تفسیر تاریخی
تفسیرهای مهم | |
---|---|
شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
گرایشهای تفسیری | |
تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
روشهای تفسیری | |
تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
شیوههای نگارش تفسیر | |
تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
اصطلاحات علم تفسیر | |
اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی |
تفسیر تاریخی، ممکن است اشاره به یکی از دو رویکرد ذیل در تفسیر قرآن باشد:
- بیان مسائل تاریخی و بیان حوادث و وقایع و تفسیر و تحلیل تاریخ ملتها و عوامل تعالی و تکامل و سقوط و انحطاط آنها.
- پرداختن به تبیین و توضیح واژهها، کلمات و پیامهای قرآن با گرایش تاریخی یعنی تفسیر قرآن با توجه به ترتیب و اسباب نزول آیات.
مقصود از تفسیر تاریخی
از تفسیر تاریخی قرآن دو برداشت متفاوت میشود:
- مفسرانی که صِبغه تفسیری آنان بر مسائل تاریخی و بیان حوادث و وقایع و تفسیر و تحلیل تاریخ ملتها و عوامل تعالی و تکامل و سقوط و انحطاط آنهاست. از این رو، به یادکرد حوادث تاریخی، به ویژه زندگی پیامبران بسیار میپردازند و در ضمن بخشی از آیات قرآن که به گذشتهها نظر دارند، افزون بر نقل وقایع و قصص پیامبران به تحلیل و بیان فلسفه تاریخ و نکتههای عبرت آموز اشاره میکنند. در گذشتههای دور این دسته از تفاسیر در شکل محدود عمدتاً بر محور نقل قصههای قرآن میچرخید و افرادی چون ثعلبی نیشابوری (۳۵۰-۴۲۹ق) در تفسیر الکشف و البیان و ابوالفتوح رازی (میان سالهای ۴۸۰-۵۳۵ق) در تفسیر روض الجنان و مانند آنها را به خود مشغول کرده بود. آلودگی این دسته از تفسیرها به اسرائیلیات و روایات جعلی و خرافی از آسیبهای آنها شمرده شده است.[۱]
- مفسرانی که با گرایش تاریخی به تبیین و توضیح واژه ها، کلمات و پیامهای قرآن میپردازند و در روند تفسیر پابهپای نزول وحی حوادث مربوط به آیات را پیگیری میکنند و در نزول هر آیه و سوره به دنبال شناخت اسباب و شأن نزول و دیگر حوادث، معرفت احکام همچون آگاهی از موقعیت، فرهنگ، عقاید و آداب و رسوم مردمی هستند که قرآن در خطاب به آنان سخن گفته است. به همین دلیل این تفسیرها به ترتیب نزول نگارش یافته است. واژهها، نوع استعمال، بررسی ریشه کلمات و سیر تطور دلالت کلام و همچنین بررسی مثلها، تشبیهات و استعارات قرآن به لحاظ تاریخی بررسی میشود. نمونه این دسته از تفاسیر، تفسیر الحدیث محمد عزه دروزه (۱۳۰۵-۱۴۰۴ق)، و بیان المعانی عبدالقادر ملاحویش آل غازی (زنده در ۱۳۸۴ق) و پابهپای وحی نوشته مهدی بازرگان (۱۲۸۶-۱۳۷۳ش) است که همگی به ترتیب نزول قرآن نگارش یافته و صبغه و تأکید آنان بر مسائل تاریخی در فهم پیام قرآن است. از اینرو، از سوره علق شروع میکنند و به آخرین سوره نازل شده قرآن به پایان میبرند و شیوه کارشان چنین است که در آغاز هر سوره به تاریخچه نزول، موقعیت نزول، سیاق و ترکیب پیامها و حوادث مربوط به نزول اشاره میکنند.[۲]
پانویس
یادداشت
منابع
- انصاری، تفسیر قرآن، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، به کوشش بهاء الدین خرمشاهی، تهران: دوستان-ناهید، ۱۳۷۷.