آیات نشوز، بخشی از آیۀ ۳۴ و آیۀ ١٢٨ سوره نساء که به نُشوز و احکام آن می‌پردازد. نشوز به‌معنای سرپیچی از انجام وظایف شرعی، نسبت به همسر است. آیه ۳۴ درباره نشوز زن و آیه ۱۲۸ درباره نشوز مرد است. از این آیات، افزون بر نوشته‌های تفسیری، در کتاب‌های فقهی هم بحث شده است.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات نشوز |
| واقع در سوره | نساء |
| شماره آیه | ۳۴ و ۱۲۸ |
| جزء | ۵ |
| اطلاعات محتوایی | |
| موضوع | فقهی |
| درباره | نشوز |
| آیات مرتبط | آیه الرجال قوامون علی النساء |
فقیهان با استناد به آیه ۳۴، معتقدند در صورت ناشزه‌بودن زن، شوهر ابتدا باید او را نصیحت کند و اگر سودمند واقع نشد، در بستر به او پشت کند و یا بسترش را از او جدا کند و اگر همچنان فایده‌ای نداشت او را تنبیه بدنی سبک کند.
بنا به آیه ۱۲۸ هم در صورت نشوز مرد، زن می‌تواند برای ایجاد صلح و کسب علاقه شوهرش به ادامه زندگی مشترک، از بعضی حقوقش صرف‌نظر كند.
متن و ترجمه
در آیات ۳۴ و ۱۲۸ سوره نساء، از نُشوز سخن آمده است: اولی درباره نشوز زنان است و دومی درباره نشوز مردان:
- آیه ۳۴ سوره نساء:
... ﴿وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا ٣٤﴾ [نساء:34]
...و زنانی را كه از نافرمانی آنان بیم دارید، [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‌ها، از ایشان دوری كنید و [اگر تأثیر نكرد] آنان را بزنید؛ پس اگر شما را اطاعت كردند، [دیگر] بر آنها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، كه خدا والای بزرگ است.
- آیۀ ۱۲۸ سوره نساء:
... ﴿وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ١٢٨﴾ [نساء:128]
و اگر زنی از شوهر خویش بیم ناسازگاری یا رویگردانی داشته باشد، بر آن‌دو، گناهی نیست كه از راه صلح با یكدیگر، به آشتی گرایند؛ كه سازش بهتر است. و[لی] بخل [و بی‌گذشت بودن]، در نفوس، حضور [و غلبه] دارد؛ و اگر نیكی كنید و پرهیزگاری پیشه نمایید، قطعاً خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.
شأن نزول
برای هر یک از آیات ۳۴ و ۱۲۸ سوره نساء شأن‌نزولی بیان شده که به‌شرح زیر است:
شأن نزول آیه ۳۴ نساء
به‌گفته مفسران، آیه ۳۴ سوره نساء درباره یکی از اصحاب پیامبر اسلام(ص)، به نام سعد بن ربیع و همسرش نازل شده است.[۱] همسر سعد نسبت به او نافرمانی كرده و سعد او را کتک زده بود. به همین دلیل، همراه پدرش نزد پیامبر (ص) رفت و از کار سعد شکایت کرد. پیامبر(ص) دستور به قصاص داد، اما او از قصاص چشم پوشید و این آیه نازل شد.[۲]
شأن نزول آیه ۱۲۸ سوره نساء
بر پایه روایتی که در کتاب تفسیر قمی در شأن نزول این آیه نقل شده است، رافع بن خدیج از اصحاب پیامبر(ص)، دو همسر داشت که یکی از آنها مسن و دیگری جوان بود. بر اثر اختلافاتی، همسر مسن خود را طلاق داد و در زمان عده به او گفت اگر بخواهی، با تو آشتی می‌کنم، به‌شرط اینکه اگر همسر دیگرم را بر تو مقدم داشتم اعتراض نكنی. اگر هم مایل باشی، صبر می‌كنم تا عدّه تمام شود و از هم جدا شویم. زن پیشنهاد اول را قبول كرد و با هم آشتی كردند. سپس این آیه نازل شد.[۳]
کاربرد فقهی
فقیهان از محتوای آیات ۳۴ و ۱۲۸ سوره نساء، برای بیان احکام نُشوز بهره برده‌اند.[۴] نشوز یعنی انجام‌ندادن وظایف شرعی، نسبت به همسر.[۵]
آیه ۳۴ از نشوز زن و وظیفه مرد در برابر آن سخن می‌گوید. فقیهان بر اساس این آیه، فتوا داده‌اند که در صورت نشوز زن، مرد در مرحله اول، باید او را نصیحت کند. اگر فایده نداشت، در بستر به او پشت کند یا بسترش را از او جدا کند. چنانچه این روش هم مؤثر نبود، او را به‌صورت خفیف، تنبیه بدنی کند.[۶]
گفته شده است شوهر تنها در صورت خوف از هوسرانی همسرش می‌تواند پس از موعظه و جدایی از بستر، زن را تنبیه بدنی کند و این حکم واجب و الزامی نیست و شوهر می‌تواند مماشات کند و در صورت هرگونه اتفاق نامشروع زن را طلاق دهد.[۷]
آیه ۱۲۸ مربوط به نشوز مردان است. فقیهان با استناد به این آیه گفته‌اند اگر زنی علائم نشوز را در شوهرش دید، می‌تواند برای صلح میان خود و شوهرش و ایجاد علاقه در او برای ادامه زندگی مشترک، او را نصیحت کند و از بعضی از حقوقش صرف‌نظر كند تا به این وسیله از طلاق جلوگیری شود.[۸]
معنای واژه ضرب
