حارثة بن نُعمان (درگذشت: ۵۰ق) از اصحاب پیامبر(ص) و امام علی(ع) است. وی غزوات پیامبر(ص) نیز جنگ‌های حکومت امام علی شرکت داشت. حارثه خانه‌های خود را به رسول خدا(ص) هدیه داد تا با همسرانش در آنها زندگی کند. همچنین خانه‌ای برای سکونت امام علی(ع) و فاطمه(س) به پیامبر(ص) بخشید. او جبرئیل را به شکل دحیه کَلبی مشاهده و به او سلام کرده بود.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| کنیه | اباعبدالله |
| محل زندگی | مدینه |
| مهاجر/انصار | انصار |
| نسب/قبیله | خَزْرَج |
| درگذشت | ۵۰ق |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | بَدْر، اُحُد، خندق و... |
| دلیل شهرت | صحابی پیامبر(ص) |
| نقش‌های برجسته | اهداء خانه به پیامبر(ص) |
| دیگر فعالیت‌ها | نقل روایت |
روایاتی از طریق حارثه از پیامبر در منابع حدیثی نقل شده است.
جایگاه
من در عالم رؤیا صدای قرائتی را در بهشت شنیدم؛ گفتم: این شخص چه کسی است؟ گفته شد او حارثة بن نعمان است»؛ «این چنین هستند نیکوکاران شما»[۱]
حارثة بن نعمان از اصحاب رسول خدا(ص) و امام علی(ع) بود.[۲] او همراه پیامبر(ص) در همه غزوات از جمله بدر، اُحُد و خَنْدق شرکت کرد.[۳] به گفته شیخ طوسی او در جنگ‌های دوران حکومت امام علی(ع) در کنار آن حضرت حضور داشت.[۴]
حارثه را صحابه‌ای می‌دانند که در جنگ حنین پس از فرار عده‌ای از مسلمانان در اثر شبیخون مشرکان، در کنار پیامبر ماند و از او دفاع کرد.[۵]
جایگاه روایی
حارثة از راویان حدیث بوده[۶] که گفته شده روایاتش در جوامع روایی، رجالی و تاریخی مانند مُسند احمد بن حنبل، کتاب المَغازی، المؤتلف و المُختَلف آمده است.[۷] راویانی همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن عامر بن ربیعه و ثعلبة بن ابی‌مالک از طریق او روایاتی از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.[۸]
مشاهده جبرئیل
در منابع صحابه‌نگاری از حارثة به عنوان یکی از فضلای صحابه یاد شده است.[۹] به گفته شیخ طوسی، او دو بار جبرئیل را به شکل دحیه کلبی مشاهده و به او سلام کرد.[۱۰] همچنین ابن‌عبدالبر در کتاب الاِسْتیعاب آورده است که حارثه به خاطر کمک و احترام به مادرش به نیکی معروف بود.[۱۱]
بخشیدن خانه‌هایش به پیامبر(ص)
حارثه را نخستین کسی می‌دانند که در مدینه، خانه‌هایش را به پیامبر هدیه بخشید.[۱۲] به گزارش ابن‌سعد، تاریخنگار قرن سوم هجری قمری، حجره‌های حارثه نزدیک حجره‌های رسول خدا(ص) بود.[۱۳] هر زمان که پیامبر(ص) ازدواج تازه‌ای داشت حارثه از حجره‌ای به حجرهٔ دورتری می‌رفت و بدین ترتیب تمام خانه‌های خود را به پیامبر(ص) بخشید تا با همسرانش در آن زندگی کند.[۱۴] از جمله آنها نخستین منزلِ ماریه،[۱۵] و نیز خانه‌ای بود که پیامبر صَفیّه را در آن منزل داد و عایشه و زنان انصار به دیدن او به آن خانه می‌رفتند.[۱۶] پیامبر(ص) در حق حارثه به‌خاطر بخشش خانه‌هایش به پیامبر(ص) و مهاجرین دعا کرده است.[۱۷]
اهدا خانه برای سکونت حضرت علی و فاطمه
ابن‌سعد تاریخنگار اهل‌سنت (درگذشت: ۲۳۰ق) در الطبقات الکبری از امام باقر(ع) نقل کرده که امام علی(ع) پس از ازدواج با فاطمه(س)، خانه‌ای را که کمی از خانهٔ پیامبر دور بود، آماده کرد. پیامبر(ص) گفت می‌خواهد دخترش نزدیک خانه خودش ساکن شود. فاطمه(س) از پیامبر(ص) خواست با حارثة صحبت کند تا در خانه او ساکن شوند.[۱۸] پیامبر(ص) فرمود از گفتن این مطلب به حارثه خجالت می‌کشد؛ زیرا او برخی خانه‌هایش آن حضرت به او بخشیده و به‌خاطر او از این حجره به آن حجره منتقل شده است.[۱۹] حارثه از این موضوع اطلاع یافت و خانه‌اش را به پیامبر(ص) هدیه داد.[۲۰] براساس نقل برخی منابع شیعه، علی(ع) و فاطمه(س) پس از ازدواج، در خانه‌ای که حارثه به پیامبر(ص) هدیه داده بود، ساکن شدند.[۲۱]
اِبن‌شَبَّه (درگذشت: ۲۶۲ق) تاریخنگار اهل‌سنت آورده که خانه حارثة در مجاورت خانه ابوایوب انصاری قرار داشته و به ملکیت امام صادق(ع) درآمد و خانه مسکونی آن حضرت شد.[۲۲] این خانه در طرح توسعه سال ۱۳۶۵ش تخریب شد.[۲۳]
نسب و درگذشت
حارث فرزند نعمان بن نفع یا نقع[۲۴] انصاری خزرجی[۲۵] و جَعْدة بنت عبید بن ثعلبة است.[۲۶] کنیه‌اش اباعبدالله[۲۷] و از طایفه بنی‌نجار و در مدینه[۲۸] ساکن بود.[۲۹] به جهت حضورش در جنگ بدر، در برخی منابع، از او با عنوان حارثة بن نعمان انصاری بدری نیز یاد شده است.[۳۰] گفته شده محمد بن عبدالرحمن بن عبدالله بن حارثه، معروف به ابوالرجال از نوادگان اوست.[۳۱]
