مفصلات

مُفَصَّلات سور‌ه‌های کوتاه در انتهای قرآن است که با سوره ناس به پایان می‌رسد؛ اما در مورد نخستین آنها، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. مفصلات از جهت تعداد آیات به سه گروه طِوال (بلند)، اوساط (میانه) و قِصار (کوتاه) تقسیم می‎‌شود. در سوره‌های مفصلات، آیات منسوخ کمتر دیده می‌‎شود؛ از این رو محکمات نیز خوانده می‌شوند. به این سوره‌ها ریاض القرآن نیز گفته شده است.

نامگذاری

مفصّلات در اصطلاح به سوره‌هایی گفته می‎‌شود که در آخر قرآن قرار گرفته، کوتاه هستند و به صورت مکرر با بسم الله الرحمن الرحیم از یکدیگر جدا می‎‌شوند. از آنجا که آیات منسوخ در این سوره‌ها کم است، به آنها محکم نیز گفته شده‌ است؛ ابن‌عباس در روایتی در پاسخ به سؤالی درباره محکم، آن را مفصل معنا کرده است. در برخی روایات از سوره‌های مفصلات با عنوان ریاض‌القرآن یاد شده است.

بیشتر سوره‌های مفصلات مکی هستند.

جایگاه مفصلات در میان سور قرآن

اصطلاح مفصل در روایتی منسوب به پیامبر(ص) نیز وجود دارد؛ در این روایات آمده است که به من سوره‌هاى طولانى داده شده به جاى تورات، سوره‌هاى (مئین) صد آيه‌اى داده شده به جاى انجيل، سوره‌هاى مثانى به جاى زبور و سوره‌هاى مفصل را كه ۶۸ سوره است افزون به من دادند. بر پایه روایات دیگری، خداوند پیامبر(ص) را به سبب سوره‌های مفصّل بر دیگر انبیاء برتری داده است.

انواع مفصلات

سوره‌های مفصلات بر اساس تعداد آیات به سه دسته تقسیم می‎‌شود:

مفصلات طوال	حجرات، ق، ذاریات، طور، نجم، قمر، الرحمن، واقعه، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه، صف،جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، حاقه، معارج، نوح، جن، مزمل، مدثر، قیامه، انسان، مرسلات، نبأ، نازعات، عبس، تکویر، انفطار، مطففین، انشقاق و بروج
مفصلات میانه	طارق، اعلی، غاشیه، فجر، بلد، شمس، لیل، ضحی، شرح، تین، علق، قدر و بینه
مفصلات کوتاه	زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، همزه، فیل، قریش، ماعون، کوثر، کافرون، نصر، مسد، اخلاص، فلق و ناس

اختلاف‌نظر در نخستین سوره از مفصّلات

آخرین سوره از گروه مفصلات بدون اختلاف سوره ناس است اما درباره نخستین سوره از گروه مفصّلات، دوازده دیدگاه وجود دارد: صافات، جاثیه، محمد، فتح، حجرات، ق، الرحمن، صف، فرقان، انسان، اعلیٰ و ضحیٰ.