سنائی غزنوی، از شاعران و عارفان قرن پنجم و نخستین شاعر اهل تصوف است. مولوی از او با عنوان «حکیم» یاد کرده است. درباره مذهب او اتفاق نظر وجود ندارد، اما برخی با استناد به اشعاری که در وصف ائمه سروده، او را شیعه می‌دانند.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| زادروز | نیمه دوم قرن پنجم |
| زادگاه | غزنین |
جایگاه
سنائی را در کنار فریدالدین عطار نیشابوری و جلال‌الدین محمد بلخی، یکی از سه شاعر بزرگ اهل تصوف و نخستینِ آنان به شمار می‌آورند.[۱] گفته‌اند سنائی نخستین شاعری است که مضامین و اصطلاحات عرفان و تصوف را در قالب شعر درآورده است.[۲]
کتاب حدیقة الحقیقة وی را نشان‌دهنده تبحرش در علوم ادبی، تفسیر، حدیث، فقه، حکمت، عرفان، منطق، کلام، تاریخ، طب و نجوم می‌دانند.[۳] مولوی در کتاب مثنوی معنوی از او با عناوین «حکیم» و «حکیم غزنوی» یاد کرده است.[۴]
زندگینامه
ابوالمجد مجدود ابن آدم مشهور به سنائی، در نیمه دوم قرن پنجم هجری قمری در غزنین به دنیا آمد. وی در شهرهای بلخ، هرات، سرخس، نیشابور و غزنین سکونت داشته است.[۵] در تاریخ وفات وی اختلاف نظر وجود دارد. نویسنده کتاب ریحانة الأدب یکی از دو تاریخ ۵۴۵ و ۵۵۵ قمری را درست می‌داند[۶] و در برخی منابع ۱۱ شعبان ۵۴۵ق تاریخ وفات وی ثبت شده است.[۷]
مذهب
سنائی در برخی از اشعارش از اهل بیت سخن گفته و آنان را مدح کرده است؛ ازاین‌رو برخی او را شیعه دانسته‌اند: مدرس تبریزی مؤلف ریحانة الأدب، دو کتاب حدیقة الحقیقة و دیوان قصائد سنائی را شامل اشعاری می‌داند که بر شیعه بودنِ سنائی دلالت صریح دارند.[۸] شیخ عباس قمی در الکِنیٰ و الأَلقاب با استناد به شعری از سنائی که در آن از خلافت امام علی (ع) پس از عثمان با عبارت «زَهَقَ الباطل است و جاءَ الحق» (باطل نابود شد و حق آمد) یاد شده، نوشته است: او شیعه بوده و تقیه می‌کرده است.[۹] همچنین افندی در کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، با استناد به ابیاتی از او که در آنها به حدیث غدیر اشاره شده، سنائی را شیعه دانسته است.[۱۰]
رسول جعفریان معتقد است اشعار حدیقة الحقیقة سنائی اظهارنظر درباره مذهب سنائی را مشکل می‌سازد؛ چرا که سنائی در این کتاب دیدگاهی وحدت‌گرایانه را بروز می‌دهد و به ستایش از پیامبر(ص)، خلفای سه‌گانه، امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، ابوحنیفه و شافعی می‌پردازد.[۱۱]
اشعار دیگری نیز در دیوان سنائی وجود دارد که گفته شده آنها را در پاسخ به سلطان سنجر سروده، زمانی که سلطان از مذهب سنائی پرسید. سنائی در این اشعار، امام علی(ع) را مدینة العلم خوانده و تنها او را شایسته امیری دانسته است؛ همچنین از غصب حق حضرت زهرا(س) (ماجرای فدک) سخن گفته، به حدیث ثَقَلَین اشاره کرده و اعتقاد به مذهب جعفری را لازم دانسته است:
مدایح
سنائی غزنوی دو دسته مدیحه سروده است. برخی مدایح سنائی که در مدح ارباب قدرت، که در نیمه اول حیات هنری خود سروده، از سوی محققان جزء نیمه تاریک کارنامه او به شمار رفته است.[۱۳]
سنائی مدایحی هم درباره اهل‌بیت(ع) دارد: از جمله:
- در مدح امام علی(ع):
- در مدح حضرت زهرا(س):
- در مدح امام حسین(ع):
- در مدح امام رضا علیه‌السلام:
کتاب «مدایح رضوی در شعر فارسی»، قصیده‌ای از سنائی در مدح امام رضا(ع) را قدیمی‌ترین قصیده فارسی موجود در مدح امام رضا(ع) دانسته است.[۱۸]
آثار
برخی از آثار سنائی عبارت‌اند از:
- حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة (الهی‌نامه/فخری‌نامه)
- سیر العباد إلی المعاد
- طریق التحقیق
- کارنامه بلخ (مطایبه‌نامه)
- عشق‌نامه
- عقل‌نامه
- تجربة العلم
- غریب‌نامه
- رساله اعتراض
- رساله مقدمه نثری
- نامه‌ها (مکاتیب) سنائی[۱۹]
پانویس
- ↑ براون، تاریخ الأدب فی إیران، ۱۴۲۴ق، ص۳۹۵.
