احمد بن علویه
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابوجعفر اصفهانی کرانی |
| نسب | کرانی |
| تاریخ تولد | ۲۱۲ق |
| تاریخ وفات | ۳۱۲ق یا ۳۲۰ و اندی[۱] |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | نونیه |
ابوجعفر اصفهانی کرانی (۳۱۰ـ۲۱۲ق) مشهور به احمد بن علویه، کاتب، شاعر و محدث شیعی بود. اثر منظوم بر جای مانده از وی قصیده «نونیه» اوست که درباره واقعه غدیر خُم سروده شده است. شهرت وی در حدیث به سبب روایت آثار ابراهیم بن محمد ثقفی (درگذشته ۲۸۳ق) است. هرچند روایات او در مواضعی از کتاب‌های معتبر شیعه از جمله در کتب اربعه وارد شده و ابن داوود حلی از رجالیان متأخر نام او را در شمار ممدوحان آورده است، اما به صراحت از سوی رجال شناسان توثیق نشده است.
نسب
نسبت کرانی که در برخی منابع به وی داده شده است[۲] به کران یکی از محلات قدیم اصفهان باز می‌گردد[۳] اما این نسبت در نسخه حاضر از معجم الادباء[۴] که خود ماخذ اساسی برای منابع بعدی بوده به صورت کرمانی ضبط شده است. شیخ طوسی از معروف بودن او به ابن اسود سخن گفته[۵] و نجاشی[۶] آن را به صورت ابوالاسود ضبط کرده است.
شخصیت علمی
علم لغت
یاقوت حموی[۷] به نقل از حمزه اصفهانی آورده است که احمد بن علویه در علم لغت چیره دست بوده و با ابوعلی حسن بن عبدالله لُغذه یا لُکده (درگذشت ۲۱۰ق) نحوی و لغوی ساکن بغداد همنیشینی داشته است.
البته دیدار وی با لغده مورد تردید است؛ زیرا از سال مرگ لغده چنین بر می‌آید که هرگز با یکدیگر نمی‌توانسته‌اند دیداری داشته باشند.
کتابت و شعر
احمد بن علویه نخست به مکتب داری و آموزش کودکان اشتغال داشت و پس از مدتی معلمی را رها کرد و در زمره ندیمان دلف بن ابی دلف عجلی (درگذشت۲۶۵ق) و احمد بن عبدالعزیز عجلی (درگذشت ۲۸۰ق) دو تن از فرمانروایان مقتدر اصفهان درآمد و کاتب و شاعر آنان گردید و دانش و ادب خود را وقف خدمت آنان کرد.[۸] چنانکه وقتی موفق عباسی نمایند‌ه‌ای از بغداد به سوی احمد بن عبدالعزیز عجلی فرستاد و آمرانه از او خواست تا بخشی از سپاه خویش را به کمک او روانه کند و در اختیار او بگذارد، احمد بن علویه در ابیاتی هجوآمیز به نامه و پیام او پاسخ داد.[۹]
آثار
اثر منظوم بر جای مانده از وی «نونیه» اوست که درباره واقعه غدیر خُم سروده شده است. این قصیده به «الالفیه» و «المحبره» شهرت یافته[۱۰] و شمار ابیات آن حدود ۸۳۰ بیت بوده است[۱۱] که در جای جای کتاب مناقب ابن شهر آشوب افزون بر ۲۰۰ بیت این قصیده آمده است[۱۲] و محسن امین موارد پراکنده در مناقب ابن شهر آشوب را در اعیان الشیعه گرد هم آورده است.[۱۳]
یاقوت حموی ضمن شرح حال او ابیات دیگری نیز از وی نقل کرده است:
- ۶ بیت برگزیده از قصیده ای در مدح احمد بن عبدالعزیز عجلی،
- ۳ بیت در هجو نی زنی، به نام حمدان،
- ۲ بیت درباره غنا،
- ۴ بیت در موعظه،
- ۲ بیت در رنج پیری،
- ۳ بیت در هجو موفق عباسی.[۱۴]
ابن ندیم نیز از مجموعه ای از سروده های احمد بن علویه در ۵۰ برگ که گویا دیوان او بوده یاد کرده است.[۱۵]
همچنین یاقوت[۱۶] اثری با عنوان رساله فی الشیب و الخصاب به وی نسبت داده است.
لازم به ذکر است که احمد بن علویه دعاهایی به سبک ادعیه ماثور ابداع می‌کرده که یاقوت بر ۸ مورد از آنها آگاهی یافته است.[۱۷]
نجاشی[۱۸] نیز از یک اثر او با عنوان الاعتقاد فی الادعیه یاد کرده و طوسی[۱۹] از دعاء الاعتقاد به عنوان تصنیف وی سخن گفته است.
محمدتقی مجلسی دعاء الاعتقاد وی را احتمالا با دعاء عدیله یکی دانسته[۲۰] و امین[۲۱] نیز کتاب الاعتقاد یاد شده در زمره مآخذ کفعمی در البلد الامین را همان دعاء الاعتقاد احمد بن علویه پنداشته است.[۲۲]
شخصیت روایی
شهرت وی در حدیث به سبب روایت آثار ابراهیم بن محمد ثقفی (درگذشت ۲۸۳ق) است. روایات او در مواضعی از کتاب های معتبر شیعه از جمله در کتب اربعه وارد شده است.
