گنجینة الاسرار
اطلاعات کتاب | |
---|---|
نویسنده | نورالله بن عبدالله مشهور به عمان سامانی |
تاریخ نگارش | ۱۳۰۵ق |
موضوع | اشعار عرفانی عاشورایی |
سبک | مثنوی |
زبان | فارسی |
به تصحیح | سید محمد سادات اخوی، محمدعلی مجاهدی، مسعود نمازی بروجردی و ... |
اطلاعات نشر | |
ناشر | کتابفروشی اسلامیه، عمان سامانی، سروش، شركت چاپ و نشر بين الملل، میثم، مولانا و ... |
محل نشر | تهران، قم، اصفهان، تبریز |
تاریخ نشر | قرن ۱۴ قمری به بعد |
گنجینة الاسرار مجموعه اشعاری است درباره واقعه کربلا که توسط عمان سامانی (درگذشت:۱۳۲۲ق) در قالب مثنوی سروده شده است. سرودههای وی درباره امام حسین (ع)، حضرت زینب(س) و نقشآفرینی شهدای کربلا همچون حضرت عباس(ع)، علیاکبر(ع)، قاسم و حر بن یزید ریاحی است.
عمان سامانی در اشعارش از آیات، روایات، اصطلاحات عرفانی و اشعار شاعران دیگر مانند حافظ شیرازی، سعدی و مولوی استفاده میکند. وی از آرایههای ادبی همچون ترصیع، موازنه و ایهام بهره برده است.
گنجینة الاسرار را دارای نقاط ضعفی همچون استفاده زیاد از لغات عربی و بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع) و حضور زعفر جنی در کربلا دانستهاند.
گنجینة الاسرار بارها در داخل و خارج کشور چاپ شده و محتوای آن محور و موضوع کتابها، مقالات، پایاننامهها، تئاتر و سمینارهای متعددی بوده است.
معرفی و جایگاه
گنجینة الاسرار محموعه اشعاری است است در رثای امام حسین(ع) و واقعه کربلا[۱] که توسط عَمَّان سامانی در سال ۱۳۰۵ هجری قمری سروده شد و به تشویق آغاسلیمانخان رئیس خواجهسرایان دربار ناصرالدین شاه قاجار چاپ و منتشر شد.[۲] اشعار او در قالبِ شعریِ مثنوی، است.[۳] عمان سامانی مجموعه اشعارش را گنجینة الاسرار نامگذاری کرد. [۴] به گفته محمدعلی مجاهدی اشعار سامانی بر وزن و شیوه زبدة الاسرار اثر صفی علیشاه است.[۵] به گفته سادات اخوی مصحح گنجینة الاسرار، عمان سامانی بعد از سرودن اشعارش، در سفر زیارتی به عتبات عالیات، مورد تفقد و احترام میرزای شیرازی قرار گرفت.[۶]
ابعاد مختلف گنجینة الاسرار همچون عرفان، ادبیات و بلاغت محور همایشها و سمینارهای زیادی بوده است؛ مثلا در سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی دو مقاله درباره ایدئولوژی و بلاغت در گنجینة الاسرار ارائه شد[۷] همچنین مقالات و پایاننامههای[۸] متعددی درباره این اثر نوشته شده است. نمایش و تئاتری با نام «بر فَرَس تندرو» بر اساس گنجینة الاسرار نوشته و در برج میلاد تهران اجرا شد.[۹] همچنین قسمتهایی از مقتل گنجینة الاسرار توسط سید مصطفی موسوی (درگذشت:۱۳۹۷ش) در صدا و سیما خوانده و اجرا شده است.[۱۰]
برخی استفاده زیاد از واژهگان عربی، بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع)[۱۱] و نکات غلو آمیز را از نقاط ضعف گنجینة الاسرار میدانند.[۱۲]
