 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
نحر شیوهٔ شرعی در کشتن شتر، برای تذکیه و حلال شدن گوشت آن است. نحر با فرو کردن چاقو یا مشابه آن بین سینه و گردن شتر انجام می‌شود.
فقیهان، شرایطی برای انجام نحر بیان نموده‌اند؛ از جمله: زنده و روبه‌قبله بودن شتر، مسلمان بودن نحرکننده و بردن نام خدا توسط وی در هنگام نحر و نیز آهنی بودن وسیله آن. نحر شتر در حال ایستاده، بستن دستان حیوان، آب‌دادن به او، تیز بودن چاقو و پنهان‌کردن آن از نگاه حیوان، از مستحبات نحر شمرده شده و انجام نحر توسط پرورش‌دهندهٔ آن و در منظر حیوانی دیگر و هنگام شب از مکروهات نحر قلمداد می‌شود.
مفهوم و جایگاه
نَحر عبارت است از کشتن و قربانی کردن شتر.[۱] در منابع فقهی برای تذکیه و حلال شدن حیوانات راه‌هایی بیان شده است؛ برای مثال ذبح در مورد گاو و گوسفند، صید در مورد ماهی و نحر برای شتر؛[۲] پس اگر شتر را به جای نَحر ذبح کنند، گوشتش حلال نمی‌شود.[۳]
نحر در لغت قسمت بالای سینه را گویند[۴] که به آن مَنحَر نیز گفته می‌شود[۵] و منظور از آن، فرو کردن چاقو در محلی بین سینه و گردن شتر است.[۶] همچنین مراد از یوم النحر را عید قربان دانسته‌اند.[۷]
شرایط و چگونگی نحر شتر
به گفته فقیهان برای قربانی کردن شتر، باید چاقو یا شبیه آن را در گودی بین گردن و سینهٔ شتر فرو کرد[۸] و لازم است پنج شرطِ ذیل، رعایت گردد:[۹]
- هنگام نحر، جلوی بدن شتر رو به قبله باشد؛[۱۰] پس اگر نحرکننده این مسأله را بداند و عمدا رعایت نکند، گوشت آن شتر حرام می‌شود.[۱۱]
- نحرکننده در هنگام نحر، نام خدا را به زبان آورد.[۱۲] به گفته صاحب جواهر همه فقها این شرط را پذیرفته‌اند.[۱۳]
- حیوان هنگام نحر حرکتی مثل تکان دادن چشم یا پا داشته باشد، که نشانهٔ زنده بودن قبل از آن است.[۱۴]
- وسیله نحر از جنس آهن باشد؛ البته در صورت ضرورت می‌توان از سنگ یا وسیله تیز دیگری برای نحر استفاده کرد.[۱۵]
- نحرکننده مسلمان باشد.[۱۶] به گفته فقها نحرکننده، نمی‌تواند کافر، مرتد، غالی یا ناصبی باشد.[۱۷]
در توضیح المسائل آمده است، نحر حیوان با دستگاه‌های جدید طبق شرایط مذکور صحیح است.[۱۸] همچنین گفته شده، گوشتی که نمی‌دانیم شرایط شرعی را دارد یا نه، اگر از مسلمان یا بازار مسلمانان خریده شود حلال است.[۱۹]
بیهوش کردن حیوان قبل از نحر
گفته می‌شود امروزه در کشورهای مختلف، برای اینکه ذبح یا نحر حیوان به آسانی انجام شود و حیوان نیز دردی احساس نکند، با روشهای گوناگونی از جمله شوک الکتریکی، نخست حیوان را بیهوش نموده و سپس آن را ذبح یا نحر می‌کنند.[۲۰]
برخی فقیهان همچون آیت‌الله خامنه‌ای[۲۱] و مکارم شیرازی[۲۲] معتقدند، چنانچه این کار موجب مرگ حیوان نشود و قبل از نحر یقین به زنده بودن حیوان داشته باشیم، اشکالی ندارد. حتی به اعتقاد برخی، با توجه به اینکه آزار کمتر حیوان از آداب شرعی برای ذبح و نحر شمرده می‌شود، بیهوشیِ حیوان پیش از ذبح یا نحر، می‌تواند مصداقی از آن آداب باشد.[۲۳]
آداب نحر شتر
فقیهان برای انجام نحر آدابی را ذکر نموده و کارهایی را مستحب یا مکروه دانسته‌اند:[۲۴]
مستحبات
کارهای زیر از مستحبات نحر شمرده شده است:[۲۵]
- هنگام نحرکردن، شتر ایستاده باشد.
- دستان شتر را از پایین تا زانو ببندند.
- نحرکننده سمت راست شتر و روبه‌قبله بایستد.
- با ملایمت حیوان را برای نحر آماده کنند.
- چاقو تیز و از نگاه حیوان پنهان شود.
- قبل از نحر به شتر آب دهند.
- برای قربانی حج، هنگام نحر شتر این دعا خوانده شود:
«وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِیفاً مسلما وَ مٰا أَنَا مِنَ الْمُشْرِکِینَ،- إِنَّ صَلٰاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیٰایَ وَ مَمٰاتِی لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِینَ، لٰا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذٰلِکَ أُمِرْتُ و أنا من المسلمین، اللّهمّ منک و لک بسم اللّه و اللّه أکبر، اللّهمّ تقبّل منّی.»
مکروهات
کارهای زیر از مکروهات نحر شمرده شده است:[۲۶]
- کندن پوست و بریدن نخاع قبل از جان‌دادن حیوان
- نحر حیوان در منظر حیوانی دیگر
- نحر حیوان توسط پرورش‌دهندهٔ آن
- نحر حیوان در شب و یا در قبل از ظهر روز جمعه
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش، ج۲۲، ص۳۶۷.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۵۳۳.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ جزری، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۵، ص۲۷.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۵، ص۱۹۵.
- ↑ مشکینی، مصطلحات‌الفقه، ۱۳۹۲ش، ص۵۳۳.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۲۱۰.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۰۹-۴۳۰؛ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۷۸.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۰۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۱؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی (المحشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۵.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۱۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۱۱۳.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۴۱۸ و ۴۲۳.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۷۰.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۴۵۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۶، ص۹۵.
- ↑ بنی‌هاشمی، توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۸۲.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۷ش، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ سجادی، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۳.
- ↑ «شکار و ذبح حیوانات».
- ↑ «بیهوش کردن دام وطیور قبل از ذبح در کشتارگاه‌ها».
- ↑ سجادی، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۶۴.
- ↑ نگاه کنید: نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۳۲۲-۳۲۵؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱؛ توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰.
- ↑ نگاه کنید: نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۲، ص۳۲۲-۳۲۵؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱.
- ↑ امام خمینی، تحریرالوسیلة، دارالعلم، ج۲، ص۱۵۱-۱۵۲؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح‌المسائل مراجع، بی‌تا، ج۲، ص۵۸۰.
منابع
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- امام خمینی، تحریرالوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- «بیهوش کردن دام وطیور قبل از ذبح در کشتارگاه‌ها»، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
- جزری، ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- سجادی، مرضیه سادات، «چگونگی ذبح و نحر در فقه اسلامی»، در نشریه مطالعات اسلامی، شماره ۴۳و ۴۴، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش.
- «شکار و ذبح حیوانات»، تاریخ بازدید: ۲۱ خرداد ۱۴۰۳ش.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (المحشّٰی)، مصحح: احمد محسنی سبزواری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۹ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، قم، انتشارات هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات‌الفقه، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق محمود قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- نراقی، مولا احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.