نفس المهموم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ عباس قمی |
| تاریخ نگارش | قرن چهاردهم |
| موضوع | مقتل |
| سبک | تاریخی |
| زبان | عربی |
نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم، کتابی درباره واقعه کربلا و وقایع پس از آن است که به شیوه مقتل‌نگاری، توسط شیخ عباس قمی، نوشته شده است. سیر مطالب کتاب از ولادت امام حسین(ع) آغاز شده و سپس مناقب امام سوم شیعیان ذکر شده و آنگاه تمام وقایع مربوط به واقعه کربلا شرح داده شده است. میرزا ابوالحسن شعرانی و محمدباقر کمره‌ای این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند. کتاب آه، نوشتۀ یاسین حجازی، ویرایش و بازخوانیِ «ترجمۀ فارسیِ ابوالحسن شعرانی از نفس المهموم» است.
مولف و انگیزه نگارش
عباس بن محمدرضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی، از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری است که یکی از زبده‌ترین چهره‌های شیعه در حدیث، تاریخ و تبلیغ دانسته شده[۱] و ابن بابویه قمی، جد اعلای وی معرفی شده است.[۲]
وی نویسنده بیش از ۸۰ اثر[۳] به زبان‌های عربی و فارسی است.[۴] آثار او در موضوعات مختلفی از جمله عقاید، فقه، شرح حال معصومان، رجال و درایه، تاریخ، مقتل، آداب و عبادات، ادعیه، اخلاق و ادبیات بوده است.[۵] مفاتیح الجنان که به گفته برخی محققان، از یک کتاب معمولی برای شیعیان فراتر رفته و به انیس معنوی مردم در کنار قرآن کریم تبدیل شده، از مهمترین آثار اوست.[۶] محدث قمی در ذی الحجه ۱۳۵۹ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن شد.[۷]
شیخ عباس قمی، انگیزه خود از نگارش نفس المهموم را جمع‌آوری مقتل مختصر امام حسین (ع) با استفاده از روایات مورد اعتماد دانسته و این کار را نهایت آرزوی خود دانسته است.[۸]
علت نام‌گذاری
نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود: «نَفَسُ المَهمومِ لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ وَ کِتمانُ سِرّنا جِهادُ فی سَبیلِ اللهِ»[۹] (نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.) امام صادق(ع) سپس فرمود: واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.
محدث قمی از آنجا که کتاب نفس المهموم، یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برگزیده است.
محتوا
کتاب نفس المهموم، شرح فشرده‌ای از زندگی و مبارزات امام حسین (ع) است که از تولد شروع و با قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید پایان می‌پذیرد.[۱۰] این کتاب در سال ۱۳۳۵ قمری انتشار یافته است.[۱۱]
این کتاب از یک مقدمه درباره ولادت امام حسین(ع)،[۱۲] پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده است:
- باب اول، حاوی دو فصل است درباره شجاعت، شجاعت، علم، فصاحت، زهد، تواضع و عبادت امام حسین(ع)[۱۳] و همچنین ثواب گریستن در عزای امام حسین و لعن قاتلان وی.[۱۴]
- باب دوم، حاوی رخدادهایی است که بعد از بیعت کردن مردم با یزید بن معاویه تا شهادت امام حسین (ع) اتفاق افتاده است. این باب مفصل‌ترین باب کتاب و در ۲۰ فصل تنظیم شده است.[۱۵]
- باب سوم، حاوی وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع) است.[۱۶]
- باب چهارم، حاوی رویدادهای پس از شهادت امام حسین(ع)، مانند گریستن آسمان، ناله فرشتگان و گریستن جنیان است.[۱۷]
- باب پنجم، درباره فرزندان و زنان امام و فضلیت زیارت آنها، و همچنین ستم حاکمان ظالم در تخریب بارگاه حسینی است.[۱۸]
- در خاتمه کتاب، قیام توابین و قیام مختار شرح داده شده است.[۱۹]
منابع کتاب
قبل از تالیف نفس المهموم، مأخذ و مرجع سخنرانان در نقل واقعه کربلا، جلد ده بحارالانوار، مثیر الاحزان اثر ابن نمای حلی، مهیج الاحزان نوشته سید عبدالله شبر، لهوف تألیف ابن طاووس، مقتل ابو مخنف و غیره بود. به نظر علی دوانی، هیچکدام از این کتاب‌ها عطش طالبان آن حوادث را فرونمی‌نشاند و جامع و کافی نبود.[۲۰] بدین جهت محدث قمی از مجموع منابع معتبر، آنچه را در طول عمر خود تا آن زمان صحیح و معتبر می‌دانست، گردآوری کرد.[۲۱]
شیخ عباس قمی در تالیف این کتاب از منابع زیر استفاده کرده است:
- ارشاد، نوشته شیخ مفید.
- المهلوف علی قتلی الطفوف، نوشته سید بن طاووس. این کتاب معروف به لهوف است.
- الکامل فی التاریخ ، نوشته ابن اثیر جزری.
- تاریخ طبری، نوشته محمد بن جریر بن یزید طبری.
- مقاتل الطالبین، نوشته ابوالفرج اصفهانی.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، نوشته علی بن حسین مسعودی.
- تذکرة الخواص، نوشته سبط بن جوزی.
- مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، نوشته محمد بن طلحه شافعی.
- الفصول المهمه فی معرفه الائمه، نوشته ابن صباغ مالکی.
- کشف الغُمَّه، نوشته علی بن عیسی اربلی.