ساختار و محتوا
گنجینة الاسرار دارای دیباچه (مقدمه) عمان سامانی، ۴۱ بخش[۱۳] و ۸۳۰ بیت شعر است.[۱۴] دیباچه آن درباره توصیف خدا، بیان فضایل حضرت محمد(ص)، امام علی(ع) و اهلبیت(ع) و مختصری از زندگینامه عمان سامانی و علت نگارش کتاب است.[۱۵] در ابتدای هر بخش خلاصهای از آن بخش با نثری زیبا بیان میشود.[۱۶]
محتوای اشعار عمان سامانی عبارت است از: حمد و ستایش و تسبیح خدا،[۱۷] عشق به جمال و جلال الهی،[۱۸] عرضه امانتِ عشق به انسان، جنبه عقل و شهوت انسان،[۱۹] فطرت و شرافت انسان، انسان کامل و ولی الله،[۲۰] عشق امام حسین(ع) به خدا،[۲۱] بیان واقعه کربلا و اتفاقات آن،[۲۲] تبیین سعادت و شقاوت انسانها و ذکر مصادیق آنها مخصوصا در واقعه کربلا مانند شمر،[۲۳] امتحان الهی از پیامبران همچون آدم، نوح، ایوب، ابراهیم، یونس، یوسف، یعقوب، موسی، عیسی و حضرت محمد(ص) و اهلبیت(ع) مانند امام علی(ع)، امام حسن(ع)[۲۴] و امام حسین(ع)،[۲۵] عشق و ارادت عَمان سامانی به امام حسین(ع)،[۲۶] آزمایش اصحاب در شب عاشورا توسط امام حسین(ع)،[۲۷] قصه حر بن یزید ریاحی در کربلا،[۲۸] مقام و منزلت حضرت عباس(ع)[۲۹] و قصه آب آوردن از رود فرات،[۳۰] مقام و منزلت قاسم(ع)،[۳۱] مقام و منزلت علیاکبر(ع)[۳۲] و قصه جهاد وی،[۳۳] میدان رفتن امام حسین(ع)،[۳۴] مقام و منزلت حضرت زینت(س) و قصه وی در کربلا،[۳۵] سفارش امام حسین(ع) به حضرت زینب(س) درباره امام سجاد(ع)،[۳۶] قصه علیاصغر()ع در کربلا،[۳۷] قصه زعفر جنی و اجازه خواستن از امام حسین(ع) برای یاریش،[۳۸] هدایتگری امام حسین(ع) و موعظه دشمنان در کربلا[۳۹] و نبرد امام حسین(ع) با دشمنان و نحوه شهادت حضرت.[۴۰]
ویژگیها
گنجینة الاسرار ویژگیهای متعددی دارد همچون:
- استفاده از آیات و روایات: او در اشعارش به مناسبتهای مختلف از آیات قرآن[۴۱] و روایات اهلبیت(ع) استفاده کرده[۴۲] و برخی از معجزات و کرامات حضرت محمد(ص) و امام علی(ع) همچون شق القمر و رد الشمس را نیز بیان میکند.[۴۳]
- بیان عرفانی اشعار: عمان سامانی با ذوق عرفانی که دارد، اشعارش را بیان میکند به طوری که در ۸۳۰ بیت گنجینة الاسرار نزدیک به ۳۰۰ اصطلاح عرفانی را ذکر میکند.[۴۴] به گفته کهدویی وحدت وجود محور اصلی گنجینة الاسرار است و عمان سامانی با این نگاه اشعارش را سروده است.[۴۵] به گفته مرتضی مطهری عمان سامانی در اشعارش برداشتی عرفانی از واقعه کربلا دارد.[۴۶]
- بهره گرفتن از اشعار شاعران دیگر: به گفته محمد سادات اخوی مصحح گنجینة الاسرار عمان سامانی در سرودههایش از اشعار شاعران دیگر همچون عبدالرحمن جامی،[۴۷] وحشی بافقی،[۴۸] حافظ شیرازی،[۴۹] سعدی،[۵۰] هلالی جغتایی،[۵۱] خاقانی،[۵۲] و مولوی[۵۳] استفاده کرده است.
