حِزب از واحدهای تقسیم قرآن است.[۱] هر جزء قرآن به چند حزب تقسیم می‌شود.[۲] در برخی از قرآن‌ها، هر جزء به دو حزب تقسیم شده[۳] که طبق این تقسیم، قرآن دارای ۶۰ حزب خواهد بود.[۴] برخی دیگر هر جزء را به چهار حزب تقسیم کرده‌اند که بر اساس آن، قرآن دارای ۱۲۰ حزب خواهد بود.[۵] همچنین هر حزب به چهار قسمت تقسیم می‌شود كه هر قسمت آن، رُبع نامیده می‌شود.[۶] این تقسیم‌بندی بر اساس آیات انجام شده است.[۷] بنا بر روایتی که برخی از منابع حدیثی اهل‌سنت از عُمَر بن خَطّاب نقل شده اصطلاح حزب در زمان پیامبر(ص) و در تعابیر او بوده است و مسمانان هر روز یک حزب از قرآن می‌خواندند. البته در این روایت به مقدار حزب اشاره‌ای نشده است.[۸]
در برخی کشورها همچون ایران هر حزب قرآن جداگانه چاپ می‌شود به مجموع این چاپ‌ها قرآن صد و بیست پاره می‌گویند. از این قرآن‌ها در مراسم ترحیم استفاده می‌شود.[۹] البته سید محمدحسین تهرانی (درگذشت: ۱۴۱۶ق) با پخش قرآن به صورت جزوه در مجالس ختم مخالف بود. او رواج این روش را از زمان یزید بن معاویه می‌دانست و بر این باور بود که در مجالس ختم، باید از قرآن کامل استفاده شود.[۱۰]
هدف از تقسیم قرآن به جزءها و حزب‌های مختلف، ترغیب قاری به تلاوت بیشتر[۱۱] و سهولت در حفظ[۱۲] و آموزش قرآن دانسته شده است.[۱۳] ایده تقسیم قرآن به جزء و حزب، به مأمون عباسی (درگذشت: ۲۱۸ق) نسبت داده شده؛ اگرچه برخی آن را به حَجّاج بن یوسف ثَقَفی (درگذشت: ۹۵ق) منتسب کرده‌اند.[۱۴] از معایب تقسیم قرآن به جزء و حزب، پایان یافتن تلاوت در اثنای کلام و یا آغاز تلاوت از میانه مطلب عنوان شده است.[۱۵]
به گفته نویسنده کتاب الزیاده و الاحسان فی علوم القرآن، صحابه پیامبر(ص) برای ختم قرآن در یک هفته، آن را به هفت قسمت تقسیم کرده بودند که به هر قسمت آن یک حزب می‌گفتند.[۱۶] این تقسیم بر اساس سوره‌ها انجام شده بود.[۱۷] طبق این نوع تقسیم، حزب اول، شامل سه سوره اول قرآن (با صرف نظر از سوره حمد) می‌شد. حزب دوم پنج سوره بعد، حزب سوم هفت سوره بعد، حزب چهارم نُه سوره بعد، حزب پنجم یازده سوره بعد، حزب ششم سیزده سوره بعد و حزب هفتم که آن را حزب مُفَصَّل می‌نامیدند، مابقی سوره‌ها (از سوره ق تا آخر قرآن) را شامل می‌شد.[۱۸] تقسیم‌بندی هفت‌گانه‌های دیگری نیز از برخی صحابه نقل شده است.[۱۹] به همین مناسبت گفته می‌شود هر بخش از قرآن که شخص خود را ملزم به قرائت آن می‌کند، حزب نامیده می‌شود.[۲۰]
پانویس
- ↑ طیار، المحرر فی علوم القرآن، ۱۴۲۹ق، ص۲۴۹.
- ↑ صالح، مباحث فی علوم القرآن، ۱۳۷۲ش، ص۹۷.
- ↑ زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۰۳.
- ↑ جرمی، معجم علوم القرآن، ۱۴۲۲ق، ص۱۴.
- ↑ مستفید، تقسیمات قرآنی، ۱۳۸۴ش، ص۴۱.
- ↑ زرقانی، مناهل العرفان، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۰۳.
- ↑ دخیل، اقراء القران الکریم، ۱۴۲۹ق، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ مالک، الموطا، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۲۸۰.
- ↑ دهخدا، لغعت‌نامه، ذیل واژه صدو بیست پاره.
- ↑ «دیدگاه علاّمه طهرانی نسبت به برگزاری محافل جشن و عروسی و ترحیم»، مکتب وحی.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۲۲۲؛ مصری، فقه قراءة القرآن، ۱۴۱۸ق، ص۱۵.
- ↑ خضیری، تفسیر التابعین، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۱۱۴۵.
- ↑ مستفید، تقسیمات قرآنی، ۱۳۸۴ش، ص۴۱.
- ↑ معرفت، التمهید، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۶۰.
- ↑ طیار، المحرر فی علوم القرآن، ۱۴۲۹ق، ص۲۴۹.
- ↑ عقیله، الزیاده و الاحسان، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۵۳.
- ↑ دخیل، اقراء القران الکریم، ۱۴۲۹ق، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ حداد، التجدید فی الاتقان و التجوید، ۱۴۲۴ق، ص۶۵.
- ↑ مستفید، تقسیمات قرآنی، ۱۳۸۴ش، ص۳۰-۳۲.
- ↑ مجیدی، اذهاب الحزن، دار الایمان، ص۴۲۹.
منابع
- جرمی، ابراهیم، معجم علوم القرآن، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- حداد، محمد بن علی، التجدید فی الاتقان و التجوید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
- خضیری، محمد بن عبدالله، تفسیر التابعین، ریاض، دار الوطن للنشر، ۱۴۲۰ق.
- دخیل، عبدالله، اقراء القرآن الکریم، جده، مرکز الدراسات و المعلومات القرآنیه بمعهد الامام الشاطبی، ۱۴۲۹ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه.
- «دیدگاه علاّمه طهرانی نسبت به برگزاری محافل جشن و عروسی و ترحیم»، مکتب وحی، بازدید: ۹ آبان ۱۴۰۲ش.
- زرقانی، محمد عبدالعظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المحقق: محمد أبو الفضل إبراهيم، الناشر: الهيئة المصرية العامة للكتاب، الطبعة: ۱۳۹۴ق ۱۹۷۴ مو
- صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۲ش.
- طیار، مساعد بن سلیمان، المحرر فی علوم القرآن، جده، مرکز الدراسات و المعلومات القرآنیه بمعهد الامام الشاطبی، چاپ دوم، ۱۴۲۹ق.
- عقیله، محمد بن احمد، الزیاده و الاحسان فی علوم القرآن، شارقه، مرکز پژوهش‌ها و مطالعات دانشگاه شارقه، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- فاضل موحدی لنکرانی، محمد، مقدمات بنیادین علم تفسیر، تهران، بنیاد قرآن، ۱۳۸۱ش.
- مالک بن انس، الموطا، تحقیق: محمد مصطفی الأعظمی، مؤسسة زاید بن سلطان آل نهیان للأعمال الخیریة والإنسانیة - أبوظبی - الإمارات، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- مجیدی، عبدالسلام، اذهاب الحزن و شفاء الصدر السقیم، اسکندریه، دار الایمان، بی‌تا.
- مستفید، محمدرضا، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- مصری، سعید، فقه قراءة القرآن، قاهره، مکتبة القدسی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، ۱۳۸۸ش.