نبرد طالوت و جالوت، از داستان‌های قرآن است که در آیات ۲۴۶ تا ۲۵۱ سورۀ بقره بیان شده است. طبق روایت قرآن، بنی‌اسرائیل پس از انحراف از تعالیم الهی تحت ستمِ فلسطینیان قرار گرفتند و تابوت عهد را از دست دادند. خداوند فردی ناشناخته به نام طالوت را به پادشاهیِ آنان برگزید. سپاه عظیمی از یهودیان گردِ او جمع شدند؛ اما پس از امتحان‌های متعدد، فقط اندکی از آنان در کنار او باقی ماندند. در روز نبرد، داوود(ع) با پرتاب سنگی از فلاخن، جالوت را کشت و بنی‌اسرائیل پیروز شدند.
از نظر مفسران شیعه، این داستان قرآنی به اهمیت جهاد در برابر ظلم و فساد، ویژگی‌های لازم برای رهبری و امامت و پایداری در آزمون‌های الهی اشاره دارد. همچنین، داستان تأکید می‌کند که برتری عددی برای پیروزی کافی نیست و پیروزی نهایی از آنِ اهل ایمان است.
پژوهشگران، طالوت در قرآن را با شخصیت شائول در عهد عتیق یکی دانسته‌اند. با این حال روایت قرآنیِ این نبرد با عهد عتیق متفاوت است. این داستان، همچنان در قرن بیست و یکم میلادی در ادبیات سیاسی مسئولان اسرائیلی جریان دارد.
جایگاه و اهمیت
نبرد طالوت و جالوت، از داستان‌های قرآن است. این قصه در آیات ۲۴۶ تا ۲۵۱ سورۀ بقره آمده است. این قصه در نظرِ مفسران و پژوهشگران شیعه، الهام بخشِ مسائلی همچون اهمیت جهاد، ویژگی‌های حاکمان و پیروزی مومنان بر کافران بوده است.[۱] مفسران شیعه بر اساسِ داستان طالوت استدلال کرده‌اند که پیشوایان مردم بایستی دارای ویژگی‌هایی همچون دانایی و شجاعت باشند.[۲] در احادیث شیعی نیز این ویژگی‌ها را خصایص «امام» دانسته‌اند.[۳] همچنین در برخی روایات، ماجرای انتخاب یاران امام مهدی(عج) را به امتحان‌های الهیِ یارانِ طالوت تشبه کرده‌اند.[۴]
تشکیل سپاه طالوت
طبق روایت مفسران مسلمان، بنی‌اسرائیل پس از موسی(ع) از سنت‌های الهی فاصله گرفتند و میانشان تفرقه افتاد. همین باعث شد تا از فلسطینیان شکست بخورند، از سرزمین خود بیرون رانده شوند و تابوت عهد را نیز از دست بدهند.[۵] یهودیان از اشموئیلِ پیامبر خواستند که فرماندهی برای آنان انتخاب کند تا با دشمن بجنگند.[۶] خداوند فردی ناشناخته به نام طالوت را فرمانده آنان قرار داد. طبق منابع، یهودیان اعتراض کردند که طالوت از نسبِ والا و ثروت بی‌بهره است.[۷] ولی خداوند تابوت عهد را به عنوان نشانه‌ای الهی به آنان باز گرداند و او را پذیرفتند.[۸] به گفتۀ مفسران، بعد از این نشانۀ الهی، جمعیت زیادی گِرد طالوت جمع شدند.[۹]
نبرد با جالوتیان
طبق آیات قرآن، طالوت برای آزمایش ارادۀ لشکریانش گفت که به زودی به رودخانه‌ای خواهند رسید و کسی که قصد ادامۀ مسیر را دارد نباید جز مقدار کمی از آن بنوشند؛[۱۰] اما اکثر همراهان او خود را سیراب کردند.[۱۱] طبق برخی منابع چند هزار نفر نافرمانی کردند.[۱۲] طالوت اکثریت نافرمان را رها کرد و به سوی میدان نبرد رفت.[۱۳] برخی از اعضای باقی مانده، از کمیِ جمعیت خود به وحشت افتادند؛ اما آنانی که به تقدیر الهی ایمان داشتند همراه طالوت ماندند.[۱۴] در آغاز جنگ، کسی جرأت مبارزه با او را نداشت. نوجوانی به نام «داوود» سنگی با فلاخن پرتاب کرد و سنگ به پیشانیِ جالوت خورد و کشته شد.[۱۵] کشته شدن جالوت باعث هراس سپاه فلسطینیان شد و از سپاه کوچک طالوت گریختند و بنی اسرائیل پیروز شدند.[۱۶]
برداشت مفسران از قصه
اهمیت جهاد علیه ظلم و فساد
برخی صاحب‌نظران بر این باورند که قرآن با بیان نبرد طالوت و جالوت به اهمیت جهاد علیه ظلم و فساد اشاره کرده است.[۱۷] طبق آیات قرآن، بنی‌اسرائیل برای مبارزه با فساد جالوت، از خداوند درخواست فرمانده کردند و قول دادند که در هنگام جهاد به فرمان او عمل کنند؛ اما در زمان جهاد به وعدۀ خود پشت کردند؛[۱۸] اما گروهی که باقی ماندند توانستند بر دشمن پیروز شوند.[۱۹]
ویژگی‌های پیشوایان و حاکمان
آیات ۲۴۶ تا ۲۵۱ سورۀ بقره، «دانش» و «توانایی» را دو صفت اصلی پیشوای مردم بر می‌شمارد و ملاکهای دیگری همچون ثروت یا شرافت خانوادگی را شاخصۀ مهی در انتخاب رهبر برنمی‌شمارد.[۲۰] طبرسی با تکیه بر داستان طالوت استدلال کرده است که «امام» بایستی داناترین و شجاع‌ترین فرد در امت خود باشد.[۲۱] در روایتی از امام رضا(ع) به این مسئله تصریح شده است.[۲۲]
در روایتی دیگر حکمرانی طالوت نمونه‌ای از حکومتی دانسته شده که از سوی خدا إعطا شده است نه با زور و غلبه بر مردم.[۲۳] به گفتۀ علامه طباطبایی، طبق این آیات، حاکم باید امور جامعه را به نحوی تدبیر کند که هر فردِ جامعه به کمالِ لایقِ خود برسد. برای چنین حکومتی، حاکم باید هم علم به تمامی مصالح حیات اجتماعی و هم قدرت اجرای آن مصلحت‌ها را داشته باشد که هر دو در طالوت جمع بود.[۲۴]
اهمیت پایداری در امتحانات الهی
به گفتۀ محسن قرائتی، از این آیه برداشت می‌شود که افرادی که ادعای مبارزه در راه خدا را دارند، در بعضی از مراحلِ امتحان‌های الهی موفق می‌شوند، ولی در مرحله‌ای دیگر شکست می‌خورند.[۲۵] او مراحل امتحان سپاه طالوت را اینگونه دسته‌بندی می‌کند که بسیاری از افرادی که در ابتدا اعلام آمادگی کردند، پس از فرمان جنگ منصرف شدند، برخی به دلیل گمنامی و فقر طالوت از جمع مبارزان جدا شدند، جمعی از باقی‌ماندگان، از فرمان مستقیم طالوت سرپیچی کردند و از نهر ممنوعه آب نوشیدند و برخی افراد در مواجهه با جمعیت دشمن ترسیدند. بنابراین، فقط جمعیت اندکی در کنار طالوت جنگیدند.[۲۶]
در برخی روایات از رودی که یاران طالوت با آن امتحان شدند، به عنوان مثالی برای امتحان مردم در هنگام ظهور قائم آل محمد یاد شده است.[۲۷]
پیروزی اقیلت مؤمن بر اکثریتِ کفار
در متون اسلامی، پیروزی سپاه اندک طالوت، بر لشکر عظیم طالوت را نمادی از پیروزی مومنان بر کافران دانسته‌اند، هرچند که تعداد مومنان کمتر از کافران باشد.[۲۸] از امام باقر(ع) نقل شده است که در نهایت تنها ۳۱۳ نفر به فرمان طالوت عمل کردند و توانستند در جنگ با جالوت شرکت کنند.[۲۹] طبق گفتۀ پژوهشگران، از دیدِ قرآن، چیزی که باعث پیروزی سپاه اندک طالوت شد قدرت ایمان آن‌ها بود.[۳۰]
روایت عهد عتیق از نبرد
پژوهشگران معتقدند که طالوت در قرآن همان شائول در عهد عتیق است.[۳۱] گرچه شائول در عهد عتیق به عنوان یک پیامبر معرفی می‌شود؛ اما گاهی به کارهایی دست می‌زند که مورد رضایت خداوند نیست.[۳۲] برای مثال او به خلاف خواست خداوند از تخریب و آتش زدنِ خانه‌های جالوتیان خودداری می‌کند.[۳۳] همچنین وقتی خداوند داوود را پادشاه بنی‌اسرائیل می‌گرداند، طالوت به او حسادت می‌ورزد و اساساً به همین دلیل او را به خط مقدم جنگ می‌فرستد.[۳۴] در نهایت نیز شائول از فلسطینیان شکست می‌خورد و خودکشی می‌کند.[۳۵]
اشارۀ مسئولان اسرائیل به قصه
برخی از منابع، جالوت را پادشاه و فرمانده قومی به نام عمالیق (قومی در فلسطین باستان) دانسته‌اند.[۳۶] بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، پس از عملیات طوفان الاقصی، فلسطینیان را عمالیق خواند.[۳۷] اشارۀ نتانیاهو به یکی از ماجراهای فرعی قصۀ نبرد شائول است. طبق روایتِ عهد عتیق خداوند به شائول دستور داد تا عمالیق را بکشد، زنان، اطفال خردسال و چهارپایانشان را از بین ببرد، زیرا در ۳۵۰ سال قبل از شائول، به بنی‌اسرائیل اجازۀ عبور از سرزمینشان را نداده بودند.[۳۸]
پانویس
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۸۸؛ سیدی کوهساری، «فلسفۀ جهاد در داستان طالوت و جالوت...» ص۳۶۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳؛ جعفری، «نکات جالبی از داستان طالوت و جالوت»، ص۳۴.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، ص۴۱۱.
- ↑ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۳۶۷ش، ج۲، صفحه۳۸۱.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۵۲ش، ج۲، ص۲۸۶، ابن‌قتیبة، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۴۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۴، ص۴۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳؛ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۹۳.
- ↑ شبر، تفسیر القرآن الکریم، ۱۴۱۲ق، ص۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳؛ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۲۳۳.
- ↑ سینی کوهساری، «فلسفۀ جهاد در داستان طالوت و جالوت...» ص۳۶۰
- ↑ جعفری، «نکات جالبی از داستان طالوت و جالوت»، ص۳۱.
- ↑ جعفری، «نکات جالبی از داستان طالوت و جالوت»، ص۳۴.
- ↑ حسینی کوهساری، «فلسفۀ جهاد در داستان طالوت و جالوت...» ص۳۵۹؛ کدکنی و میبدی، «بررسی تطبیقی انتخاب طالوت...»، ص۱۷۰.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، ص۴۱۱.
- ↑ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ۱۳۶۷ش، ج۲، صفحه۳۸۱.
- ↑ قمی مشهدی، تفسیر کنز الدقائق، ج۱۱، ص۲۴۳
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن،۱۳۵۲ ش، ج۲، ص۲۸۶.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ قرائتی، درسهایی از قرآن، ص۱۶۷۰.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ج۱، ص۳۱۶.
- ↑ قرطبی، جامع الاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص ۲۵۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۱۶.
- ↑ جعفری، «نکات جالبی از داستان طالوت و جالوت»، ص۳۴.
- ↑ نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، ص۹.
- ↑ نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، ص۱۰-۱۲.
- ↑ نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، ص۱۲.
- ↑ نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، ص۱۲.
- ↑ نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، ص۱۲.
- ↑ زمخشری، کشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۹۶.
- ↑ «نتانیاهو همچنان از عهد عتیق برای توجیه قتل عام مردم غزه استفاده می‌کند»، پایگاه خبری سیاق.
- ↑ کدکنی و میبدی، «بررسی تطبیقی انتخاب طالوت...»، ص۱۷۳.
منابع
- ابن‌قتیبة، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م.
- جعفری، یعقوب، «نکات جالبی از داستان طالوت و جالوت»، درسهایی از مکتب اسلام، سال ۴۵، شماره ۴، تیر ۱۳۸۴ش.
- حسینی کوهساری، سید اسحق، «فلسفۀ جهاد در «داستان طالوت و جالوت» از دیدگاه قرآن کریم.»، فلسفه دین، دوره یازدهم، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۳ش.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- شبر، سیدعبدالله، تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالبلاغة للطباعة و النشر، ۱۴۱۲ق.
- شفیعی، سعید، «طالوت»، دانشنامه جهان اسلام»، جلد ۳۰، تهران، بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲ش/۱۳۹۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، بی‌تا.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۶۴ش.
- قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی. مؤسسة الطبع و النشر، ۱۳۶۷ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- کدکنی هاشم؛ فاکر میبدی، محمد، «بررسی تطبیقی انتخاب طالوت به‌عنوان پادشاه بنی‌اسرائیل در تفسیر قرآن و عهد عتیق» مطالعات تفسیری، شماره ۳۳، بهار ۱۳۹۷ش.
- محسن قرائتی، درسهایی از قرآن، درسهایی از قرآن، ص۱۶۷۰، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، بی‌تا.
- سعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- «نتانیاهو همچنان از عهد عتیق برای توجیه قتل عام مردم غزه استفاده می‌کند»، پایگاه خبری سیاق، تاریخ اتشار مطلب، ۱۳ آبان ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید ۱۰ آبان ۱۴۰۳ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ش.
- نعمتی پیرعلی، دل‌آرا «بررسی تطبیقی داستان طالوت در قرآن و عهد عتیق»، معرفت ادیان، شماره ۳۷، زمستان ۱۳۹۷ش.