- بهکار بردن آرایههای ادبی: برات محمدی میگوید: سامانی در اشعارش از انواع آرایههای ادبی همچون ترصیع، موازنه، انواع جناس، واجآرایی، تکرار، عکس، ایهام بهره میبرد و همین امر موجب برجستگی اثر او شده است.[۵۴]
- استفاده از قالب مناظره: علیرضا قربانپور معتقد است عمان سامانی در اشعارش مناظرهها و گفتگوهایی را بین افراد واقعه کربلا ترسیم میکند[۵۵] همچون گفتگوی امام حسین(ع) با حضرت زینب(س)،[۵۶] مناظره امام با زعفر جنی،[۵۷] و با جبرئیل.[۵۸]
وضعیت چاپ و نشر
مثنوی گنجینة الاسرار عمان سامانی بعد از اینکه به عنوان کتاب چاپ شد بارها بهوسیله انتشارات متعددی همچون عمان سامانی،[۵۹] مؤسسه ادیب فقه جواهری،[۶۰] چاپ و نشر بینالملل، [۶۱] سروش،[۶۲] جمهوری،[۶۳] و اسوه،[۶۴] با عناوین مختلفی مانند گنجینة الاسرار، گنجينهالاسرار و قصائد و گنجینة الاسرار در مصائب آل احمد مختار(ع) تجدید چاپ شد.
تکنگاری
کتابهای متعددی در شرح اشعار عرفانی عاشورایی عمان سامانی در گنجینة الاسرار نوشته شده است؛ همچون سرالاسرار: شرح و تصحیحی نو و متفاوت بر مثنوی عاشورایی گنجینة الاسرار عمان سامانی تألیف مسعود نمازی بروجردی که بر اساس اولین نسخه چاپ سنگی گنجینة الاسرار (نسخه جلالی، ۱۳۰۶ق) نوشته شده است،[۶۵] اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی نوشته علی موسوی،[۶۶] با اشک خونفشانی: گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی اثر رسول جعفر زاده،[۶۷] سلوک خونین (شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی) نوشته ابراهیم کلانتری،[۶۸] عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینة الاسرار عمان سامانی) تالیف حسن کرمی،[۶۹] کربلا آیینه عشق(شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی) اثر مجید ملایی[۷۰] و جلوههای عاشورایی (گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی) نوشته محمد قربانپور.[۷۱]
پانویس
- ↑ اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۵
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱–۴۲.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۲–۴۴.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۴.
- ↑ مجاهدی، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، ۱۳۸۳ش، ص۱۸.
- ↑ اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۷
- ↑ «مجموعه مقالات سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی»، انجمن علمی پژوهشی دانش پژوهان بوعلی سینا.
- ↑ وبگاه گنج ایرانداک.
- ↑ معینی، «بر فَرَس تندرو».
- ↑ اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۱۳
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۴-۱۹۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵ تا ۴۴.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵ تا ۴۴.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۶۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۷۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۹۱-۱۳۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۹۷.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۷.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۵-۱۶۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۹-۱۷۵-۱۸۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷-۱۹۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۹-۲۱۵-۲۲۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۵.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۳-۲۵۱-۲۵۹-۲۶۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۵-۲۹۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹-۵۵-۶۳-۹۷-۲۱۱-۲۶۴.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۶-۳۷-۴۸-۸۵-۱۳۲-۱۹۵-۲۸۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰.
- ↑ خدادای، کهدویی، «تجلّی نظریه وحدت وجود در اشعار عمان سامانی با نگاهی به آرای شمس تبریزی و مولوی»، ص۱۱۲.
- ↑ مطهری، محموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۸۲ش، ج۱۷، ص۳۸۲.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۷.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۵۶-۶۹-۷۳-.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱-۴۳-۵۶-۶۳.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۲–۲۷۲.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
- ↑ محمدی و قربانپور، تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۱.
- ↑ عمان سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، 1372ش.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار و قصائد عمان سامانی، 1399ش.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار: گنجینه اسرار جان، 1393ش.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار، 1375ش.
- ↑ عمان سامانی، دیوان عمان سامانی شامل: گنجینة الاسرار، معراج نامه، قصیدهها، غزلها، 1378ش.
