عُوَیمر بن زید خزرجی انصاری معروف به اَبودَرْداء انصاری، از اصحاب پیامبر(ص) و از گردآورندگان قرآن که در فتح شام و جزیره قبرس، و در جنگ یرموک حضور داشت و مدتی در دمشق متصدی امر قضا بود.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عُوَیمر بن زبد بن قیس بن عائشة بن امیة بن مالک خزرجی انصاری |
| کنیه | اَبودَرْداء |
| لقب | عویمر |
| مهاجر/انصار | انصار |
| نسب/قبیله | خزرج |
| درگذشت | در دمشق درگذشت |
| مدفن | باب الصغیر - دمشق |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | گفته شده: روز بدر |
| حضور در جنگ‌ها | فتح شام و جزیره قبرس، جنگ احد و جنگ یرموک |
| نقش‌های برجسته | از گردآورندگان قرآن |
| دیگر فعالیت‌ها | قاضی دمشق و روایت از پیامبر(ص) |
نسب
در ضبط نام و نام پدر او اختلافاتی وجود دارد، نام پدرش را ثعلبه، عامر و مالک نیز نوشته‌اند.[۱] همچنین برخی «عویمر» را لقب ابودرداء و نام او را عامر دانسته‌اند.[۲]
خصوصیات
ابودرداء در قدیمی‌ترین منابع به عنوان حکیمی عابد[یادداشت ۱] شناخته می‌شد.[۳] و ابونعیم اصفهانی، ضمن وصف او به عارف متفکر و حکیم عابد، پاره‌ای از سخنان حکمت‌آمیز او را نقل کرده است.[۴] مواعظ ابودرداء در بسیاری از آثار اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است.[۵]
اسلام آوردن ابودرداء
ابودرداء پیش از بعثت پیامبر(ص) به تجارت اشتغال داشت و آخرین کس از خاندان خود بود که اسلام آورد. او در خانه بتی داشت که عبدالله بن رواحه، دوست صمیمیش در جاهلیت و اسلام، آن را درهم شکست و پس از آن وی همراه با ابن‌رواحه به حضور رسول خدا(ص) رسید و مسلمان شد.[۶] پیغمبر(ص) میان او و سلمان فارسی احتمالاً پیش از جنگ بدر عقد برادری[۷] و یا میان او و عوف بن مالک برقرار ساخت. [۸] به نقل سیوطی، وی در روز بدر اسلام آورد و در جنگ احد شرکت داشت.[۹]
گردآوری و تعلیم قرآن
ابودرداء یکی از معدود کسانی بود که در گردآوری قرآن شرکت داشت.[۱۰] وی به فرمان عمر، برای تعلیم قرآن به شام رفت و در دمشق اقامت کرد[۱۱] چنانکه در حلقه قرائت او بیش از هزار تن شرکت می‌کردند.[۱۲] او در سفری از شام به مدینه، مصحف شامیان را با مصاحف مدینه مقابله کرد.[۱۳]
نقل روایت
ابودرداء احادیث فراوانی از پیامبر(ص) روایت کرده[۱۴]. مجموعه قابل توجهی از این احادیث در مسند احمد بن حنبل آمده است.[۱۵]
راوی ماجرای مناجات و راز و نیاز خاص امام علی(ع)
براساس برخی گزارش‌ها ابودرداء در جمعی از اصحاب پیامبر با سوگند یاد کرد که امام علی(ع) پارساترين و كوشاترينِ مردمان در عبادت است و در بیان علت این ادعا گفت که در شبی از شب‌ها على بن ابى‌طالب را در باغات بنى‌نجّار ديدم كه از اطرافيانش جدا شد و از آنها مخفى شد و در انبوه درختان نخل، پنهان شد با خود گفتم: حتما به خانه اش رفت. ناگهان، ناله‌اى غمگين و نغمه سوزناکی شنيدم كه مى‌گفت: «پروردگارا! چه بسیار گرفتارى که از دوش من برداشتى و آن را با نعمت‌هایت عوض کردى! و چه بسيار خطاهايى كه به كَرَمت از آشكار ساختن آن، پرهیز كردى! پروردگارا! اگر عمر من در نافرمانى تو طولانى شد و گناه من در نامه عملم افزون گشت، من جز بخششِ تو را آرزومند نيستم و جز به خشنودى تو اميد ندارم». آن گاه، على بسيار گريست و دیگر هیچ صدايى از او نشنیدم و حرکتى نديدم. با خود گفتم: حتما به خاطر شبْ‌بيدارى، خواب بر او غلبه كرده است بروم وى را براى نماز صبح بيدار كنم و چون نزدش آمدم. دیدم که مثل چوب افتاده است. تکانش دادم، تكان نخورد...