی را طبق احادیث، از کوه عَیر (یا عایر) تا کوه وَعیر دانسته‌اند،[۵] اما برخی از فقهای اهل سنّت، به استنادِ احادیثی دیگر، مرز این حرم را از کوه عیر تا کوه ثور، که دوازده میل می‌شود، معرفی کرده‌اند. آنان عیر را در میقات و ثور را در پشت کوه احد دانسته‌اند.[۶] برخی دیگر، با توجه به وجود کوه ثور در مکه، به توجیه احادیث مذکور پرداخته و از جمله احتمال داده‌اند که راویان به اشتباه به جای اُحد، ثور را ذکر کرده‌اند یا نام پیشین احد، ثور بوده است.[۷] همچنین ممکن است مراد پیامبر اکرم فاصله‌ای معادل فاصله دو کوه عیر و ثور در مکه بوده یا خود حضرت مجازآ دو کوه موجود در مدینه را عیر و ثور نامیده است.[۸]
جایگاه حرم مدنی
حرم مدینه، دومین حرم مقدس نزد مسلمانان است که در روایات، بر جایگاه آن تاکید شده و آداب و احکامی برای آن گفته شده است. در برخی منابع اهل سنت از پیامبر(ص) روایت شده که ضامن شفاعت برای اهل مدینه شده است.[۹] از امام صادق(ع) نقل شده است که «مکه حرم ابراهیم(ع) است و مدینه حرم محمد(ص)»[۱۰]
حنفیان به وجود حرم برای مدینه، به گونه‌ای که احکام خاصی داشته باشد، قائل نیستند.[۱۱] برخی فقهای معاصر شیعه نیز در حرم بودن مدینه، به گونه‌ای که در مورد مکه تعریف شده است، تردید دارند و این حدیث مشهور پیامبر اکرم را که حرم مدینه به شخص ایشان و حرم مکه به حضرت ابراهیم منتسب است،[۱۲] به معنای لزوم حفظ حرمت نسبی این شهر یا حرمت مرقد مطهر آن حضرت تفسیر کرده‌اند. این فقها، برای احتیاط، برخی احکامِ حرم را برای مدینه قائل شده‌اند.[۱۳]. مالک بن انس و برخی شافعیان، با استناد به احادیث مذکور و نیز از آن رو که مدینه موطن مهاجران و محل استقرار صحابه بوده است، حرم نبوی را از حرم مکی برتر شمرده‌اند،[۱۴] ولی بیشتر فقها، جز مرقد حضرت رسول که برترین بقعه عالم معرفی شده است، حرم مکی را برتر شمرده‌اند.[۱۵]
مکان‌های مهم حرم مدینه
مهمترین مکان‌هایی که در همه منابع، جزو محدوده حرم شمرده شده‌اند، عبارتند از:
- مسجد النبی: این مسجد پس از مسجدالحرام دومین مسجد مقدس مسلمانان است که در سال اول هجرت توسط پیامبر اکرم(ص) ساخته شد. خانه پیامبر(ص) و خانه علی(ع) و فاطمه(س) نیز در کنار این مسجد بوده که در توسعه‌های مسجد، به آن ملحق شده است. مسجدالنبی که مرقد پیامبر نیز در آن قرار دارد، از مهمترین زیارتگاه‌های مسلمانان است و نزد شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد.
- قبرستان بقیع: نخستین قبرستان مسلمانان در مدینه و محل دفن چهار تن از امامان شیعه و بسیاری از صحابه و تابعین است. بقیع از مکان‌های مقدس زیارتی مسلمانان به ویژه شیعیان است.
- مسجد قبا: نخستین مسجدی است که به دست پیامبر(ص) تاسیس شد و در آیه ۱۰۸ سوره توبه به آن اشاره شده است.[۱۶] این مسجد در روستایی به همین نام در ۶ کیلومتری مدینه قرار گرفته است.
- کوه احد: کوهی در حدود ۴ کیلومتری شمال مدینه است[۱۷] که بخاطر وقوع غزوه احد در کنار آن، مشهور است. قبرستان شهدای جنگ احد در کنار همین کوه، زیارتگاه حج‌گزاران و زائران، به‌ویژه شیعیان ایرانی است.