- ↑ عمان سامانی، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، 1383ش.
- ↑ نمازی بروجردی، عمان سامانی و گنجینة الاسرار در کتاب سر الاسرار، ۱۳۹۲ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ موسوی مطلق، اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی، ۱۳۸۰ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ جعفر زاده، با اشک خونفشانی: گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی، ۱۳۸۱ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ کلانتری، سلوک خونین (شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۳۸۱ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ کرمی، عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۴۰۱ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ ، ملایی، کربلا آیینه عشق(شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۳۹۴ش، صفحه شناسنامه.
- ↑ قربانپور، جلوههای عاشورایی (گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی)، ۱۳۸۶ش، صفحه شناسنامه.
منابع
- انجمن علمی پژوهشی دانشپژوهان بوعلی سینا، «مجموعه مقالات سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی»، ۱۳۹۹ش.
- پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران(ایرانداک)، گنج ایرانداک.
- جعفر زاده، رسول، با اشک خونفشانی: گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی، قم، آفرند، ۱۳۸۱ش.
- خدادای، محمد و محمدکاظم کهدویی، «تجلّی نظریه وحدت وجود در اشعار عمان سامانی با نگاهی به آرای شمس تبریزی و مولوی»، مجله مطالعات عرفانی، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش.
- خداوردی، پریوش، شرح عرفانی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی، تهران، نشر صادق، ۱۳۸۲ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار، تهران، سروش، ۱۳۷۵ش.
- عمان سامانی، نورالله، دیوان عمان سامانی شامل: گنجینة الاسرار، معراج نامه، قصیدهها، غزلها، تهران، جمهوری، ۱۳۷۸ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار، سامان، عمان سامانی، ۱۳۷۲ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار: گنجینه اسرار جان، تصحیح و شرح سید محمدسادات اخوی، سازمان تبلیغات اسلامی- شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۹۳ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، تصحیح محمدعلی مجاهدی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار و قصائد عمان سامانی، تصحیح حبیب الله فضائلی، قم، موسسه ادیب فقه جواهری، ۱۳۹۹ش.
- عمان سامانی، نورالله، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، تصحیح محمدعلی مجاهدی(پروانه)، تهران، اسوه، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش.
- قربانپور، محمد، جلوههای عاشورایی (گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی)، قم، نشر طوبای محبت، ۱۳۸۶ش.
- کتابخانه آستان قدس رضوی، «عمان سامانی و گنجینة الاسرار در کتاب سر الاسرار، تصحیح دکتر مسعود نمازی بروجردی»، وبگاه کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ درج خبر: ۱۳ شهریور ۱۳۹۸ش.
- کرمی، حسن، عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینة الاسرار عمان سامانی)، قم، انتشارات حقوق اسلامی، ۱۴۰۱ش.
- کلانتری، ابراهیم، سلوک خونین (شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش.
- محمدی سامانی، بهادر، گلگشتی در گنجینة الاسرار عمان سامانی، فرخ شهر، نشر جهان بین، ۱۳۸۲ش.
- محمدی، برات و علیرضا قربانپور، «تحلیل سبکشناسی و آسیبشناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)»، در مجله سبکشناسی نظم و نثر فارسی، شماره ۸، ۱۴۰۲ش.
- مطهری، مرتضی، محموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران-قم، صدرا، چاپ ششم، ۱۳۸۲ش.
- معینی، محسن، تئاتر نمایشی بر فَرَس تُندرو، برج میلاد تهران، ۱۳۹۲ش.
- ملایی، مجید، کربلا آیینه عشق(شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، تهران، خسرو شیرین، ۱۳۹۴ش.
- موسوی مطلق، علی، اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی، قم، سلسال، ۱۳۸۰ش.
- نمازی بروجردی، مسعود، سرالاسرار: شرح و تصحیحی نو و متفاوت بر مثنوی عاشورایی گنجینة الاسرار عمان سامانی، تهران، سامان دانش، ۱۳۹۲ش.