گفتم: إنّا للّه و إنا إليه راجعون! به خدا سوگند، على بن ابى‌طالب درگذشت. سريع به خانه‌اش آمدم تا خبر درگذشتش را به خانواده‌اش بدهم. فاطمه پرسید: «ابودرداء! چه طور بود و داستانش چيست؟» و چون همه داستان را به وى گفتم فرمود: اى ابودرداء! به خدا سوگند كه آن، حالتِ بي‌خودشدنى است كه از خوف خدا به او دست مى دهد».[۱۶]
فعالیت‌های نظامی و سیاسی ابودرداء
در جریان فتوح شام ابودرداء با سپاه اسلام به آن دیار رفت و سرپرست یکی از دو قرارگاه مسلمانان در آن ناحیه بود.[۱۷] وی همچنین در جنگ یرموک (۱۳ق) مقام قضات در سپاه اسلام را بر عهده داشت.[۱۸] گفته‌اند که ابودرداء در ۲۷ق در فتح جزیره قبرس شرکت داشته است.[۱۹] ابن‌کثیر نیز نام او و ابوامامه باهلی را در شمار کسانی آورده که مردم را به خونخواهی عثمان تشویق می‌کردند،[۲۰] البته این گزارش‌ها تنها با قول غیرمشهور در مورد تاریخ وفات ابودرداء (۳۸ یا ۳۹ق، پس از واقعه صفین) سازگاری دارد.[۲۱]
در مورد دوران خلافت حضرت علی(ع)، نصر بن مزاحم آورده است که وی در جنگ صفین پس از اعتراض به معاویه و گفتگو با حضرت علی(ع)، همراه با ابوامامه باهلی از جنگ کناره‌گیری کرد.[۲۲]
درباره تصدی منصب قضای شام گفته شده است که عمر شخصاً قضاوت دمشق را به او محول کرد و قاضی در غیاب امیر و والی، جانشین او به شمار می‌رفت[۲۳] یا اینکه به فرمان عمر، معاویه او را قاضی دمشق کرد.[۲۴] بنا به قولی دیگر او در زمان خلافت عثمان قاضی دمشق شد،[۲۵] اما احتمالا او در زمان خلافت عثمان در منصب قضا ابقا شده باشد.
درگذشت
ابن‌عبدالبر و ابن‌اثیر از تاریخ‌نگاران اهل‌تسنن معتقدند بنا بر قول مشهور‌تر و صحیح‌تر، ابوالدرداء در دوران خلافت عثمان (سال ۳۲ یا ۳۳ق) و در دمشق درگذشته است.[۲۶] در برخی از منابع تاریخی، مقبره او در قبرستان باب‌الصغیر دانسته شده است.[۲۷] با این حال در کشور اردن، استان اِربِد مقبره‌ای به او نسبت داده شده است[۲۸] چنانکه در اطراف استانبول نیز دو مزار منسوب به ابودرداء وجود دارد.[۲۹]
پانویس
- ↑ نک: ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۵۲؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۲۶۸؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۲۷.
- ↑ ابن ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۳(۲)،ص۲۶؛ حاکم، المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۳۳۶.
- ↑ نک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۹۲؛ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۴(۱)، ص۷۷.
- ↑ ابونعیم، حلیة الاولیاء، ج۱، ص۲۰۸۲۲۷.
