معجزات پیامبر(ص)
معجزات پیامبر(ص) کارهای خارق‌العاده پیامبر اسلام(ص) برای اثبات نبوّت است. گفته شده این معجزات شامل ۴۴۴۰ مورد بوده که ۳۰۰۰ مورد آن در مراحل مختلف زندگی پیامبر ثبت شده است. قرآن بزرگ‌ترین معجزه پیامبر است که به‌عنوان کلام خدا، به دلیل اخبار غیبی و تَحَدّی، جاودانه و بی‌همتا معرفی می‌شود.
علاوه بر قرآن که معجزه معنوی محسوب می‌شود،، پیامبر(ص) معجزات دیگری نیز داشته که معجزات حسی بوده‌اند؛ از جمله رخدادهایی چون شَق‌ُّالْقمر، رَدُّالشَّمس، حرکت درخت به سوی پیامبر، تسبیح‌گفتن سنگریزه‌ها، و جاری شدن آب از انگشتان او. این معجزات قابل درک برای عموم مردم بودند. پیش از بعثت نیز وقایع خارق‌العاده‌ای مانند لرزش ایوان کسری و شناسایی او توسط بحیرای راهب، به‌عنوان زمینه‌سازی نبوت رخ دادند که اِرهاص نامیده می‌شود.
قرآن با مبارزه‌طلبی (تحدی) حقانیت خود را اثبات کرده و از دید مسلمانان، جهان‌شمول و برای تمام زمان‌هاست. عالمان مسلمان در طول تاریخ کتاب‌های بسیاری درباره معجزات پیامبر نوشته‌اند. آثار مهمی مانند الخرائج و الجرائح از قطب‌الدین راوندی، اثبات الهداة از شیخ حر عاملی، و دلائل النبوة از احمد بیهقی، به جمع‌آوری و تحلیل این معجزات پرداخته‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
- برای اطلاعات بیشتر، اینها را هم ببینید: معجزه
معجزات پیامبر(ص)، کارهای خارق‌العاده‌ای است که به اذن خدا، از سوی پیامبر(ص) و در جهت اثبات ادعای نبوت صادر شده است.[۱] در تعریف معجزه گفته شده کاری خارق‌العاده، همراه با ادعای نبوت و تَحَدّی است که دیگران از انجام آن عاجزند[۲] و هدف از این کارِ خارق‌العاده که با عنایت و اذن خاص الهی صورت می‌گیرد، اثبات نبوت است.[۳]
بنابر آنچه در مناقب ابن‌شهرآشوب آمده، پیامبر(ص) ۴۴۴۰ معجزه داشته که فقط ۳۰۰۰ مورد در مراحل گوناگون عمر او، یعنی پیش از ولادت، پس از ولادت تا پیش از بعثت، پس از بعثت و پس از وفات وی، ذکر شده است.[۴] معجزات پیامبر(ص) در برخی منابع روایی و تاریخی گردآوری شده،[۵] و در مباحث اعتقادی، در جایی که از درستی و حقانیت رسالت او بحث می‌شود، یکی از ادله‌ای که به آن استناد می‌شود این معجزات است.[۶]
قرآن کریم معجزه پیامبر(ص)
مسلمانان قرآن را معجزه جاودان پیامبر اسلام(ص) می‌دانند.[۷] معجزه‌بودن قرآن به این معناست که خلق چیزی مانند آن یا حتی یک سوره مثل آن، خارج از توان بشر است؛ چرا که این کتاب کلام خداوندی است که در ذات و صفات و افعالش بی‌مانند است و کلام او نیز شبیه کلام انسان‌ها نیست.[۸] شیخ طوسی، در تفسیرش التبیان، قرآن را از بزرگ‌ترین و مشهورترین معجزات پیامبر دانسته است.[۹]
همچنین گفته شده که معجزه بودن قرآن به‌معنای آن است که این کتاب از نظر اموری همچون انسجام در مضمون و اسلوب، قانون‌گذاری، خبر از غیب، حقایق ثابت و خلل‌ناپذیر و بیان اسرار آفرینش، دارای ویژگی‌هایی فوق بشری است و بشر از خلق چیزی مانند آن ناتوان است.[۱۰] همچنین قرآن برای اثبات اعجاز بیانی‌اش، در آیات متعددی مبارزه‌طلبی کرده و از منکران خواسته است که اگر قرآن را کلام خدا نمی‌دانند، مانند آن بیاورند؛ و به باور مسلمانان از آنجا که هیچ‌کس نتوانسته است مانند آن بیاورد، حقانیت کلام الاهی به اثبات می‌رسد.[۱۱]
