گنجینة الاسرار

از ویکی شیعه
گنجینة الاسرار
اطلاعات کتاب
نویسندهنورالله بن عبدالله مشهور به عمان سامانی
تاریخ نگارش۱۳۰۵ق
موضوعاشعار عرفانی عاشورایی
سبکمثنوی
زبانفارسی
به تصحیحسید محمد سادات اخوی، محمدعلی مجاهدی، مسعود نمازی بروجردی و ...
اطلاعات نشر
ناشرکتاب‌فروشی اسلامیه، عمان سامانی، سروش، شركت چاپ و نشر بين الملل، میثم، مولانا و ...
محل نشرتهران، قم، اصفهان، تبریز
تاریخ نشرقرن ۱۴ قمری به بعد


گنجینة الاسرار مجموعه اشعاری است درباره واقعه کربلا که توسط عمان سامانی (درگذشت:۱۳۲۲ق) در قالب مثنوی سروده شده است. سروده‌های وی درباره امام حسین (ع)، حضرت زینب(س) و نقش‌آفرینی شهدای کربلا همچون حضرت عباس(ع)، علی‌اکبر(ع)، قاسم و حر بن یزید ریاحی است.

عمان سامانی در اشعارش از آیات، روایات، اصطلاحات عرفانی و اشعار شاعران دیگر مانند حافظ شیرازی، سعدی و مولوی استفاده می‌کند. وی از آرایه‌های ادبی همچون ترصیع، موازنه و ایهام بهره برده است.

گنجینة الاسرار را دارای نقاط ضعفی همچون استفاده زیاد از لغات عربی و بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع) و حضور زعفر جنی در کربلا دانسته‌اند.

گنجینة الاسرار بارها در داخل و خارج کشور چاپ شده و محتوای آن محور و موضوع کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها، تئاتر و سمینارهای متعددی بوده است.

معرفی و جایگاه

گنجینة الاسرار محموعه اشعاری است است در رثای امام حسین(ع) و واقعه کربلا[۱] که توسط عَمَّان سامانی در سال ۱۳۰۵ هجری قمری سروده شد و به تشویق آغاسلیمان‌خان رئیس خواجه‌سرایان دربار ناصرالدین شاه قاجار چاپ و منتشر شد.[۲] اشعار او در قالبِ شعریِ مثنوی، است.[۳] عمان سامانی مجموعه اشعارش را گنجینة الاسرار نامگذاری کرد. [۴] به گفته محمدعلی مجاهدی اشعار سامانی بر وزن و شیوه زبدة الاسرار اثر صفی علیشاه است.[۵] به گفته سادات اخوی مصحح گنجینة الاسرار، عمان سامانی بعد از سرودن اشعارش، در سفر زیارتی به عتبات عالیات، مورد تفقد و احترام میرزای شیرازی قرار گرفت.[۶]

ابعاد مختلف گنجینة الاسرار همچون عرفان، ادبیات و بلاغت محور همایش‌ها و سمینارهای زیادی بوده است؛ مثلا در سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی دو مقاله درباره ایدئولوژی و بلاغت در گنجینة الاسرار ارائه شد[۷] همچنین مقالات و پایان‌نامه‌های[۸] متعددی درباره این اثر نوشته شده است. نمایش و تئاتری با نام «بر فَرَس تندرو» بر اساس گنجینة الاسرار نوشته و در برج میلاد تهران اجرا شد.[۹] همچنین قسمت‌هایی از مقتل گنجینة الاسرار توسط سید مصطفی موسوی (درگذشت:۱۳۹۷ش) در صدا و سیما خوانده و اجرا شده است.[۱۰]

برخی استفاده زیاد از واژه‌گان عربی، بیان وقایع تحریف شده مانند عروسی حضرت قاسم(ع)[۱۱] و نکات غلو آمیز را از نقاط ضعف گنجینة الاسرار می‌دانند.[۱۲]

ساختار و محتوا

گنجینة الاسرار دارای دیباچه (مقدمه) عمان سامانی، ۴۱ بخش[۱۳] و ۸۳۰ بیت شعر است.[۱۴] دیباچه آن درباره توصیف خدا، بیان فضایل حضرت محمد(ص)، امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) و مختصری از زندگی‌نامه عمان سامانی و علت نگارش کتاب است.[۱۵] در ابتدای هر بخش خلاصه‌ای از آن بخش با نثری زیبا بیان می‌شود.[۱۶]

