صَفیَّه دختر حُيَيّ بن اخطب همسر پیامبر اکرم(ص)، (درگذشته ۵۰ق). صفیه پیش از اسلام آوردن، دو بار ازدواج کرده بود، او در جنگ خیبر پس از کشته شدن همسرش، به اسارت مسلمانان درآمد، پیامبر او را به همسری برگزید. منابع تاریخی او را ستوده و گزارش‌هایی از رنجش وی از برخی همسران پیامبر نقل کرده‌اند.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | صَفیَّه دختر حُيَيّ بن اخطب بن سعیة بن ثعلبة بن عبید |
| زادگاه | مدینه |
| محل زندگی | قلعه خیبر |
| نسب/قبیله | تیره یهودیان بنی نضیر |
| خویشاوندان | حُيَّی بن اخطب • ابویاسر بن اخطب |
| درگذشت | سال ۵۰ قمری، مدینه |
| مدفن | قبرستان بقیع |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | همسر پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیت‌ها | راوی احادیث پیامبر(ص) |
صفیه در زمان محاصره خلیفه سوم به کمک او شتافت. بنابر برخی گزارش‌ها، او آخرین همسر پیامبر بود که در مدینه درگذشت و در بقیع به خاک سپرده شد.
نسب
صَفیَّه دختر حُيَيّ بن اخطب بن سعیة بن ثعلبة بن عبید از تیره یهودیان بنی نضیر بود که از حیث نسب از اسباط لاوی بن یعقوب و از نسل نضیر بن نحام بن ینحوم، و از فرزندان هارون بن عمران برادر حضرت موسی به شمار می‌آمدند.[۱]
صفیه، در کودکی بسیار مورد توجه پدرش حیی بن اخطب و عمویش ابویاسر بن اخطب که از سران یهود بنی‌نضیر و از اشراف طائف بودند، قرار داشت.[۲] مادرش «بره» دختر سموئیل نام داشت[۳]؛ او خواهر رفاعة بن سموئیل از شاخه یهودیان بنی قریظه بود.[۴]
 | |
| خدیجه دختر خویلد | (ازدواج: ۲۵ عام‌الفیل) |
| سوده دختر زمعه | (ازدواج: قبل از هجرت) |
| عایشه دختر ابوبکر | (ازدواج: ۲ق) |
| حفصه دختر عمر بن خطاب | (ازدواج: ۳ق) |
| زینب دختر خزیمه | (ازدواج: ۳ق) |
| ام سلمه دختر ابوامیه | (ازدواج: ۴ق) |
| زینب دختر جحش | (ازدواج: ۵هجری) |
| جویریه دختر حارث | (ازدواج: ۵ یا ۶ق) |
| ام‌حبیبه دختر ابوسفیان | (ازدواج: ۶ یا ۷ق) |
| ماریه دختر شمعون | (ازدواج: ۷ق) |
| صفیه دختر حیی | (ازدواج: ۷ق) |
| میمونه دختر حارث | (ازدواج: ۷ق) |
پیش از اسلام
صفیه در مدینه متولد شد؛ او نخست با سلّام بن مشکم قریظی ازدواج کرد؛ ولی پس از مدتی از او جدا شد، و پس از او به همسری کنانة بن ربیع بن ابی‌الحقیق در آمد.[۵]
اسارت
پس از صلح حدیبیه، در سال ۷ هجری قمری رسول‌خدا(ص) با یهودیان خیبر وارد جنگ شدند و این منطقه را فتح کردند. در این جنگ کنانة بن ربیع شوهر صفیه کشته شد.[۶] و غنائم بسیاری نصیب مسلمانان گردید. در جریان فتح قلعه قموص که یکی از قلاع هفتگانه خیبر و دژ فرزندان ابی‌الحقیق بود زنانی از جمله صفیه، به اسارت گرفته شدند.[۷]
ازدواج با پیامبر
پیامبر صفیه را به دین اسلام دعوت کرد، او پذیرفت. سپس او را آزاد کرده و به همسری برگزید.[۸]
ابن حجر (م ۸۵۲ قمری) براساس روایتی وی را در هنگام ازدواج با پیامبر هفده ساله می‌داند.[۹] ازدواج او در میان راه خیبر به مدینه اتفاق افتاد.[۱۰] پیامبر در مدینه صفیه را در خانه حارثة بن نعمان منزل داد. زنان انصار به دیدن او می‌رفتند. عایشه نیز به دیدن او رفته بود.[۱۱]
به گفته منابع تاریخی، پس از اسارت صفیه، پیامبر در چهره صفیه اثری از کبودی یافت از او پرسید: «این چیست؟» صفیه در پاسخ گفت: «ای رسول‌خدا(ص) در خواب دیدم که ماه از آسمان یثرب آمد و در دامنم قرار گرفت این موضوع را به شوهرم کنانه گفتم. او گفت گویا دوست داری همسر پادشاهی شوی که از مدینه می‌آید؟ پس ضربه‌ای بر من وارد کرد...».[۱۲]
خصوصیات
در تاریخ از او به عنوان زنی جمیله، فاضله، عاقله، و حلیمه یاد شده است.[۱۳] گفته شده هنگام ترک خیبر، وقتی شتر پیامبر(ص) را آوردند، پیامبر(ص) ران خود را رکاب قرار داد تا صفیه پای بر آن نهد و سوار شتر شود، صفیه از روی ادب زانوی خود را بر ران حضرت نهاد و سوار شد.[۱۴]
صفیه، در بیماری وفات رسول خدا به او گفت: «ای رسول خدا به خدا سوگند دوست می‌دارم بیماری تو بر جان من وارد شود و تو سالم شوی»[۱۵]
برخورد همسران پیامبر
گزارش‌هایی از آزار برخی از همسران پیامبر(ص) نسبت به او در منابع آمده است.[۱۶] از جمله روزی پیامبر از علت گریه او پرسید: وی در پاسخ گفت دو تن از همسرانت با زبان خویش مرا آزرده‌اند، آنان می‌گویند ما از صفیه برتریم چون دختران عموهای رسول خدا و همسران او هستیم. پیامبر به او فرمود: چرا نگفتی پدرم هارون، عمویم موسی و شوهرم محمد است؟[۱۷]
پس از رحلت پیامبر
پس از رحلت پیامبر(ص)، عمر بن خطاب برای او و جویریه شش هزار درهم مقرری سالیانه در نظر گرفت در حالی که برای بقیه همسران پیامبر(ص) ۱۲ هزار درهم در نظر گرفته بود. دلیل این تبعیض را سابقه همسران پیامبر و اسارت جویره و صفیه دانسته‌اند.[۱۸]