ابن‌حِبّان (درگذشت: ۳۵۴ق)، رجال‌نویس اهل‌سنت، براساس روایتی گفته است که حارثه در جنگ بَدْر به شهادت رسیده است؛[۳۲] اما برخی نظر ابن‌حبان را به دلیل حضور حارثه در جنگ‌های دیگر زمان پیامبر(ص) رد کرده‌اند.[۳۳] به گزارش ابن‌سعد (درگذشت: ۲۳۰ق)، تاریخ‌نگاران به بیان اینکه حارثة در عصر خلافت معاویه درگذشت، اکتفا کرده‌اند.[۳۴] البته ذهبی (درگذشت: ۷۴۸ق)، درگذشت او را سال ۵۰ق دانسته است.[۳۵]
پانویس
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱،ص۳۰۷.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۷.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۵۵.
- ↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۱۳–۳۱۴.
- ↑ عزیزی و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی‌نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
- ↑ نگاه کنید به ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۵۵.
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۷.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.
- ↑ عبدالغنی، بیوت الصحابه، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۷۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۰۰؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۴۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲–۱۳۳.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۱.
- ↑ اِبن‌شَبَّه، تاریخ المدینة لابن‌شبة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۹ِ.
- ↑ شرّاب، فرهنگ اعلام جغرافیایی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ ابن‌حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.
- ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰۷.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۱.
- ↑ ابی‌نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن‌اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۵۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی‌نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۰۲.
- ↑ ابن‌حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.
- ↑ ابن‌بلبان الفارسی، الإحسان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۵۱۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۲.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۳۹۶.
منابع
- ابی‌نعیم، احمد بن عبدالله، معرفة الاصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق علی محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌حبان، محمد بن حبان، الثقات، تحقیق محمد عبدالمعید خان، هند، دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدکن الهند، ۱۳۹۳ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، تحقی محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌شبه، عمر، تاریخ المدینة لابن‌شبة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جده، بی‌نا، ۱۳۹۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الإستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، صبح پیروزی، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌بلبان الفارسی، علاء الدین علی، الإحسان فی تقریب صحیح ابن‌حبان، تحقیق شعیب أرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۸ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، بی‌جا، دار الغرب الإسلامی، ۲۰۰۳م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق شعیب أرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.
- شراب، محمدحسین، فرهنگ اعلام جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ترجمه محمدرضا نعمتی، حمیدرضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبد المجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن‌تیمیة، ۱۴۱۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۷۳ش.
- عبدالغنی، محمد الیاس، بیوت الصحابة رضی الله عنهم حول المسجد النبوی الشریف، مدینه منوره، بی‌نا، ۱۴۲۰ق.
- عزیزی، حسین و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، ۱۳۸۸ش.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.