محتوای اشعار عمان سامانی عبارت است از: حمد و ستایش و تسبیح خدا،[۱۷] عشق به جمال و جلال الهی،[۱۸] عرضه امانتِ عشق به انسان، جنبه عقل و شهوت انسان،[۱۹] فطرت و شرافت انسان، انسان کامل و ولی الله،[۲۰] عشق امام حسین(ع) به خدا،[۲۱] بیان واقعه کربلا و اتفاقات آن،[۲۲] تبیین سعادت و شقاوت انسان‌ها و ذکر مصادیق آنها مخصوصا در واقعه کربلا مانند شمر،[۲۳] امتحان الهی از پیامبران همچون آدم، نوح، ایوب، ابراهیم، یونس، یوسف، یعقوب، موسی، عیسی و حضرت محمد(ص) و اهل‌بیت(ع) مانند امام علی(ع)، امام حسن(ع)[۲۴] و امام حسین(ع)،[۲۵] عشق و ارادت عَمان سامانی به امام حسین(ع)،[۲۶] آزمایش اصحاب در شب عاشورا توسط امام حسین(ع)،[۲۷] قصه حر بن یزید ریاحی در کربلا،[۲۸] مقام و منزلت حضرت عباس(ع)[۲۹] و قصه آب آوردن از رود فرات،[۳۰] مقام و منزلت قاسم(ع)،[۳۱] مقام و منزلت علی‌اکبر(ع)[۳۲] و قصه جهاد وی،[۳۳] میدان رفتن امام حسین(ع)،[۳۴] مقام و منزلت حضرت زینت(س) و قصه وی در کربلا،[۳۵] سفارش امام حسین(ع) به حضرت زینب(س) درباره امام سجاد(ع)،[۳۶] قصه علی‌اصغر()ع در کربلا،[۳۷] قصه زعفر جنی و اجازه خواستن از امام حسین(ع) برای یاریش،[۳۸] هدایت‌گری امام حسین(ع) و موعظه دشمنان در کربلا[۳۹] و نبرد امام حسین(ع) با دشمنان و نحوه شهادت حضرت.[۴۰]

ویژگی‌ها

گنجینة الاسرار ویژگی‌های متعددی دارد همچون:

  • استفاده از آیات و روایات: او در اشعارش به مناسبت‌های مختلف از آیات قرآن[۴۱] و روایات اهل‌بیت(ع) استفاده کرده[۴۲] و برخی از معجزات و کرامات حضرت محمد(ص) و امام علی(ع) همچون شق القمر و رد الشمس را نیز بیان می‌کند.[۴۳]
  • بیان عرفانی اشعار: عمان سامانی با ذوق عرفانی که دارد، اشعارش را بیان می‌کند به طوری که در ۸۳۰ بیت گنجینة الاسرار نزدیک به ۳۰۰ اصطلاح عرفانی را ذکر می‌کند.[۴۴] به گفته کهدویی وحدت وجود محور اصلی گنجینة الاسرار است و عمان سامانی با این نگاه اشعارش را سروده است.[۴۵] به گفته مرتضی مطهری عمان سامانی در اشعارش برداشتی عرفانی از واقعه کربلا دارد.[۴۶]
  • بهره گرفتن از اشعار شاعران دیگر: به گفته محمد سادات اخوی مصحح گنجینة الاسرار عمان سامانی در سروده‌هایش از اشعار شاعران دیگر همچون عبدالرحمن جامی،[۴۷] وحشی بافقی،[۴۸] حافظ شیرازی،[۴۹] سعدی،[۵۰] هلالی جغتایی،[۵۱] خاقانی،[۵۲] و مولوی[۵۳] استفاده کرده است.
  • به‌کار بردن آرایه‌های ادبی: برات محمدی می‌گوید: سامانی در اشعارش از انواع آرایه‌های ادبی همچون ترصیع، موازنه، انواع جناس، واج‌آرایی، تکرار، عکس، ایهام بهره می‌برد و همین امر موجب برجستگی اثر او شده است.[۵۴]
  • استفاده از قالب مناظره: علیرضا قربانپور معتقد است عمان سامانی در اشعارش مناظره‌ها و گفتگوهایی را بین افراد واقعه کربلا ترسیم می‌کند[۵۵] همچون گفتگوی امام حسین(ع) با حضرت زینب(س)،[۵۶] مناظره امام با زعفر جنی،[۵۷] و با جبرئیل.[۵۸]

وضعیت چاپ و نشر

تصویر کتاب سرالاسرار در شرح گنجینة الاسرار
تصویر کتاب سرالاسرار در شرح گنجینة الاسرار

مثنوی گنجینة الاسرار عمان سامانی بعد از اینکه به عنوان کتاب چاپ شد بارها به‌وسیله انتشارات متعددی همچون عمان سامانی،[۵۹] مؤسسه ادیب فقه جواهری،[۶۰] چاپ و نشر بین‌الملل، [۶۱] سروش،[۶۲] جمهوری،[۶۳] و اسوه،[۶۴] با عناوین مختلفی مانند گنجینة الاسرار، گنجينه‌الاسرار و قصائد و گنجینة الاسرار در مصائب آل احمد مختار(ع) تجدید چاپ شد.