او در سال ۳۵ قمری و در پی محاصره خانه خلیفه سوم به کمک عثمان شتافت و از خانه خود تا خانه عثمان معبری گشود و از طریق آن آب و غذا به او می‌رساند.[۱۹]
درگذشت
بنا بر مشهور صفیه در سال ۵۰ قمری[۲۰] در مدینه[۲۱] درگذشت. درگذشت او در سال‌های ۳۶[۲۲] و ۵۲ ق[۲۳] نیز گفته شده است؛ سعید بن عاص بر او نماز خواند[۲۴] و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.[۲۵] برخی او را آخرین همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند که درگذشته است.[۲۶]
روایت
در کتب روایی ده حدیث از پیامبر نقل کرده است.[۲۷][۲۸] افراد ذیل و دیگران از او روایت نقل کرده‌اند:
- امام سجاد(ع)[۲۹]
- کنانه، غلام او[۳۰]
- یزید بن معتب، غلام او
- اسحاق بن عبدالله بن حارث[۳۱]
جستارهای وابسته
مطالعه بیشتر
صفیه بنت حی بن اخطب، نویسنده، محمد علی قطب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۰۸ق. [۳۲]
پانویس
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۱؛ اسدالغابه، ج۶، ص۱۶۹؛ البدایة و النهایة، ج۸، ص۶۴
- ↑ السیرة النبویه، ج۱، ص۵۱۸-۵۱۹
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۱؛ اسدالغابه، ج۶، ص۱۶۹
- ↑ اسدالغابه، ج۲، ص۷۶
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۱؛ اسدالغابه، ج۶، ص۱۶۹
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۱
- ↑ تاریخ اسلام، ج۲، ص۴۲۱؛
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۲
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۴؛ البدایه و النهایه، ج۴، ص۱۹۶؛ السیرة النبویة، ج۲، ص۴۶۴؛ الطبقات الکبری، ج۸، ص۹۹
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۴؛ الطبقات الکبری، ج۸، ص ۱۰۰
- ↑ البدایه و النهایه، ج۸، ص۴۶، ج۴، ص۱۹۶؛ بنگرید: اسدالغابه، ج۶، ص۱۷۰، که به جای شوهرش از پدرش نام می برد.
- ↑ اسدالغابه، ج۶، ص۱۶۹؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۷۲ ؛ البدایة و النهایة، ج۸، ص۶۴
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۳
- ↑ «إنی و الله یا نبی الله لوددت أن الّذی بک، بی» الاصابه، ج۸، ص۲۱۲؛ طبقات الکبری، ج۲، ص۲۳۹، ج۸، ص۱۰۱
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲؛ طبقات الکبری، ج۲، ص۲۳۹، ج۸، ص۱۰۱؛ اسدالغابه، ج۶، ص۱۷۱
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۱؛ اسدالغابه، ج۶، ص۱۷۰
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۴؛ دلائل النبوه، ج۷، ص۲۸۶.
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲
- ↑ استیعاب، ج۴، ص۱۸۷۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۴؛ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۸
- ↑ اعلام، ج۳، ص۲۰۶
- ↑ اسدالغابه، ج۶، ص ۱۷۱؛ الکامل، ج۲، ص۳۰۹
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲
- ↑ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۴۴
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۲۳۸
- ↑ الانبا، ص۴۶
- ↑ الاعلام، ج۳، ص۲۰۶
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲
- ↑ اسدالغابه، ج۶، ص۱۷۱
- ↑ انساب الاشراف، ج۵، ص
- ↑ الاصابه، ج۸، ص۲۱۲
- ↑ معرفی کتاب
منابع
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ط الأولی، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالكتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفكر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، ط الثامنة، ۱۹۸۹م.
- ابن عمرانی، محمد بن علی، الإنباء فی تاریخ الخلفاء، تحقیق قاسم السامرائی، القاهرة، دار الآفاق العربیة، ط الأولی، ۱۴۲۱ق/۲۰۱lم.
- ابن هشام حمیری، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.
- یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی تا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، كتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زكار و ریاض زركلی، بیروت، دارالفكر، ط الأولی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفكر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبد المعطی قلعجی، بیروت، دار الكتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابن اثیر، علی بن ابی کرام، الكامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن سعد هاشمی بصری، محمد بن سعد، الطبقات الكبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالكتب العلمیة، ط الأولی، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: سایت پژوهه