طبق دیدگاه مفسران و فقیهان شیعه و اهل‌سنت، «ضرب» در آیه ۳۴ سوره نساء، به‌معنای کتک‌زدن است.[۹] البته برای ضرب، شرایط و حدودی تعیین کرده‌اند؛ از جمله اینکه زدن تنها به‌انگیزۀ اصلاح و خالی از هر نوع انتقام‌جویی[۱۰] و خفیف باشد.[۱۱] با این حال، آیت‌الله معرفت قرآن‌پژوه معاصر، با استناد به شواهدی همچون تنبیه بدنی زنان با چوب مسواک، نهی از زدن زنان و سفارش به حفظ کرامت آنان، معتقد است این آیه نَسخ شده است.[۱۲] از نظر او، در این آیه، از روش نسخ تَمهیدی استفاده شده است.[۱۳] در این روش، شارع برای ریشه‌کن‌کردن برخی رسوم جاهلی، ابتدا حکمی هماهنگ با جامعه تجویز می‌کند و سپس طی فرایندی، آن را نسخ می‌نماید.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۶۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار إحياء التراث العربی، ج۳، ص۱۸۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۶۸.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵۴.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به محقق اردبیلی، زبدة‌البیان، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، ص۵۳۶-۵۳۸؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۵-۲۰۸؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۰-۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۵-۳۶۳.
- ↑ شهیدثانی، الروضة البهیة، ۱۳۸۶ق، ج۵، ص۴۲۷؛ محقق حلی، مختصرالنافع، ۱۴۱۰ق، ص۱۹۱.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۵-۲۰۷؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶-۳۵۷.
- ↑ انصاری، «تحقیقی درباره معنای ضرب در آیه نشوز»، ص۴۰.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷-۲۰۸؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۶۳.
- ↑ برای نمونه، نگاه کنید به طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۵، ص۳۵۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۴، ص۳۴۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۷۲؛ فخر رازی، تفسیرالکبیر،۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۷۲؛ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۵۲۱؛ شهید ثانی، مسالک، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۳۵۶.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳۱، ص۲۰۷؛ خوانساری، جامع‌المدارک، ۱۳۶۴ش، ج۴، ص۴۳۷؛ امام خمینی، تحریرالوسیلة، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، احکام خانواده، ۱۳۸۹ش، ص۲۱۹.
- ↑ معرفت، شبهات وردود حول القران الكریم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.
- ↑ معرفت، شبهات و ردود حول القرآن الكریم، ۱۳۸۸ش، ص۱۵۸.
- ↑ احمدی‌نژاد و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، ص۱۸.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۴۰۸ق.
- احمدی‌نژاد، فاطمه و دیگران، «معناشناسی نسخ تدریجی، مشروط و تمهیدی از منظر آیت‌الله معرفت»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۱، بهار ۱۳۹۷ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیلة، نجف اشرف، مطبعة الآداب، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- انصاری، محمدباقر، «تحقیقی درباره معنای ضرب در آیه نشوز، ترجمان وحی، شماره ۲۶، سال سیزدهم، ۱۳۸۸ش.
- خوانساری، سیداحمد، جامع‌المدارک، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۴۰۵ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک‌الافهام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحياء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۸ق.
- طیب اصفهانی، عبدالحسین، اطیب البیان، تهران، اسلام، ۱۳۷۸ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- محقق اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة‌البیان فی احکام القرآن، تهران، المكتبة المرتضوية لإحياء الآثار الجعفرية، بی‌تا.
- معرفت، محمدهادی، شبهاتٌ و ردودٌ حولَ القرآن الکریم، قم، موسسه التمهید، ۱۳۸۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۷۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، احکام خانواده، قم، امام على بن ابى طالب عليه السلام، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ق.