آیا قرآن تنهامعجزه پیامبر(ص) است؟
ابن‌کثیر از عالمان اهل‌سنت و شیخ طوسی از فقیهان و مفسران شیعه برآنند که پیامبر(ص) غیر از قرآن معجزات دیگری نیز داشته است.[۱۲] عبدالله جوادی آملی، مفسر شیعه می‌گوید معجزات پیامبر(ص) به دو دستهٔ معجزه قولی و معجزه فعلی تقسیم می‌شوند و قرآن معجزه قولی پیامبر(ص) است:[۱۳] پیامبر(ص) با معجزه‌های فعلی‌اش، عوام مردم را اقناع می‌کرد؛ اما اصحاب نزدیک وی به همان قرآن که معجزه قولی یا عقلی او بود بسنده می‌کردند و از او معجزه فعلی طلب نمی‌کردند.[۱۴] از سوی دیگر، ابن‌کثیر در کتابی با عنوان «معجزات النَّبی»، معجزاتی که برای پیامبر(ص) نقل شده را به دو قسم معجزه‌های معنوی و معجزه‌های حسی تقسیم نموده[۱۵] و قرآن را معجزه معنوی پیامبر معرفی کرده است.[۱۶] ابن‌کثیر همچنین اخلاق نیکوی پیامبر(ص) را یکی دیگر از معجزه‌های معنوی پیامبر(ص) و دلیل بر اثبات نبوتش دانسته است.[۱۷]
باقلانی، متکلم اشعری قرن چهارم و پنجم هجری، در کتاب «اعجاز القرآن»، معجزه قرآن را پایه و اساس نبوت پیامبر(ص) می‌داند و آن را جهان‌شمول و برای تمام زمان‌ها معرفی می‌کند.[۱۸] او معجزات دیگر پیامبر(ص) را برای افراد خاص و مرتبط با شرایط و زمان خاصی ذکر کرده است.[۱۹]
معجزه‌های حسی پیامبر
معجزه‌های حسی، در برابر معجزه‌های معنوی پیامبر اسلام، کارهای خارق‌العاده پیامبر است که با حواس انسانی قابل درک بوده است.[۲۰] عالمان مسلمان با توجه به روایات و نقل‌های تاریخی، اموری از قبیل غیب‌گویی،[۲۱] مباهله با مسیحیان نجران،[۲۲] معراج،[۲۳] استجابت دعا،[۲۴] شفای بیماران[۲۵] و زنده‌کردن مردگان[۲۶] را از معجزه‌ها و کارهای خارق‌العاده پیامبر به حساب آورده‌اند. پاره‌ای دیگر از مشهورترین معجزه‌های حسی پیامبر عبارت‌اند از:
شقالقمر
پیامبر اسلام، بنابر آنچه نقل شده، ماه را در آسمان به دو نیمهٔ جدا از هم تبدیل کرد و سپس فرمان داد تا به حال نخستین بازگردد.[۲۷] گفته می‌شود این معجزه به خواست مشرکان برای اثبات درستی ادعای نبوت بود.[۲۸] شیخ طوسی وقوع این معجزه را مورد اجماع عالمان مسلمان دانسته است.[۲۹] پاره‌ای از مفسران، از جمله شیخ طوسی، طبرسی و فخر رازی، بر این باورند که آیات ۱ تا ۳ سوره قمر اشاره به این واقعه دارد.[۳۰] سید محمدحسین طباطبایی، مفسر و فیلسوف شیعه، در تفسیر المیزان، با استناد به برخی روایات گفته است که این رخداد در شب چهاردهم ذی‌الحجه سال پنجم پیش از هجرت اتفاق افتاده است.[۳۱]
رد الشمس
رَدُّالشَّمس یا برگرداندن خورشید، یکی از معجزه‌های پیامبر(ص) دانسته شده است.[۳۲] بنابر منابع روایی شیعه، روزی پیامبر(ص)، آفتاب را که غروب کرده بود به اندازه وقت فضیلت نماز عصر، به اذن خداوند به عقب برگرداند تا امام علی(ع) نماز عصرش را در این زمان بخواند.[۳۳]
حرکت درخت به سوی پیامبر(ص)
بنابر آنچه در خطبه قاصعه از امام علی(ع) ذکر شده، روزی گروهی از بزرگان قریش نزد پیامبر رفته و از او خواستند برای اثبات نبوت خود از درخت بخواهد به‌سویش حرکت کند. رسول خدا نیز به درخت امر کرد که به اذن خداوند به سمت آنان بیاید. ناگاه، ریشه‌های درخت از دل خاک بیرون آمد و درخت به سمت وی حرکت کرد. با وجود این معجزه آشکار، آن عده به پیامبر ایمان نیاوردند و او را جادوگر خطاب کردند.[۳۴]
تسبیح گفتن سنگریزه‌ها
تسبیح گفتن چند سنگریزه در دستان پیامبر(ص)، و شهادت به نبوت وی، یکی از معجزه‌های او به شمار آمده است؛[۳۵] ولی در بیان جزئیات این واقعه، نقل‌های مختلفی ذکر شده است.[۳۶]
بنابر نقلی، گروهی از سران حَضرَمَوت به دیدار پیامبر اسلام رفتند و گفتند چگونه بدانیم تو فرستاده خدا هستی؟ پیامبر یک مشت سنگریزه از زمین برداشت و گفت این سنگریزه‌ها گواهی می‌دهند که من فرستاده خدا هستم، سپس سنگریزه‌ها در دستان پیامبر تسبیح خدا گفتند و گواهی دادند که او فرستاده خداست.[۳۷]
جاری شدن آب از بین انگشتان پیامبر(ص)
جاری شدن آب از انگشتان پیامبر(ص)، یکی از معجزات پیامبر بیان شده است.[۳۸] با این حال، در منابع شیعه و اهل‌سنت رخدادهای مختلفی برای آن نقل شده است.[۳۹] بنابر نقل پاره‌ای از منابع شیعه و اهل‌سنت، پیامبر(ص) با اصحابش در بازگشت از سفری دچار کمبود آب شده و دچار تشنگی شدند. همراهان پیامبر نزد او رفتند و آب خواستند. پیامبر(ص) دستش را در مشکی که اندکی آب در آن بود گذاشت و از انگشتانش آب جاری شد؛ به‌طوری که همه از آن سیراب شدند.[۴۰]
کارهای خارق‌العاده پیش از بعثت
ارهاص، کارهای خارق‌العاده‌ای است که پیش از بعثت و مرتبط با آن، برای ایجاد زمینه نبوت رخ می‌داده است.[۴۱] در متون روایی و تاریخی، مواردی از این‌گونه کارهای خارق‌العاده به پیامبر(ص) نسبت داده شده که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
رخدادهای هم‌زمان با ولادت
بنابر آنچه در کتاب‌های دلائل النبوة ابونعیم اصفهانی و بیهقی آمده،[۴۲] هم‌زمان با ولادت پیامبر(ص)، برخی وقایع خاص رخ داد که به آن‌ها ارهاص می‌گویند.[۴۳] از جمله این ارهاص‌ها این است که گفته‌اند در شب تولد او، ایوان کسری لرزید و ۱۴ کنگره آن فرو ریخت، آتشکده فارس پس از هزار سال خاموش شد، دریاچه ساوه خشک گردید و موبدان و پادشاهان ساسانی در همین شب خواب‌های عجیبی دیدند.[۴۴]
رخدادهای پس از تولد تا پیش از بعثت
در خطبه قاصعه از امام علی(ع) چنین نقل شده که از همان زمان که رسول خدا(ص) از شیر گرفته شد، خداوند بزرگ‌ترین فرشته از فرشتگان خود را مأمور ساخت تا در طول شب و روز وی را به راه‌های فضیلت و محاسن اخلاق جهانیان وادارد.[۴۵]