- العِقد الفَرید، نوشته احمد بن محمد قرطبی مالکی.
- الاحتجاج، نوشته احمد بن علی طبرسی.
- مناقب ابن شهر آشوب.
- روضة الواعظین، نوشته فتال نیشابوری.
- مُثیر الاحزان، نوشته ابن نمای حلی.
- روضة الصفا، نوشته خاوندشاه.
- تسلیة المجالس، نوشته محمد بن ابی طالب موسی حسینی.[۲۲]
ترجمه‌ها
- نفس المهموم را اولین بار میرزا ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم به فارسی ترجمه کرد. وی در سال ۱۳۹۶ق به تصحیح کتاب نفس المهموم اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه کرد. به باور برخی، اشکال این ترجمه آن است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافات بسیاری ذکر کرده، ولی متن و اضافات را از هم تفکیک نکرده است.و البته دقت نظر وتحقیقات وفخامت و استواری قلم و دهها نکات ناب واختصاصی از ویژ گی های این ترجمه است که درمقایسه با دیگر ترجمه ها به راحتی قابل درک است.[نیازمند منبع]
- محمدباقر کمره‌ای، آن را در سال ۱۳۳۹ش با عنوان رموز الشهاده به فارسی ترجمه کرده است.[۲۳] وی در این ترجمه، ترجمه کتاب نفثة المصدور شیخ عباس قمی را نیز افزوده است؛ چرا که آن را کامل‌کننده نفس المهموم دانسته است.[۲۴] ویژگی این ترجمه آن است که به جای ترجمه اشعار عربی پایان کتاب، اشعاری به فارسی از محمدحسین اصفهانی و اختر طوسی جایگزین شده است.[۲۵] علی دوانی این ترجمه را ستوده است.[۲۶]
- ترجمه‌ای با نام «بر امام حسین(ع) چه گذشت؟» ترجمه جواد قیومی اصفهانی.[۲۷]
تلخیص و بازنویسی
- سید علی کاشفی خوانساری، کتاب نفس المهموم را با عنوان «گزیده نفس المهموم»، تلخیص و بازنویسی کرده است.[۲۸]
- یاسین حجازی زیر نظر جمعی از محققان و پژوهشگران بر اساس کتاب دمع السجوم که ترجمه فارسی شعرانی از نفس المهموم است، کتابی با نام کتاب آه تدوین وویرایش کرده که نوعی بازنویسی و تحقیق است.[۲۹] این کتاب نخستین بار در ۱۳۸۷ش منتشر شد.[۳۰]
پانویس
- ↑ ادهم‌نژاد، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، ص۱۱۴.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۵۸.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵.
- ↑ مسعودی، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»، ص۱۲.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵-۶۶.
- ↑ رضوی، «کتاب: روایت و نیایش...»، ص۶۷.
- ↑ حسینی اشکوری، المفصل فی تراجم الاعلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۷.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۸.
- ↑ میرشریفی، برگ‌های بی‌خزان، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۵.
- ↑ صحتی سردرودی، «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) با رویکردی کتابشناسانه، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۱-۱۵.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۷-۲۷.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۲۷-۵۹.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۶۰-۳۳۸.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۹.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۳۳.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۷۶.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۵۰۱.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۲۴.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۲۴.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۷-۱۱.
- ↑ کاشفی خوانساری، گزیده نفس المهموم، ۱۳۸۴ش، ص۴۱.
- ↑ کمره‌ای، رموز الشهاده، ۱۳۹۱ش، ص۱۲.
- ↑ کمره‌ای، رموز الشهادة، ۱۳۹۱ش، ص۱۶.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، بر امام حسین چه گذشت؟: ترجمه نفس المهموم، تهران، دارالثقلین، ۱۳۸۷ش.
- ↑ نگاه کنید به: کاشفی خوانساری، گزیده نفس المهموم عباس قمی، نشر حوا، ۱۳۸۸ش.
- ↑ نگاه کنید به: حجازی، کتاب آه، ۱۳۸۸ش، ص۶-۱۲.
- ↑ حجازی، کتاب آه، ۱۳۸۸ش، ص۴.
منابع
- احمدیان، مینا، «خاتم المحدثین حاج شیخ عباس محدث قمی»، در مجله مسجد، شماره ۶۸، خرداد و تیر ۱۳۸۲ش.
- ادهم‌نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، در مجله مبلغان، شماره ۸۸، ۱۳۸۵ش.
- حجازی، یاسین، کتاب آه، تهران، جام طهور، ۱۳۸۸ش.
- حسینی اشکوری، احمد، المفصل فی تراجم الاعلام، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۱۱، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- رضوی، سید مسعود، «کتاب: روایت و نیایش؛ درباره زندگی و آثار محدث قمی»، در مجله اطلاعات حکمت و معرفت، ش۱۰۰، سال نهم، مرداد ۱۳۹۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صحتی سردرودی، محمد، «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) با رویکردی کتابشناسانه»، در مجله کتابهای اسلامی، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، بر امام حسین چه گذشت؟: ترجمه نفس المهموم، تهران، دار الثقلین، ۱۳۸۷ش.
- قمی، شیخ عباس، رموز الشهاده، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، [تهران]، انتشارات کتابچی، ۱۳۹۱ش.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۹ش.
- کاشفی خونساری، سید علی، گزیده نفس المهموم، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۸۴ش.
- مسعودی، رضا، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»، در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۵۵، شهریور ۱۳۸۹.
- میرشریفی، سید علی، برگ‌های بی‌خزان، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۲ش.
پیوندبه بیرون