ابوقتاده انصاری
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حارث بن ربعی بن رافع انصاری |
| کنیه | ابوقتاده |
| لقب | فارسُ رسول الله |
| مهاجر/انصار | انصاری |
| درگذشت | ۳۸ یا ۴۰ق کوفه یا مدینه |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | تمامی غزوات (غزوه بدر اختلافی) ؛ جمل، جنگ صفین و نهروان |
| دلیل شهرت | از سواران رشید لشکر پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیت‌ها | مقابله با ابورافع سلّام بن ابی الحقیق (۴ق)؛ شزکت در فتح ایران |
ابوقَتادَه، حارث بن رِبعی بن رافع انصاری (د ۳۸ق یا ۴۰ق) یکی از بزرگان انصار و اصحاب پیامبر(ص). او یکی از سپاهیان لشکر پیامبر (ص) بوده که به «فارسُ رسول الله» شهرت یافته بود و در بیشتر جنگ‌ها در رکاب پیامبر(ص) جنگید، وی در زمان حکومت امام علی(ع) در نبردهای جمل، صفین و نهروان شرکت نمود. ابوقتاده از پیامبر(ص) و برخی دیگر روایت کرده است.
نام و کنیه
کنیه وی ابوقتاده است اما درباره نام او اختلاف است. برخی آن را نعمان یا عمرو ضبط کرده‌اند. نسب پدرش را به صورت رِبعی بن بَلْدَمَة (یا تَلْذَمَة) بن خِناس بن سِنان بن عُبَيد بن عَدِيّ بن غَنْم بن كَعْب بن سَلَمَة نیز آورده‌اند.[۱]
حضور در غزوه‌ها و سریه‌ها
ابوقتاده یکی از نیروهای سواره‌نظام لشکر پیامبر(ص) بوده که به «فارسُ رسول الله» شهرت یافته بود.[۲] گفته‌اند که رسول اکرم(ص) در غزوه غابه که ابوقتاده، مسعده را به انتقام خون محرز بن نضله از اصحاب رسول خدا به قتل رساند، او را سوارکار خود خواند.[۳]
وی در اغلب غزوات و سرایا شرکت داشته اما حضور او در جنگ بدر مورد اختلاف است. ابن اثیر ضمن اشاره به این اختلاف نظر، معتقد است که وی در تمام جنگ‌های پیامبر(ص)، ازجمله غزوه بدر، همراه پیامبر اسلام(ص) بوده است.[۴]
طبرانی نیز روایت کرده در شبی که فردایش جنگ بدر روی داد، ابوقتاده نگهبان و پاسدار پیامبر اکرم(ص) بوده است.[۵]
به جز جنگ بدر، در اینکه وی در غزوه احد و جنگ‌های بعد از آن در رکاب حضرت بوده است اتفاق نظر وجود دارد؛[۶] حتی گفته‌اند چون در جنگ احد از اندوه شدید پیامبر(ص) به سبب رفتار و اعمال دشمنان و مثله کردن شهدای اسلام ناخشنود شده و خواست قریش را ناسزا گوید، حضرت او را از این کار منع کرد و به آرامش و بردباری فرمان داد.[۷]
ابوقتاده در جنگ‌ها غالباً از سواران لشکر بوده[۸] و گاه فرماندهی گروه را عهده‌دار بوده است.[۹]
مأموریت ویژه
در سال ۴ هجری از سوی پیامبر(ص) به همراه چهار سوار دیگر مأمور از میان برداشتن ابورافع سلّام بن ابی الحقیق گردید که گروهی از قبیله غَطفان و اعراب همجوار را با تعیین پاداش‌های بزرگ برای جنگ با آن حضرت تحریک می‌کرد، ابوقتاده این مأموریت را با موفقیت انجام داد.[۱۰]
دوران خلفا
ابوقتاده پس از وفات رسول اکرم(ص) در جریان قتل مالک بن نویره در سپاه خالد بن ولید بود و چون تعدی و تجاوز خالد را باور داشت، نزد ابوبکر رفته سوگند یاد کرد که دیگر زیر پرچم خالد به جنگ و جهاد نخواهد رفت.[۱۱] این موضع‌گیری وی در کتب کلامی امامیه چون الشافی سید مرتضی[۱۲] مورد توجه قرار گرفته است.