رجالیون متقدم هم چون نجاشی و شیخ طوسی تنها از وی نام برده‌اند و هیچ سخنی دال بر توثیق یا تضعیف وی نگفته‌اند اما ابن داوود حلی از رجالیان متاخر نام او را در شمار ممدوحان آورده است[۲۳].
در برخی تحقیقات جدید قراینی ذکر شده است که می‌توان از مجموع آنها چنین برداشت کرد که وی فرد موثقی بوده است. برخی از این قراین عبارتند از:
- نام وی در اسناد کامل الزیارات است و با توجه به این که ابن قولویه اسناد کامل الزیارات را توثیق کرده است پس وی نیز موثق است.
- محدثان بزرگ قم همچون محمد بن حسن بن ولید،[۲۴] سعد بن عبدالله اشعری،[۲۵] از او نقل حدیث کرده‌اند و با توجه به این که محدثان قم به‌شدت از نقل حدیث از افراد ضعیف خودداری می‌کردند همین امر قرینه‌ای بر توثیق وی است.[۲۶]
پانویس
- ↑ أعيان الشيعة، ج۳، ص: ۲۲.
- ↑ صفدی، ج۷، ص۲۵۳، سیوطی، ج۱، ص۳۳۶
- ↑ ر.ک: سمعانی، جلد۵، ص۴۵، خوانساری، ج ۱، ص۲۱۱
- ↑ یاقوت، ج۴، ص۷۲
- ↑ ر.ک: رجال، ص۴۴۷، الفهرست، ص۱۸
- ↑ نجاشی، ص ۱۸
- ↑ یاقوت، ج۴، ص۷۲
- ↑ یاقوت، ج۴، ص۷۳ـ۷۲
- ↑ یاقوت، ج۴، ص۷۷ـ۷۶ برای ذکر او در عداد شاعران نامدار اصفهان ر.ک: ثعالبی، ج۴، ص۲۹۵
- ↑ ابن شهر آشوب، معالم، ص۲۳
- ↑ علامه حلی، ص ۳۴ نیز ر.ک: یاقوت، ج ۴، ص ۷۶
- ↑ مناقب، ج۲، ص۶۱، جاهای مختلف، ر.ک: امینی، ج۳، ص۳۴۸
- ↑ اعیان الشیعه، ج۳، ص ۲۶ـ ۲۳
- ↑ یاقوت، ج۴ ،ص ۷۷ـ۷۳ نیز ر.ک: نویری، ج۱۰ ،ص ۱۲۳ـ۱۲۲، که ده بیت دیگر از اشعار او را آورده است
- ↑ ابن ندیم، ص ۱۹۲، نیزGAS,II/۶۳۴
- ↑ یاقوت، ج۴، ص۷۳
- ↑ یاقوت، ج۴، ص ۷۳
- ↑ نجاشی، ص ۸۸
- ↑ رجال، ص ۴۴۸
- ↑ ر.ک: مجلسی، ج۱۴، ص۳۷، نوری، ج۱، ص۹۳
- ↑ امین، ج۳، ص ۲۲
- ↑ نیز ر.ک: آقا بزرگ، ج۲، ص ۲۲۴
- ↑ ابن داوود حلی، ص ۳۴
- ↑ طوسی، رجال، ص ۴۴۷
- ↑ مفید، ص۱۵۴
- ↑ الغدیر، ج۳، ص ۳۴۸.
منابع
- آقا بزرگ الذریعه.
- ابن بابویه محمد، مشیخه الفقیه، همراه ج ۴ فقیه من لا یحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- ابن داوود حلی، حسن، الرجال، به کوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- ابن شهر آشوب، محمد، معالم العلما، به کوشش محمد صادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، قم المطبعه العلمیه.
- ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، نجف، ۱۳۵۶ق.
- ابن ندیم، الفهرست.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ثعالبی، عبدالملک، یتیمةالدهر، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- خوانساری، محمد، روضات الجنات، قم، ۱۳۹۰ق.
- سمعانی، عبدالکریم، الانساب، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸.
- سیوطی، بغیه الوعاة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
- صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیرت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- طوسی، محمد، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۱م.
- طوسی، محمد، الفهرست، مشهد، ۱۳۵۱ش.
- علامه حلی، حسن، ایضاح الاشتباه، به کوشش محمد حسون، قم، ۱۴۱۱ق.
- کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۷ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۲ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضةالمتقین، قم، ۱۳۹۹ق.
- مفید، محمد، الامالی، به کوشش استاد ولی و غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
- نجاشی، احمد، رجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، قم، ۱۳۸۲ق.
- نویری، احمد نهایةالارب، قاهره، الموسسة المصریة العامه.
- یاقوت، ادبا.
- GAS
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دایرة المعارف بزرگ اسلامی