مَرْوْ شهری باستانی در فرا رود و از شهرهای مهم خراسان بزرگ که امروزه در کشور ترکمنستان واقع شده است. قدمت مرو به پیش از میلاد مسیح می‌رسد. اقلیت بزرگی از شیعه در این شهر زندگی می‌کنند. قیام ابومسلم خراسانی علیه بنی‌امیه از ناحیه مرو آغاز شد.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | ترکمنستان |
| اطلاعات تاریخی | |
| پیشینه تشیع | سده نخست هجری |
| وقایع مهم | اقامت امام رضا(ع) در این شهر (۲۰۰ یا ۲۰۱ق) تصرف مرو توسط روسیه در دوره ناصرالدین شاه در (۱۳۰۱ق/۱۸۸۴م) |
حضور امام رضا(ع) در سال‌های ۲۰۱ تا ۲۰۳ق در این شهر به علاقه‌مندی بسیاری از مردم این شهر به آن حضرت و آشنایی آنان با تشیع منجر شد. بقایای خانه امام رضا(ع) در مجموعه تاریخی مرو قدیم که نزد مردم ترکمنستان به قدمگاه امام رضا(ع) مشهور است، زیارتگاه پیروان و دوستداران اهل بیت(ع) به شمار می‌آید. آمدن تعدادی از مردم مرو به حضور امام عسکری(ع) و نیز ارسال وجوهاتی از سوی مردم مرو برای وکلای امام مهدی(عج) از نشانه گرایش‌های شیعی در این شهر بوده است.
در زمان بنی‌عباس برخی از علویان به این شهر پناه آوردند. مرو در حمله مغولان تلفات جانی و خسارات مالی بسیاری داد. دولت ایران در دوره ناصرالدین شاه با تسلیم شدن به قرارداد آخال، الحاق بخش‌هایی از خاک ایران از جمله مرو و سرخس را به روسیه پذیرفت.
پیشینه تاریخی
مرو از شهرهای کهن و باستانی است که در کتبیه‌های هخامنشی از آن یاد شده است. در دوران ساسانیان مرو شهری آباد بود و بر اساس روایات مشهور تاریخی، یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی هنگامی که از اعراب مسلمان می‌گریخت به این شهر آمد و به مرزبان این شهر، ماهوی سوری پناه جست اما بعد از مدتی در پی اختلاف با ماهوی از این شهر خارج شد.[۱]
به اعتبار اینکه مرو در کنار نیشابور، هرات و بلخ یکی از چهار شهر بزرگ خراسان بوده است، مرو به یکی از چهار قسمت ایالت خراسان اطلاق می‌شده است. پس از فتح مرو و ورود مسلمانان، مرو تا مدت‌ها مرکز ایالت خراسان و در دوران خلافت امویان و عباسیان، دارالاماره و محل استقرار حاکمان بود. ولی بعدها امرای سلسله طاهریان مرکز فرمانروایی خود را به نیشابور منتقل کردند.[۲]
شهر مرو به واسطه نزدیکی به خوارزم و ماوراء النهر از یک طرف و اتصال آن به سرخس و نیشابور از طرف دیگر از نظر نظامی و تجاری موقعیتی خاص داشت. در زمان ساسانیان و در دوره تسلط اعراب تا زمان مأمون همیشه این شهر، مرکز خراسان بوده است. سامانیها دارالمُلک(پایتخت) را به بلخ و بخارا منتقل کردند ولی در موقع فرمانروائی سلجوقیها شهر مرو که در مجاورت اقامت آنها بوده مرکز سلجوقیها گردید پس از آن سلاطین تیموری شهر هرات را پایگاه فرمانروائی خود ساختند.[۳]
این شهر در حمله مغول کاملاً ویران شد و در این واقعه هفتصد هزار آدمی کشته شدند و هیچ کس از ساکنان آنجا باقی نماندند.(۶۱۸ه.ق.)[۴]
دولت ایران در دوره ناصرالدین شاه با تسلیم شدن به قرارداد آخال، که در ۲۲ محرّم ۱۲۹۹/ ۱۲ دسامبر ۱۸۸۱ منعقد شد، الحاق بخش‌هایی از خاک ایران را به روسیه پذیرفت.[۵] در ۱۳۰۰/ ۱۸۸۳، روسها جلگه تَجَن در شمال خراسان را تصاحب کردند و در اوایل ۱۳۰۱/ ۱۸۸۴ مرو و سپس سرخس را به متصرفات خود افزودند.[۶]
تاریخ تشیع در مرو
پژوهش‌های صورت گرفته درباره تاریخ تشیع در مرو نشان دهند حضور گروههایی از مذاهب مختلف شیعی در این دیار در سده نخست هجری است. خراسان به دلیل حضور گروه‌های مختلف عرب در این سرزمین شاهد گرایش‌های مختلف از جمله شیعه بود. برخی از پژوهش‌ها از نقش تبلیغات کیسانیه در گسترش فرهنگ شیعی در این مناطق خبر می‌دهند.[۷]
موفقیت عباسیان در خراسان، برای ساماندهی شورشی علیه امویان با شعار بازگردان حکومت به آل محمد، یکی از شواهد وجود گرایش به اهل بیت(ع) در این مناطق است. قیام ابومسلم خراسانی (۱۳۰ق) از یکی از روستاهای نزدیک شهر مرو آغاز شد.