گفته‌اند که ابوقتاده در فتح ایران در روزگار عمر نقش مهمی داشته است.[۱۳]
حکومت امیرالمؤمنین (ع)
در دوران خلافت حضرت علی(ع) وی در جنگ‌های جمل و صفین در رکاب آن حضرت بود[۱۴] و در جریان جمل به هنگام ورود حضرت به بصره در شمار سواران همراه وی بود.[۱۵]
در جنگ با خوارج نیز ابوقتاده از سران لشکر حضرت بود و فرماندهی افراد پیاده را برعهده داشت.[۱۶] وی چندی نیز در زمان آن حضرت حاکم مکه بود.[۱۷]
نقل روایت
ابوقتاده جز شخص پیامبر (ص) از معاذ و عمر بن خطاب نیز روایت کرده است.
انس بن مالک، سعید بن مسیب، عطاء بن یسار، علی بن ریاح، عبدالله بن ریاح و عده‌ای دیگر، از جمله پسرانش ثابت و عبدالله از او روایت کرده‌اند.[۱۸] احادیث بسیاری از او در کتب حدیث همچون صحاح سته[۱۹] و مسند احمد بن حنبل [۲۰] نقل شده است.
درگذشت
برخی سال درگذشت او را ۳۸ق و برخی دیگر ۴۰ق نوشته‌اند و نیز گفته‌اند که وی در کوفه وفات یافت و حضرت علی(ع) بر او نماز گزارد،[۲۱] اما قول به وفات او در مدینه مشهورتر است.[۲۲]
ابوقتاده در ۷۰ سالگی چشم از جهان فروبست.[۲۳]
پانویس
- ↑ خلیفه، الطبقات، ج۱، ص۲۲۴، ابن حبان، ص۶۹
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ج۵، ص۲۷۴؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۱۵۸
- ↑ اوقدی، ج۲، ص۷۶۲؛ ابن سعد، ج۲ (۱)، ص۵۸، ۶۱؛ طبری، ج۲، ص۶۰۰
- ↑ طبری، ج۲، ص۶۰۰
- ↑ هیثمی، ج۹، ص۳۱۹
- ↑ نک: ابن کثیر، ج۸، ص۶۸؛ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۱۵۸
- ↑ واقدی، ج۱، ص۲۹۰-۲۹۱
- ↑ نک: واقدی، ج۱، ص۳۸۴-۳۸۵، ص۴۰۴-۴۰۵
- ↑ واقدی، ج۲، ص۷۷۷-۷۷۸
- ↑ واقدی، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۴؛ ابن هشام، ج۳، ص۲۸۷
- ↑ یعقوبی، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲؛ بلاذری، فتوح، ص۹۸؛ طبری، ج۳، ص۲۸۰
- ↑ ج۴، ص۱۶۵
- ↑ نک: ذهبی، ج۲، ص۴۵۲
- ↑ ابن حجر، الاصابه، ج۴، ص۱۵۸، ۱۵۹
- ↑ مسعودی، ج۲، ص۳۵۹-۳۶۰
- ↑ بلاذری، انساب، ج۲، ص۳۷۱؛ دینوری، ص۲۱۰؛ خطیب، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۰
- ↑ خلیفه، تاریخ، ج۱، ص۲۳۲؛ فاکهی ص۱۶۳
- ↑ ذهبی، ج۲، ص۴۴۹؛ ابن حجر، تهذیب، ج۱۲، ص۲۰۴
- ↑ نک: مزی، ج۹، ص۲۴۰-۲۷۲
- ↑ ج۵، ص۲۹۵-۳۱۱
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۵۰۰
- ↑ نک: حاکم، ج۳، ص۴۸۰
- ↑ واقدی، ج۲، ص۵۴۵
مآخذ
- ابن اثیر، علی بن محمد، اسدالغابه، قاهره، ۱۲۸۰ق.
- همو، الکامل، ابن حبان، محمد، تاریخ الصحابه، به کوشش بوران ضناوی، بیروت، ۱۹۸۸م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۸ق.
- ابن حنبل، احمد، مسند الامام احمد بن حنبل، قاهره، ۱۳۱۳ق.
- همو، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، لیدن، ۱۹۰۴-۱۹۱۸م.
- ابن کثیر البدایه، ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.
- بلاذری، حمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد باقرمحمودی، بیروت، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
- بلاذری، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۶م.
- حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
- خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م.
- دینوری، احمد بن داوود، الاخبارالطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر و جمال الدین شیال، قاهره، ۱۹۶۰م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الشافی، به کوشش عبدالزهرا خطیب، تهران، ۱۴۰۷ق.
- طبری، تاریخ.
- فاکهی، محمدبن اسحاق، المنتقی فی اخبارام القری، به کوشش ووستنفلد، لیدن، ۱۸۵۹م.
- مسعودی، مروج الذهب، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م.
- واقدی، محمدبن عمر، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- هیثمی، علی بن ابی بکر، مجمع الزوائد، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی