خیبر منطقه‌ای در عربستان که غَزوه خیبر در آن روی داد. خیبر، در فاصله ۱۶۵ کیلومتری مدینه قرار دارد و مرکز آن شهر «الشُرَيْف» است. ساکنان خیبر در صدر اسلام یهودی بودند. به‌گزارش مورخان مسلمان، به‌علت آنکه آن‌ها سران مکه را برای حمله به مسلمانان تحریک می‌کردند، پیامبر(ص) با آن‌ها جنگید.
 قلعه‌های خیبر | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عربستان |
| اطلاعات تاریخی | |
| قدمت | قبل از اسلام |
| وقایع مهم | غزوه خیبر |
منطقه خیبر متشکل از چند قلعه بود و برخی گفته‌اند به همین دلیل، خیبر (قلعه) نام گرفته است. در غزوه خیبر، که در سال هفتم قمری رخ داد، مسلمانان با فتح قلعه‌های خیبر پیروز شدند. برخی از قلعه‌ها به‌دست امام علی(ع) فتح شد. پس از جنگ، یهودیان از این منطقه اخراج نشدند، اما قرار بر این شد که نیمی از محصولات کشاورزی‌شان را به مسلمانان پرداخت کنند.
برپایه منابع تاریخی، یهودیان تا زمان عمر بن خطاب، خلیفه دوم، هم در این منطقه ساکن بودند تا اینکه او آن‌ها را وادار به ترک منطقه کرد.
دلیل نامگذاری
درباره علت نامگذاری این منطقه به خیبر روایت‌های مختلفی هست.[۱] به‌گفته یاقوت حَمَوی، جغرافی‌دان، خیبر واژه‌ای عِبری، به‌معنای قلعه است و از آن رو که در این منطقه چند قلعه وجود داشته، به نام «خَیابِر» شناخته شده است.[۲]برخی هم گفته‌اند علت آن بوده که نخستین کسی که در اینجا ساکن شد، خیبر نام داشت.[۳]
یاقوت حَمَوی از هفت قلعه در این ناحیه نام برده،[۴] یعقوبی شمارشان را شش قلعه دانسته[۵] و در کتاب تاریخ پیامبر اسلام، از فتح ده قلعه در غَزوه خیبر به‌دست مسلمانان خبر آمده است.[۶] براساس گزارش سیدجعفر مرتضی در الصحیح من سیرة النبی یهودیان در خیبر دارای هشت حصن (دژ یا قلعه) بودند که عبارتند بود از: نَطاة، وَطيح، سلالم، كتيبة، شق، صَعب، ناعم و قَموص. [۷]
وضعیت جغرافیایی و اقلیمی
منطقه خیبر در عربستان و شمال مدینه واقع است و حدود ۱۶۵ کیلومتر با مدینه فاصله دارد. مرکز آن شهر الشُّرَیف است.[۸] در گذشته، به‌گفته یاقوت حموی، خیبر هشت منزل[۹] یا پنج روز[۱۰] با مدینه فاصله داشته است. خیبر به‌عنوان ناحیه‌ای حاصلخیز شهرت داشته و دارای چشمه‌های بسیار و مزارع و درختان خرمای فراوان بوده است.[۱۱]
تاریخچه
هنگام جنگ مسلمانان با اهالی خیبر، یعنی در غَزوه خیبر، ساکنان این منطقه یهودی بودند. تعیین زمان ورود یهودیان به این منطقه را دشوار دانسته‌اند. برخی گزارشات از هم‌زمانی حمله رومی‌ها به فلسطین و ورود یهودیان به منطقه خیبر خبر داده‌اند. گروهی هم می‌گویند یهودیان پیش‌تر از این در زمان حکومت بابلی‌ها بر بیت‌المقدس به این منطقه مهاجرت کرده‌اند.[۱۲]
پس از پیروزی مسلمانان در جنگ خیبر، املاک این منطقه به‌عنوان غنیمت به مسلمانان رسید؛ اما با درخواست یهودیان ساکن خیبر، پیامبر به آن‌ها اجازه داد در خیبر بمانند، به‌شرط آنکه نیمی از محصولات کشاورزی خود را به مسلمانان پرداخت کنند.[۱۳]
به‌گفته مورخان، یهودیان تا دوره خلیفه دوم، عمر بن خطاب، هم در خیبر سکونت داشتند تا اینکه او با استناد به روایتی منسوب به پیامبر(ص) مبنی بر اینکه در جزیرةالعرب دو دین نمی‌گنجد، آنان را وادار به مهاجرت کرد.[۱۴]
غزوه خیبر
در سال هفتم قمری، پیامبر اسلام(ص) همراه سپاهی به خیبر حمله کرد.[۱۵] در این جنگ، مسلمانان قلعه‌های خیبر را فتح کردند و پیروز شدند.[۱۶] این جنگ را غزوه خیبر نامیدند.[۱۷] مورخان علت وقوع این جنگ را آن دانسته‌اند که یهودیان بنی‌نضیر، که پس از توطئه قتل پیامبر از مدینه اخراج شده و به خیبر رفته بودند، سران مکه را به جنگ برضد مسلمانان تحریک می‌کردند.[۱۸]
به‌گزارش ابن هشام در سیره ابن هشام، پیامبر(ص) در فتح یکی از قلعه‌های خیبر، پرچم فرماندهی سپاه را به‌دست ابوبکر و سپس عمر بن خطاب داد؛ اما هر دو بدون پیروزی برگشتند. پس از این، پرچم را به امام علی(ع) سپرد و وعده داد که قلعه به‌دست او فتح می‌شود و او قلعه را فتح کرد.[۱۹]
پانویس
- ↑ نگاه کنید به علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۵۲۶-۵۲۷.
- ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۵۲۶.
- ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ‌الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۵۶.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۰۹-۴۱۰.
- ↑ عاملی، الصحيح من سيرة النبي الأعظم، الناشر موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر ج۱۷، ص۷۰.
- ↑ ناجی، «خیبر، غزوه»، ص۵۸۴.
- ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۴۰۹.
- ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ۱۹۹۵م، ج۳، ص۲۹.
- ↑ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۵۲۵.
- ↑ علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ج۶، ص۵۲۷.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۳۳۷.
- ↑ نهروانى، تاريخ المدينة، بورسعید مصر، ص۸۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ‌الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۵۶.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۰۹-۴۱۰.
- ↑ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۴۰۷.
- ↑ واقدی، کتاب‌المغازی، ۱۹۶۶م، ج۲، ص۴۴۱-۴۴۲.
- ↑ ابن هشام، السیرة النبویة، دارالمعرفه، ج۲، ص۳۳۴-۳۳۵.
منابع
- آیتی، محمدابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تحقیق ابوالقاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۸ش.
- ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری و عبدالحفیظ شبلی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، ۱۹۷۶-۱۹۷۸م.
- ناجی، محمدرضا، «خیبر، غزوه»، دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، ج۱۶، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- نهروانى، محمد بن احمد، تاريخ‌المدينة، تحقیق محمد زینهم محمد عزب، بورسعید (مصر)، مكتبة الثقافة الدينية، بی‌تا.
- واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، تحقیق مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
- یاقوت حموی، معجم‌البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.