تک‌نگاری

کتاب‌های متعددی در شرح اشعار عرفانی عاشورایی عمان سامانی در گنجینة الاسرار نوشته شده است؛ همچون سرالاسرار: شرح و تصحیحی نو و متفاوت بر مثنوی عاشورایی گنجینة الاسرار عمان سامانی تألیف مسعود نمازی بروجردی که بر اساس اولین نسخه چاپ سنگی گنجینة الاسرار (نسخه جلالی، ۱۳۰۶ق) نوشته شده است،[۶۵] اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی نوشته علی موسوی،[۶۶] با اشک خونفشانی: گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی اثر رسول جعفر زاده،[۶۷] سلوک خونین (شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی) نوشته ابراهیم کلانتری،[۶۸] عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینة الاسرار عمان سامانی) تالیف حسن کرمی،[۶۹] کربلا آیینه عشق(شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی) اثر مجید ملایی[۷۰] و جلوه‌های عاشورایی (گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی) نوشته محمد قربانپور.[۷۱]

پانویس

  1. اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۵
  2. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱–۴۲.
  3. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۲–۴۴.
  4. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۴.
  5. مجاهدی، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، ۱۳۸۳ش، ص۱۸.
  6. اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۷
  7. «مجموعه مقالات سومین گنگره ملی فرهنگ و ادبیات فارسی»، انجمن علمی پژوهشی دانش پژوهان بوعلی سینا.
  8. وبگاه گنج ایرانداک.
  9. معینی، «بر فَرَس تندرو».
  10. اخوی، «مقدمه» در گنجینة الاسرار، ص۱۳
  11. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷.
  12. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۴-۱۹۵.
  13. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵ تا ۴۴.
  14. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰.
  15. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵ تا ۴۴.
  16. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰
  17. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
  18. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.
  19. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
  20. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۶۳.
  21. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۷۳.
  22. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۹۱-۱۳۱.
  23. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۹۷.
  24. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۷.
  25. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۱۳.
  26. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۲۳.
  27. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۳۱.
  28. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۵۵-۱۶۱.
  29. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۱.
  30. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۹-۱۷۵-۱۸۳.
  31. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۸۷-۱۹۵.
  32. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۱.
  33. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۰۹-۲۱۵-۲۲۵.
  34. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۵.
  35. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۴۳-۲۵۱-۲۵۹-۲۶۳.
  36. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۱.
  37. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۹.
  38. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۵-۲۹۹.
  39. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۱.
  40. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
  41. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹-۵۵-۶۳-۹۷-۲۱۱-۲۶۴.
  42. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۶-۳۷-۴۸-۸۵-۱۳۲-۱۹۵-۲۸۹.
  43. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
  44. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۸۶–۱۹۰.
  45. خدادای، کهدویی، «تجلّی نظریه وحدت وجود در اشعار عمان سامانی با نگاهی به آرای شمس تبریزی و مولوی»، ص۱۱۲.
  46. مطهری، محموعه آثار استاد شهید مطهری، ۱۳۸۲ش، ج۱۷، ص۳۸۲.
  47. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۷.
  48. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
  49. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۵۶-۶۹-۷۳-.
  50. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۴۱-۴۳-۵۶-۶۳.
  51. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۳۹.
  52. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۱۶۱.
  53. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۲–۲۷۲.
  54. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
  55. محمدی و قربانپور، تحلیل سبک‌شناسی و آسیب‌شناسی دو اثر عرفانی-عاشورایی (آتشکده نیّر تبریزی و گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ص۱۹۱.
  56. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۱.
  57. عمان سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۲۹۹.
  58. عمان سامانی، گنجینه الاسرا، ۱۳۹۳ش، ص۳۱۹.
  59. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، 1372ش.
  60. عمان سامانی، گنجینة الاسرار و قصائد عمان سامانی، 1399ش.
  61. عمان سامانی، گنجینة الاسرار: گنجینه اسرار جان، 1393ش.
  62. عمان سامانی، گنجینة الاسرار، 1375ش.
  63. عمان سامانی، دیوان عمان سامانی شامل: گنجینة الاسرار، معراج نامه، قصیده‌ها، غزل‌ها، 1378ش.
  64. عمان سامانی، گنجینة الاسرار و غزلیات وحدت کرمانشاهی، 1383ش.
  65. نمازی بروجردی، عمان سامانی و گنجینة الاسرار در کتاب سر الاسرار، ۱۳۹۲ش، صفحه شناسنامه.
  66. موسوی مطلق، اسرار کربلا: شرح بعضی ابیات گنجینة الاسرار عمان سامانی، ۱۳۸۰ش، صفحه شناسنامه.
  67. جعفر زاده، با اشک خونفشانی: گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی، ۱۳۸۱ش، صفحه شناسنامه.
  68. کلانتری، سلوک خونین (شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۳۸۱ش، صفحه شناسنامه.
  69. کرمی، عرفان و عاشورا (با نگاهی به گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۴۰۱ش، صفحه شناسنامه.
  70. ، ملایی، کربلا آیینه عشق(شرح گنجینة الاسرار عمان سامانی)، ۱۳۹۴ش، صفحه شناسنامه.
  71. قربانپور، جلوه‌های عاشورایی (گنجینة الاسرار عمان سامانی و دوازده بند محتشم کاشانی)، ۱۳۸۶ش، صفحه شناسنامه.

منابع

پیوند به بیرون