احکام و آداب
برخی از مهمترین احکام و آدابی که برای حرم مدینه ذکر شده، عبارت است از:
- حرمت قطع درختان و گیاهان جز در موارد استثنا و نیاز
- حرمت شکار کردن[۱۸]
- استحباب غسل هنگام ورود به مدینه و همچنین هنگام ورود به مسجدالنبی
- استحباب مجاورت در مدینه
- برخی از فقهای اهل سنت برای ارتکاب پاره‌ای از محرمات حرم نبوی، مجازات تعیین کرده‌اند.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مسافتی که بَرید (پیک) طی می‌کند که معادل چهار فرسخ است.
- ↑ الطوسی، تهذیب، ج ۶، ص ۱۳؛ النووی، ج ۷، ص ۴۸۹؛ الهیثمی، ج ۲، ص ۵۴.
- ↑ کلینی، ج ۴، ص۵۶۴؛نووی، ج ۷، ص۴۸۷؛احمدبن عبداللّه طبری، ص۶۷۰ـ۶۷۱
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۱ش، ص۱۷۵
- ↑ حلّی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج ۱، ص۶۵۱؛بحرانی، ج ۱۱، ص۳۰۲؛نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲۰، ص۷۵ـ۷۶؛خلخالی، ج ۵، ص۵۱۲
- ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۶؛خطیب شربینی، ج ۱، ص۵۲۹؛ بهوتی حنبلی، ج ۲، ص۵۵۱
- ↑ نووی، ج ۷، ص۴۸۶
- ↑ ابن قدامه، المغنی، ج۳، ص۳۷۰
- ↑ ابن حنبل، ج۶، ص۳۷۰؛ مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، ج۴، ص۱۱۳.
- ↑ طوسی، الأمالی، ص۶۷۲
- ↑ ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶؛رفعت باشا، ج ۱، ص۴۴۷
- ↑ بخاری، ج ۵، ص۴۰؛مسلم بن حجاج، ج ۴، ص۱۱۳
- ↑ حکیم، دلیل الناسک، ص۴۹۳؛خلخالی، ج ۵، ص۵۱۳
- ↑ ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۶۸۸
- ↑ طوسی،الخلاف، ج ۲، ص۴۵۱ـ ۴۵۲؛ابن عابدین، ردّالمحتار علی الدرّالمختار، ج۲، ص۲۵۶؛زحیلی، ج ۳، ص۳۲۳
- ↑ بهرام نسب، استوانه نور، ص۱۰
- ↑ معجم البلدان، ج۱، ص۱۴۴-۱۴۵
- ↑ ابن ادریس حلّی، السرائر، ج۱، ص۶۵۱ـ۶۵۲؛زرکشی، ۱۴۱۰، ص۲۴۳ـ۲۴۵، ۲۶۱؛گلپایگانی، ص۱۸۷، ۲۱۰؛زحیلی، ج ۳، ص۳۳۵ـ ۳۳۶
- ↑ احمدبن عبداللّه طبری، ص۶۷۵ـ۶۷۶
یادداشت
منابع
- ابن‌ادریس حلّی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، ۱۴۱۰ـ۱۴۱۱.
- ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
- بهرام‌نسب، محمدسهیل، استوانه نور(نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا)، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- بهوتی الحنبلی، منصور بن یونس، کشّاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، چاپ محمد حسن الشافعی، ۱۹۹۷م.
- حکیم، محسن، دلیل الناسک، چاپ محمد القاضی الطباطبائی، مؤسسة المنار، بی‌تا.
- حموی البغدادی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، ۱۹۹۵م.
- خطیب الشربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- خلخالی، رضا، معتمد العروة الوثقی، محاضرات آیة اللّه العضمى الخوئی، قم، ۱۴۰۵-۱۴۱۰ق.
- رفعت پاشا، إبراهیم، مرآة الحرمین، قاهره، دار الکتب المصریة، ۱۹۲۵م.
- زرکشی، محمد بن بهادر، اعلام الساجد باحکام المساجد، چاپ ابوالوفا مصطفی مراغی، قاهره، ۱۴۱۰/۱۹۸۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، چاپ علی‌ا‌کبر غفاری، ۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طبری، احمد بن عبد اللّه، القری لقاصد ام القرى، بیروت، چاپ مصطفى سقا، بی‌تا.
- گلپایگانی، محمدرضا، مناسک الحج، قم، ۱۴۱۳ق.
- مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، استانبول، چاپ محمد فؤاد عبد الباقی، ۱۹۸۱م.
- نووی، یحیی بن شرف، المجموع: شرح المُهَذّب، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
- هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
- یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش.