کتیب معجزات (کتاب)

کتیب معجزات

اطلاعات کتاب
نویسنده	حیرتی تونی
تاریخ نگارش	قرن دهم هجری قمری
موضوع	مناقب اهل‌بیت(ع)
زبان	فارسی
به تصحیح	یوسف بیگ‌باباپور
اطلاعات نشر
ناشر	کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
محل نشر	تهران

کُتَیب معجزات یا شاهنامه حِیرَتی منظومه‌ای است از حیرتی تونی درباره فضائل پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع). این اثر در قالب مثنوی سروده شده و بیش از بیست هزار بیت دارد. حیرتی این مثنوی را در برابر شاهنامه فردوسی و از روی کتاب بهجة المباهج تألیف حسن شیعی سبزواری سروده است.

شاهنامه حیرتی را بازگوکننده فضای ادبی و مذهبی دوره صفویه دانسته‌اند. حیرتی در این کتاب، پیشوایان اهل‌سنت را لعن کرده است. وجود داستان‌های خرافی و اشعار غلوآمیز را سبب خدشه‌دار شدن اعتبار این کتاب دانسته‌اند.

معرفی و جایگاه

کُتَیب معجزات یا شاهنامه حیرتی مهم‌ترین و مشهورترین اثر حیرتی تونی (۹۳۰ـ۹۶۱ق) شاعر و مناقب‌گوی عصر صفوی منظومه‌ای است درباره جنگ‌های پیامبر(ص) و فضایل امام علی(ع) و شرح حال امامان شیعه. حیرتی این منظومه را در سال ۹۵۳ق به نام شاه طهماسب اول در بیش از بیست هزار بیت سروده است.

کتیب معجزات منظومه‌ای حماسی، تاریخی و دینی است که در قالب مثنوی و بر وزن خسرو و شیرین اثر نظامی گنجوی سروده شد. شاهنامه حیرتی از نظر نوع ادبی اهمیت بسیاری دارد و از جمله حماسه‌های کمیاب شمرده می‌شود. یوسف بیگ‌باباپور، مصحح این اثر، گفته است این کتاب یکی از آثار مهم ادبیات شیعی است که در دوره صفویه خلق شده و می‌تواند به عنوان یکی از مثنوی‌های ادبی مهم دینی مورد توجه قرار بگیرد.

حیرتی اثر خود را برابر شاهنامه به نظم کشیده است و شاهنامه خود را برتر از شاهنامه فردوسی می‌داند. گفته شده این مقایسه بر پایه موضوع اثر اوست، زیرا این اثر از حد یک شعر متوسط فراتر نمی‌رود و از نظر ادبی درجه متوسطی دارد. زبان شعر حیرتی به شیوه عامیانه نزدیک و از هنر شعری دور است. این اثر برای شناخت بیشتر مذهب و ادبیات دوره صفویه بسیار سودمند است و احساسات مذهبی شاعر، بازگوکننده گفتمان حاکم در همان روزگار است. کتیب معجزات از روی کتاب بهجة المباهج تألیف حسن شیعی سبزواری، در سال ۹۵۳ق به نام شاه طهماسب به نظم درآمده است. بهجة المباهج خود تلخیصی است از کتاب مباهج المُهَج اثر قطب‌الدین کیدری.

ابیات آغازین شاهنامه حیرتی:

الهی از دل من بند بردار
مرا در بندِ چون و چند مگذار
الهی ساز آسان مشکلم را
نما راهی بملک جان دلم را

محتوا

شاهنامه حیرتی دربردارنده آیات قرآن، احادیث نبوی، قصص پیامبران و نکته‌های اخلاقی است. متن کتیب معجزات با مناجات و ستایش پیامبر(ص) و امام زمان(عج) و مدح شاه طهماسب شروع می‌شود. این کتاب چهل و چهار فصل را دربرمی‌گیرد. از جمله این فصل‌ها عبارتند از: علامات و نشانه‌های پیامبر، ازدواج پیامبر با حضرت خدیجه، معجزات پیامبر(ص)، غزوه احد، غزوه خندق، غزوه خیبر، غدیر خم، ذکر نص پیامبر(ص) درباره امامت امام علی(ع)، ولادت امام علی(ع)، معجزات امام علی(ع)، قضاوت‌های امام علی(ع)، فدک، چند فصل دربارهٔ ولادت امامان، ولادت امام مهدی(عج)، معجزات و فضایل امام زمان(عج)، علائم ظهور.

اشعار غلوآمیز و ضدیت با اهل‌سنت

حیرتی تونی با تمایلات تند شیعی شناخته می‌شود که با لحنی ضد اهل‌سنت شاهنامه خود را به نظم درآورده است. حیرتی افزون بر جهت‌گیری در بیان داستان‌ها در بخش‌های مختلف شاهنامه از پیشوایان اهل‌سنت و خلفای دوم و سوم با لعن یاد کرده و به دشمنان شیعه ناسزا می‌گوید. وجود اشعار غُلوآمیز، نقل روایت‌های بی‌اعتبار و همچنین لحن تند و تعصب‌آمیز کتاب و خشم و نفرت بیش از حد حیرتی نسبت به اهل‌سنت را سبب کاسته‌شدن از اعتبار این کتاب دانسته‌اند.