اصحاب ایکه

از ویکی شیعه
اصحاب ایکه
اطلاعات کلی
نامایکه
نام در قرآناصحاب ایکه
زبانعربی
پیامبرحضرت شعیب(ع)
مکان استقرارمیان حجاز و شام
ویژگی مهمکم‌فروشی، بت‌پرستی، تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع)
سرانجامهلاکت با عذاب الهی


اصحاب اَیکَه، قومی که در قرآن که به دلیل فسادهای اقتصادی، بت‌پرستی و انحرافات اجتماعی مورد نکوهش قرار گرفتند و دعوت پیامبرشان، حضرت شعیب(ع)، را نپذیرفتند. آنها با تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع) و کم‌فروشی در معاملات، به فساد خود ادامه دادند. در نهایت، آنها پس از تکذیب پیامبرشان و درخواست عذاب برای خود از خداوند، گرفتار عذاب الهی شدند و نابود گشتند. اصحاب ایکه در مسیر تجاری حجاز به شام زندگی می‌کردند. نام اصحاب ایکه ۴ بار در قرآن آمده است.

معرفی و جایگاه

اصحاب اَیْکَه قومی بودند که در منطقه‌ای به نام ایکه[یادداشت ۱] در مسیر تجاری حجاز به شام، زندگی می‌کردند.[۱] عنوان «اصحاب الایکه» ۴ بار در قرآن در آیه ۷۸ سوره حجر، آیه ۱۷۶ سوره شعراء، آیه ۱۳ سوره ص و آیه ۱۴ سوره ق آمده است.[۲] به گفته مفسران، این قوم به دلیل فسادهای متعدد مورد نکوهش قرار گرفتند و دعوت پیامبرشان حضرت شعیب(ع) را نپذیرفتند.[۳] آنان پس از تکذیب پیامبرشان، دچار عذاب الهی شدند و نابود گشتند.[۴]

نقشه محل زندگی اصحاب اَیکه

ویژگی‌های منفی

در منابع متعدد به برخی از ویژگی‌های منفی اصحاب ایکه ازجمله فساد اقتصادی، بت‌پرستی و انحرافات اجتماعی آنان اشاره شده است.

کم‌فروشی در معاملات

رواندی به نقل از امام سجاد(ع)، حضرت شعیب(ع) با دست خود پیمانه و ترازو را ساخت تا مردم با اندازه‌گیری صحیح و رعایت حقوق دیگران به معامله بپردازند. مردم در ابتدا با عدالت، پیمانه می‌کردند و وزن را کامل می‌دادند، اما بعداً در پیمانه کم‌فروشی کردند و در ترازو حق را نادیده گرفتند.[۵] بنابر منابع مختلف، آنها با کم‌فروشی در وزن و پیمانه،[۶] تقلب در اندازه‌ها و مقیاس‌ها و حتی تغییر در رنگ و باطن اجناس،[۷] انواع تقلب‌ها و فسادها را در تجارتشان مرتکب می‌شدند.[۸] مکارم شیرازی گفته است این قوم بخاطر موقعیت تجاری که داشتند،[۹] اجناس مردم را با قیمت‌های پایین می‌خریدند و اجناس خود را با گران‌ترین قیمت‌ها می‌فروختند.[۱۰] همچنین وقتی کالای خود را می‌سنجیدند، بسیار دقت می‌کردند، اما اجناس دیگران را با بی‌توجهی و بی‌دقتی وزن می‌کردند.[۱۱] آنها با این شیوه در تجارت، زندگی مرفهی را برای خود فراهم کرده بودند.[۱۲]

بت‌پرستی

بر اساس گزارش‌های متعدد، اصحاب ایکه از نعمت‌های طبیعی و محیطی بهره‌مند بودند اما به جای سپاسگزاری از خداوند به ناسپاسی،[۱۳] پرستش بت‌ها[۱۴] و عبادت درختان سرسبز روی آوردند.[۱۵] آن‌ها همچنین منکر توحید خداوند[۱۶] و روز قیامت بودند.[۱۷]

دعوت حضرت شعیب(ع)

طبق منابع تاریخی و تفسیری، با گسترش شرک و فساد میان اصحاب ایکه، خداوند حضرت شعیب(ع) را بسوی آنان فرستاد.[۱۸] حضرت شعیب(ع) مردم را به خداپرستی،[۱۹] تقوای الهی و پرهیز از گناهان، اخلاص در عبادت و اطاعت از فرمان‌های خداوند دعوت می‌کرد،[۲۰] و از شرک و بت‌پرستی باز می‌داشت.[۲۱] او همچنین اصحاب ایکه را از کم‌فروشی نهی کرده[۲۲] و از فتنه و فساد،[۲۳] قتل،[۲۴] تعدی به اموال و راهزنی برحذر می‌داشت.[۲۵] وی به قومش هشدار داد که اگر از گناهانشان توبه نکنند، گرفتار عذاب الهی خواهند شد.[۲۶] میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد که آیا «اصحاب ایکه» و قوم مدین - قوم حضرت شعیب(ع) - یک قوم بوده‌اند که در قرآن با دو نام مختلف آمده‌اند، یا دو قوم جداگانه با پیامبری مشترک و ویژگی‌های مشابه بوده‌اند که سرنوشت نزدیکی به یکدیگر داشته‌اند.[۲۷]

تلاش برای متوقف کردن تبلیغ شعیب(ع)