همچنین نقل شده که در سفری که پیامبر(ص) پیش از بعثت با گروهی از قریش به سوی شام داشت، هنگامی که نزدیک به دِیر بَحیرا، راهب مسیحی که عالم به تورات و انجیل بود، فرود آمدند، بحیرا آنان را برای غذا دعوت نمود. بحیرا اوصاف پیامبر موعود را در افرادی که نزدش آمده بودند، نیافت و پرسید: آیا از کاروان شما کسی باقی مانده است؟ و آنان پیامبر(ص) را به او نشان دادند در حالی که ابری بر روی سر وی سایه افکنده بود و به‌هنگام راه‌رفتن، ابر نیز حرکت می‌کرد. بحیرا پیامبر(ص) را شناخت و به افراد کاروان گفت: به زودی در میان شما به پیامبری برانگیخته می‌شود.[۴۶]
کتاب‌شناسی
قطب‌الدین راوندی در الخرائج و الجرائح در بابی با عنوان «فی معجزاتِ نبیِّنا محمد(ص)» برخی روایات درباره معجزات و کارهای خارق‌العاده پیامبر(ص) را جمع‌آوری کرده است.[۴۷] شیخ حر عاملی نیز در کتاب اِثبات‌الْهُداة، بابی را به بررسی آیات و همچنین روایاتی اختصاص داده که درباره معجزه‌های پیامبر هستند و بر نبوت وی دلالت می‌کنند.[۴۸] همچنین در کتاب بِحارالْاَنوار، دوازده باب به روایات درباره معجزه‌های پیامبر(ص) اختصاص یافته است.[۴۹]
علاوه بر این، کتاب‌های مستقلی درباره روایات مربوط به معجزه‌های پیامبر(ص) از سوی عالمان مسلمان تألیف شده است؛ از آن جمله کتاب مَصابیح‌الْاَنوار نوشته سید هاشم بحرانی است.[۵۰] کتاب «معجزات حضرت محمد(ص)» هم در این زمینه، به قلم سعید غریقی نوشته شده است. این کتاب مشتمل بر ۱۰۲ معجزه از پیامبر(ص)، از جمله معجزات از هنگام تولد تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از آغاز هجرت تا پایان عمر است.[۵۱]
کتاب «دلائل النبوة» از احمد بن حسین بیهقی (درگذشت: ۴۵۸ق)، محدث شافعی، و «معجزات النبی» از ابن‌کثیر (درگذشت: ۷۷۴ق)، مفسر و مورخ شافعی، از دیگر آثار روایی به‌شمار می‌رود که درباره معجزه‌های پیامبر(ص) تألیف شده‌اند.
پانویس
- ↑ فاضل مقداد، الوامع الالهیة، ۱۳۸۰ش، ص۲۸۵.
- ↑ شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۳۵.
- ↑ شیخ مفید، النکت الاعتقادیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۶-۱۲۹.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷؛ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۳۸۵ش، ص۲۸۵؛ ایجی، شرح المواقف، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۴۳ و ۲۵۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۹-۱۰؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۹؛ خوئی، البیان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۵ق، ص۴۳.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷-۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۱، ص۳.
- ↑ خوئی، مرزهای اعجاز، ۱۳۸۵ش، ص۸۷ و ۹۵ و ۱۱۳ و ۱۱۷ و ۱۲۵.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷-۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۷.
- ↑ جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۴ش، ص۲۶۴.
- ↑ جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا، ۱۳۸۴ش، ص۲۶۴.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۷.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، المکتبة التوفیقیة، ص۷.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۷.
- ↑ باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۸.
- ↑ باقلانی، اعجاز القرآن، ۱۹۹۷م، ص۸.
- ↑ سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ۱۳۹۴ق، ج۴، ص۳.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۳۱۲؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۱.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۱؛ سبحانی، منشور جاوید، مؤسسه امام صادق(ع)، ج۳، ص۳۶۵.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۲۰۱.
- ↑ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله، ۱۴۲۵ق، ص۱۸۰.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۹۳.
- ↑ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۷-۳۸.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۱۰؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۲۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۱۰.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۳.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار الاحیاء التراث العربی، ج۹، ص۴۴۲-۴۴۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۹، ص۳۰۹-۳۱۰؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۲۹، ص۳۳۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۱۹، ص۶۴.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۶؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۳۰.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۳۴۶؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۲؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه ۱۹۲ (خطبه قاصعه)، ص۳۰۱-۳۰۲.
- ↑ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۳-۱۳۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹؛ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۲۴.
- ↑ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۷؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۱۳۳-۱۳۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹؛ حر عاملی، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۲۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۳۷۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۴-۸۶؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۵۷.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۸، ص۲۷؛ ابن‌جوزی، معجزات رسول الله(ص)، ۱۴۲۵ق، ص۸۵.
- ↑ فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۲۸۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶.
- ↑ فاضل مقداد، اللوامع الالهیة، ۱۴۲۲ق، ص۲۸۴.
- ↑ ابونعیم اصفهانی، دلائل النبوة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳۹، ح۸۲؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۲۶و۱۲۷؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۷؛ بحرانی، مصابیح الانوار، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۵-۳۶.
- ↑ نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، خطبه قاصعه، ص۳۰۰.
- ↑ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۴-۲۵؛ ابن‌کثیر، معجزات النبی، ۱۴۲۶ق، ص۳۱۲.
- ↑ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۱.
- ↑ حر عاملی، اثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۷، ص۱۵۹ و ج۱۸، ص۱۴۴.
- ↑ ارگانی بهبهانی، «مقدمه»، بر کتاب مصابیح الانوار، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۰-۲۱.
- ↑ «معجزات حضرت محمد(ص): ۱۰۲ معجزه»، سایت ویستا.
منابع
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، معجزات النبی، تحقیق ابراهیم امین محمد، قاهرة، المکتبه التوفیقیه، بی‌تا.
- ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، دلائل النبوة، تحقیق محمد روّاس قلعه‌جی و عبدالبرّ عباس، بیروت، دار النفائس، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، معجزات رسول الله(ص)، دمشق، دار سعدالدين، ۱۴۲۵ق.
- ارگانی بهبهانی، محمود، «مقدمه»، بر کتاب مصابیح الانوار، تألیف سیدهاشم بحرانی، قم، دار المودة، ۱۴۲۶ق.
- ایجی، عبدالرحمن بن احمد، شرح المواقف، تصحيح بدرالدين نعسانى، قم، الشریف الرضی، ۱۳۲۵ق.
- باقلانی، محمد بن طیب، اعجاز القرآن، مصر، دار القرآن، ۱۹۹۷م.
- بحرانی، سید هاشم، مصابیح الانوار، قم، دار المودة، ۱۴۲۶ق.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- جوادی آملی، عبدالله، تبیین براهین اثبات خدا، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۸۴ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، قم، انتشارات محلاتی، ۱۴۲۵ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، مرزهای اعجاز، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۵ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات انوار الهدی، [بی‌تا].
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق(ع)، بی‌تا.
- سیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۳۹۴ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإرشاد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، النکت الاعتقادیه، بیروت، دار المفید، ۱۴۱۴ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۳۶۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، اللوامع الالهیة، قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، ۱۴۲۲ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة الله، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الإمام المهدى، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- «معجزات حضرت محمد(ص): ۱۰۲ معجزه»، سایت ویستا، تاریخ بازدید: ۲۵ آذر ۱۴۰۳ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