- ↑ سنائی غزنوی، حدیقة الحقیقة، ۱۳۷۴ش، مقدمه ناشر، ص کج.
- ↑ سنائی غزنوی، حدیقة الحقیقة، تهران، ۱۳۷۴ش، مقدمه ناشر، ص که.
- ↑ سنائی غزنوی، حدیقة الحقیقة، ۱۳۷۴ش، مقدمه ناشر، ص کد.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل «سنائی».
- ↑ مدرس، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۸۷.
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۲۲۱.
- ↑ مدرس، ریحانة الأدب، ۱۳۶۹ش، ج۳، ص۸۵.
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۷، ص۷۷.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۸۷ش، ص۶۰۴.
- ↑ سنائی، دیوان حکیم سنائی غزنوی، ۱۳۸۱ش، ص۲۴۵و۲۴۶.
- ↑ شفیعی کدکنی، تازیانه های سلوک، ۱۳۹۰ش، ص۱۰.
- ↑ سنائی، منتخب حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ۱۳۶۲ش، ص۱۵-۱۷.
- ↑ سنائی، دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی غزنوی، ۱۳۴۱ش، ص۵۷۱.
- ↑ سنائی، منتخب حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، ۱۳۶۲ش، ص۱۵-۱۷.
- ↑ سنائی، دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی غزنوی، ۱۳۴۱ش، ص۴۵۱ و ۴۵۲.
- ↑ احمدی بیرجندی، مدایح رضوی در شعر فارسی، ۱۳۷۷ش، ص۲۷.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل «سنائی»؛ سنائی، مکاتیب سنائی، انتشارات دانشگاه علیگره، مقدمه مصحح، ۱۶-۲۴.
منابع
- احمدی بیرجندی، احمد و دیگران، مدایح رضوی(ع) در شعر فارسی، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.
- براون، ادوارد گرانویل، تاریخ الأدب فی إیران من الفردوسی إلی السعدی، مترجم ابراهیم امین شورابی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ نخست، ۱۴۲۴ق.
- جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، زیر نظر دکتر محمد معین و دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷ش.
- سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، حدیقة الحقیقة و شریعة الطّریقة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، شهریور ۱۳۷۴ش.
- سنائی، مجدود بن آدم، مکاتیب سنائی، به کوشش احمد نذیر،هند، دانشگاه علیگره، [بی‌تا].
- سنائی غزنوی، مجدود بن آدم، دیوان حکیم ابوالمجد مجدود بن ادم سنائی غزنوی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، کتابخانه ابن‌سینا، ۱۳۴۱ش.
- سنائی، مجدود بن آدم،دیوان حکیم سنائی غزنوی بر اساس معتبرترین نسخه‌ها، گردآورنده: پرویز بابایی، بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران،نشر آزادمهر، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، تازیانه‌های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنائی)، تهران، نشر آگه، ۱۳۹۰ش.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۶۸ش.
- گوپاموی، محمد قدرت الله، تذکره نتائج الأفکار، تصحیح یوسف بیگ‌باباپور، قم، مجمع ذخایر اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مدرس، محمدعلی، ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیة أو اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.