حضور امام رضا(ع) در مدت اقامتش در این شهر در سال‌های ۲۰۱ تا ۲۰۳ قمری، به علاقه‌مندی بسیاری از مردم این شهر به آن حضرت و آشنایی آنان با تشیع شد. بر اساس گزارش‌های تاریخی موجود، امام رضا(ع) در این شهر از شهرت و محبوبیت بسیار گسترده‌ای برخوردار بود.[۸] حضور امام در مجالس گفتگو و مناظره که به فرمان مامون برگزار می‌شد و نیز رفت و آمد مردم به خانه آن حضرت به گسترش تشیع در مرو یاری رساند.[۹]
درباره تشیع در مرو در دوره‌های دیگر تاریخ نیز گزارش‌هایی در منابع تاریخی ثبت شده است. مهاجرت علویان و سادات[۱۰] و نیز حمایت مردم از برخی قیامهای علوی نشانهای دیگر بر وجود علایق شیعی مردمان این شهر است. در سال ۲۱۹ هجری قمری محمد بن قاسم علوی در خراسان شورش کرد و بعدها در یکی از روستاهای مرو ساکن شد.[۱۱][یادداشت ۱]
آمدن تعدادی از مردم مرو به حضور امام عسکری(ع) و نیز ارسال وجوهاتی از سوی مردم مرو برای وکلای امام مهدی(عج) از نشانه وجود گروه‌های شیعی در این شهر است.[۱۳]
درباره حضور شیعیان در شهر مرو در قرون بعدی نیز گزارش‌هایی در منابع تاریخی نقل شده است.[۱۴]
زیارتگاه
بقایای خانه امام رضا(ع) در مجموعه تاریخی مرو قدیم که نزد مردم ترکمنستان به قدمگاه امام رضا(ع) مشهور است زیارتگاه پیروان و دوستداران اهل بیت(ع) به شمار می‌آید. از سال ۱۳۸۹ش در روز میلاد امام رضا(ع) مراسم جشنی در این مکان توسط مسئولان ایران و ترکمنستان و با حضور شخصیتهای دینی، فرهنگی و سیاسی دو کشور و پیروان اهل بیت(ع) برگزار میشود. قرار است در محل قدمگاه امام رضا(ع) مکانی برای رفاه حال زائرین احداث گردد.[۱۵]
پانویس
- ↑ https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/140747/ماهوی-سوری
- ↑ سرزمینهای خلافت شرقی ترجمه فارسی، ص۴۰۸، به نقل دهخدا، ۱۳۷۷، ص۹۶۳۴؛ مدخل خراسان.
- ↑ دهخدا، ج۱۳، ۱۳۷۷، ص۲۰۷۱۲؛ مدخل مرو.
- ↑ دهخدا، ج۱۳، ۱۳۷۷، ص۲۰۷۱۲؛ مدخل مرو.
- ↑ سارلی، ج ۱، ص۳۱۲؛ گلی، ص۱۶۱ـ۱۶۲؛ به نقل [۱]
- ↑ [۲]
- ↑ مفتخری، «اولین تکاپوهای تشیع در خراسان»، ص۱۲۴.
- ↑ اکبری، «نقش حضور امام رضا(ع) در گسترش تحولات فرهنگی و آزاداندیشی مرو»، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۹-۲۲۰.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۹.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۳.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۳۸۵ق، ص۳۸۳.
- ↑ حسین‌زاده شانه‌چی، جغرافیای انسانی شیعه در آستانه دوران غیبت، ص۵۲.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۹.
- ↑ برگزاری همایش امام رضا (ع) در محل قدمگاه آن حضرت در مرو، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عشق‌آباد. مراسم میلاد امام رضا(ع) در «مرو قدیم» برگزار شد، خبرگزاری ابنا.
یادداشت
منابع
- قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ج ۷، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، ج ۱۳، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، مترجم: محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۶ش.
- اکبری، امیر، «نقش حضور امام رضا(ع) در گسترش تحولات فرهنگی و آزاداندیشی مرو»، مجله فرهنگ رضوی، بهار ۱۳۹۲ش.
- مفتخری، حسین، «اولین تکاپوهای تشیع در خراسان»، تاریخ اسلام، شماره۱، بهار ۱۳۷۹ش.
- حسین‌زاده شانه‌چی، حسن، جغرافیای انسانی شیعه در آستانه دوران غیبت، شیعه شناسی، شماره۱۰، تابستان ۱۳۸۴ش.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، نشر علم، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- برگزاری همایش امام رضا (ع) در محل قدمگاه آن حضرت در مرو، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در عشق آباد.
- مراسم میلاد امام رضا(ع) در «مرو قدیم» برگزار شد، خبرگزاری ابنا.
پیوند به بیرون