- ↑ نک: ابوعلی مسکویه، الحکمة الخالدة، ص۱۲۶، ۱۷۶؛ ماوردی، ادب الدنیا و الدین، ص۱۰۲، جاهای مختلف.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۹۱.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، ج۲، ص۱۵۲؛ ابن حبیب، المحبّر، ص۷۵.
- ↑ عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۱۷۶.
- ↑ سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، ج۱، ص۲۴۴.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۴(۱)، ص۷۶.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۷۳۱.
- ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۳۴۶.
- ↑ ابن ابی داود، المصاحف، ص۱۵۵.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۳۹۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ مسند احمد، ج۶، ص۴۴۰-۴۵۲.
- ↑ صدوق، امالی، ۱۴۱۷ق، صص۱۳۷-۱۳۸.
- ↑ بسوی، المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۲۹۸.
- ↑ طبری، تاریخ، ج۳، ص۳۹۷
- ↑ نک: بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۵۴؛ طبری، تاریخ، ج۴، ص۲۵۸
- ↑ ابن کثیر، البدایة، دار إحياء التراث العربي - بيروت - لبنان :الناشر، ج۷، ص۲۲۸
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۲۲۹؛ ابن‌اثیر، اُسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۰.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص ۱۹۰.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۲۳۰.
- ↑ ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۱۷۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۶۴۶و۱۶۴۷.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۲۲۹؛ ابن‌اثیر، اُسُد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۰.
- ↑ ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ص۵۰.
- ↑ «ضریح الصحابی الجلیل ابی‌الدرداء»، در سایت المقامات.
- ↑ نک: ایشلی، ص۳۳-۳۴، ص۱۰۲-۱۰۵
یادداشت
- ↑ علامه مجلسی دربحارالانوار از تنبیه الخاطر نقل کرده که سلمان به منزل ابو الدراد رفت وچون وضع نابسامان همسرش را از نظر لباس و...دید در منزل او ماند و ابوالدردا را مجبور به خوردن غذا کرد و شب هنگام که ابوالدردا برای عبادت برخاست به او گفت: ای ابوالدرا خدایت بر تو حق دارد وبدنت بر تو حق دارد و خانواده‌ات برتو حق دارد تو باید حقوق همه را ادا کنی هم روزه بگیر و هم بخور، هم نماز بخوان و هم بخواب و حق هر کس و هر چیزی را ادا کن [وأعطِ كلَّ ذي حقٍ حقَّه] ابوالدردا نزد پیامبر رفت وسخن سلمان را بازگو کرد پیامبر هم مثل سخن سلمان را به او گفت. مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۷۰، ص۱۲۸.
منابع
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ ق/۱۹۵۲م.
- ابن ابی داوود، عبدالله بن سلیمان، المصاحف، قاهره، ۱۳۵۵ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش فلایشهامر، قاهره، ۱۳۷۹ق/ ۱۹۵۹م.
- ابن حبیب، محمد، المحبّر، حیدرآباد دکن،۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
- ابن حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، کتب‌ة نهضة مصر.
- ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، عمان، دارالبشیر.
- ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
- ابن کثیر، البدایة؛
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفی سقا، قاهره، ۱۳۵۵ ق/۱۹۳۶م.
- ابو علی مسکویه، احمد بن محمد، الحکمة الخالدة، به کوشش عبدالرحمن بدوی. تهران، ۱۳۵۸ش.
- ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۳۸۷ ق/۱۹۶۷م؛
- بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۷ق/ ۱۹۷۷.
- بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیا عمری، بغداد، ۱۳۹۴ ق/۱۹۷۴م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۵م.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۴ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- سایت المقامات، صفحه «ضریح الصحابی الجلیل ابی‌الدرداء»، تاریخ بازدید: ۲۱ آبان ۱۴۰۱ش.
- سیوطی، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/ ۱۹۶۷م.
- صدوق، محمد بن علی، امالی، تحقيق: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة - قم الطبعة: الاولى ۱۴۱۷ ق.
- طبری، تاریخ.
- ماوردی، علی ابن محمد، ادب الدنیا و الدین، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
- نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲م.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- Necdet, Istanbul da sahabe Kabir ue makamalan, Ankara, Renkofset matbaacilik.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی