بُقْعه مُبارکه یا وادی مقدس طویٰ و یا وادی اَیْمَن، مکانی که خدا با موسی(ع) سخن گفت و او را به پیامبری برگزید. بقعه مبارکه به‌معنای قطعه‌زمینی با برکت که در قرآن به آن اشاره شده و بیشتر مفسران، مبارک بودن این مکان را به جهت سخن گفتن خدا با موسی دانسته‌اند. به‌دلیل مقدس‌بودن این مکان، خداوند به موسی(ع) امر کرد کفش خود را در این مکان از پای در بیاورد.
معرفی اجمالی
بقعه مبارکه به‌معنای قطعه‌زمینی بابرکت، اصطلاحی قرآنی که تنها یک بار در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است.[۱] هنگامی که موسی(ع) شبانه از مَدین عازم مصر بود، آتشی از جانب طور سینا نظر او را جلب کرد و به سوی آن رهسپار شد.[۲] طبق آیه ۳۰ سوره قصص «پس چون به آن [آتش] رسید از جانب راست وادی (یا از وادی ایمن) در آن جایگاه مبارک از آن درخت ندا آمد که ای موسی! منم من خداوند پروردگار جهانیان». در این هنگام بود که خداوند موسی(ع) را به پیامبری برگزید و معجزه عصا و ید بیضا را به او داد.[۳]
در برخی از متون روایی شیعه، محل دفن پیامبر(ص)[۴] و امامان شیعه[۵] نیز بقعه مبارکه توصیف شده و از کربلا[۶] به بقعه مبارکه یاد شده است.
موقعیت مکانی
سخن گفتن خداوند با موسی(ع) در چند موضع دیگر در قرآن اشاره شده است. در سوره طه و نازعات مکانی که موسی(ع) ندای الهی را شنید، «وادی مقدس طوی» نامیده شده است.[۷] جایی که به جهت مقدس بودنش خداوند به موسی(ع) فرمود کفش از پا در بیاورد.[۸] از همین رو مفسران بقعه مبارکه و وادی مقدس طوی را که همان وادی ایمن است یکی دانسته‌اند.[۹] این مکان در جنوب صحرای سینا واقع است و هنگام رفتن به مصر از سوی مدین در سمت راست کوه طور قرار دارد.[۱۰]
اما در برخی از روایات منظور از بقعه مبارکه سرزمین کربلا دانسته شده است. این روایات که در کامل الزیارات[۱۱] و تهذیب الاحکام[۱۲] نقل گردیده عبارت (شاطی الوادی الایمن) در آیه را به «فرات» و بقعه مبارکه را به «کربلا» تأویل کرده‌اند. فیض کاشانی به این روایت اشاره کرده[۱۳] و در البرهان فی تفسیر القرآن[۱۴] و بحار الانوار[۱۵] نیز ذکر شده‌اند. برخی از نویسندگان این دیدگاه را برخلاف صریح آیه دانسته‌اند.[۱۶] در برخی از زیارتنامه‌های امامان نیز از مدفن آنان به‌عنوان بقعه مبارکه یاد شده است.[۱۷]
مبارک‌بودن بقعه
اغلب مفسران شیعه و سنی علت مبارک‌خواندن بقعه را سخن گفتن خدا با موسی(ع) در آنجا و برگزیدن او به پیامبری دانسته‌اند.[۱۸] علامه طباطبایی بر این باور است که مبارک بودن این بقعه به علت سخن گفتن خدا با موسی است و از این راه شرافت یافته است.[۱۹] اما برخی وجود انبوهی از درختان و میوه‌ها را مایه مبارکی بقعه یاد شده دانسته‌اند.[۲۰] طبرسی می‌گوید این مکان همان بقعه‌ای است که خدا به موسی امر فرمود کفش خود را از پای در بیاورد.[۲۱] علامه طباطبایی نیز قداست و شرافت بقعه را علت امر خداوند به موسی(ع) برای از پای در آوردن کفش می‌داند.[۲۲] نویسنده التبیان فی تفسیر القرآن بر اساس روایتی از امام علی (ع) دلیل این امر خداوند به موسی(ع) را دریافت برکت بقعه توسط موسی می‌داند.[۲۳] از طرفی نیز در آوردن کفش از پا نهایت تواضع برای دریافت پیام رسالت ارزیابی شده است.[۲۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حیدری، «بقعه مبارکه»، ج۵، ص۶۱۲.
- ↑ نگاه کنید به: مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۰ش، ج۱، ص۳۱۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۶، ص۷۵ـ۷۷.
- ↑ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۵.
- ↑ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۳۴، ۶۵؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۵۵۵.
- ↑ ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۴۹؛ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۱۱۵.
- ↑ سوره طه، آیه۱۱ـ۱۲، سوره نازعات، آیه ۱۶.
- ↑ سوره طه، آیه۱۲.
- ↑ فیض کاشانی، الاصفی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۰۲.
- ↑ حیدری، «بقعه مبارکه»، ج۵، ص۶۱۳.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۴۸ـ۴۹.
- ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۸.
- ↑ فیض کاشانی، الاصفی، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۲۷.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۲۶۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۲۵.
- ↑ حیدری، «بقعه مبارکه»، ج۵، ص۶۱۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ۱۶۰ـ۱۶۱، ج۱۰۷، ص۱۵۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۷، ص۳۹۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۹۲؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲؛ ابن جوزی، زادالمسیر، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۳۸۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۷، ص۳۹۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۳۹۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۶، ص۳۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۷، ص۱۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۱۶۸.
منابع
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، زادالمسیر، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۲۲ق.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد، تصحیح: عبدالحسین امینی، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶ش.
- ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، تصحیح: جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۹ق.
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- حیدری، حسن، «بقعه مبارکه» در دائرة المعارف قرآن کریم، ۱۳۸۲ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، المزار، تصحیح: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مدرسه امام مهدی علیه‌السلام، ۱۴۱۰ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- فیض کاشانی، ملامحسن، الاصفی فی تفسیر القرآن، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.