به گفته ابن عباس، اصحاب ایکه در مسیرها می‌نشستند و با تبلیغات سوء، شعیب(ع) را دشمن مردم و عامل انحراف دینشان معرفی می‌کردند.[۲۸] به نقل از تفسیر المنیر، آن‌ها با تهدید حضرت شعیب(ع) سعی می‌کردند، دعوت شعیب(ع) را بی‌اثر کنند، موقعیتش را تضعیف کنند و به او آسیب بزنند.[۲۹] به گزارش منابع مختلف، اصحاب ایکه در برابر حرف‌های منطقی حضرت شعیب(ع) او را تکذیب کرده[۳۰] و سیل تهمت را متوجه او ساختند؛ او را دیوانه،[۳۱] دروغگو،[۳۲] ساحر،[۳۳] و بشری مثل خود دانستند که فضیلتی بر آنها ندارد.[۳۴]

هلاکت

اصحاب ایکه همچنان که حضرت شعیب(ع) را تکذیب می‌کردند،[۳۵] به او گفتند، اگر راست می‌گویی، سنگ‌های آسمانی را بر سر ما فرو ریز و ما را به همان بلایی که تهدیدمان می‌کنی مبتلا ساز تا بدانی که از این تهدیدها نمی‌هراسیم.[۳۶] پس از اتمام حجت، خداوند آنها را به عذاب الهی گرفتار کرد.[۳۷] به گفته منابع مختلف، اصحاب ایکه به مدت هفت روز گرفتار گرمای شدید شدند، به‌گونه‌ای که هیچ نسیمی بر شهر و سرزمینشان نمی‌وزید. سپس ابری ظاهر شد و آنان برای فرار از گرما به سایه آن پناه بردند. اما در همان لحظه آتشی از آن ابر فرود آمد و همه را سوزاند.[۳۸]

پانویس

  1. ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۰.
  2. دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۶.
  3. طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱؛ زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
  4. تفسیر جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۷۰.
  5. راوندی، قصص الأنبیاء(ع)، ۱۴۰۹ق، ص۱۴۲.
  6. مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ق، ج‏۱۲، ص۳۸۰.
  7. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳؛ طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۶۹ش، ج۱۰، ص۸۳؛ نصرت‏ بیگم‏، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن‏، ج۹، ص۲۴۸.
  8. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ‏، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
  9. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
  10. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
  11. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۳.
  12. طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۶.
  13. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۱۲۱.
  14. النویری‏، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج‏۱۳، ص۱۶۸؛ بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الکریم، ۱۴۰۸ق، ج‏۱، ص۲۹۱.
  15. شیبانی، نهج البیان عن کشف معانی القرآن،۱۴۱۳ق، ج‏۴، ص ۹۸.
  16. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ‏، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۵۷.
  17. سبزواری، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ۱۴۰۶ق، ج‏۷، ص۱۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۲۴۱.
  18. حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج‏۱۲، ص۷۶.
  19. النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج‏۱۳، ص۱۶۹.
  20. طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش‏، ج۷، ص۳۱۷.
  21. حسینی، انوار درخشان، ۱۳۸۰ق، ج‏۱۲، ص۷۶.
  22. النویری، نهایة الأرب، النویری، ۱۴۲۳ق، ج‏۱۳، ص۱۶۹.
  23. تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن، ج۹، ص۲۸۴.
  24. ثقفی تهرانی، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، ۱۳۹۸ق، ج۴، ص۱۲۵.
  25. ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، ج۱، ص۱۸۵؛ جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۴، ص۲۶۷.
  26. طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش‏، ج۷، ص۳۱۸.
  27. دشتی، «اصحاب ایکه» ص۳۸۹. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش‏، ج۷، ص۳۱۷؛ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۴۷.
  28. زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
  29. زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
  30. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۴۱.
  31. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۸.
  32. طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش‏، ج۷، ص۳۱۷.
  33. زحیلی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، ۱۴۱۱ق، ج۸، ص۲۸۹.
  34. جرجانی، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، ۱۳۷۸ق، ج۷، ص۹۷.
  35. اشکوری، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۳، ص۳۹۴.
  36. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۹.
  37. شاه‌عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ۱۳۶۳ش، ج۱۲، ص۲۲۱.
  38. مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ق، ج‏۱۲، ص۳۸۰؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج‏۱، ص۳۲۷؛ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش‏، ج۷، ص۳۱۷.

یادداشت

  1. ایکه به معنی محلی که درختان در هم پیچیده دارد که‏ در فارسی از آن به بیشه تعبیر می‌‏کنیم، (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۵، ص۳۳۱.)

منابع

  • ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ‏، بیروت، دار الصادر، ۱۳۸۵ق.
  • ابن‌کثیر، حافظ ابن‌کثیر‏، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
  • اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تصحیح: جلال الدین محدث، تهران، دفتر نشر داد، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
  • النویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب‏، قاهره‏، دار الکتب و الثائق القومیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
  • امین، نصرت‏ بیگم‏، تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن‏، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.
  • ثقفی تهرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، تهران، برهان، چاپ دوم، ۱۳۹۸ق.
  • جرجانی، حسین بن حسن‏، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تصحیح، جلال‏ الدین محدث، تهران، دانشگاه تهران‏، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.
  • حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، لطفی، ۱۳۸۰ق.
  • دشتی، سید محمود، «اصحاب ایکه» در دانشنامه دائرة المعارف قرآن کریم(ج۳)، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
  • زحیلی، وهبه‏، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، دمشق، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
  • سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
  • شاه‏‌عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، نشر میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
  • شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن‏، تفسیر جوامع الجامع‏، تصحیح: ابوالقاسم‏ گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش‏.
  • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دار التراث‏، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
  • طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ش.
  • قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله‏، قصص الأنبیاء (للراوندی)، مصحح: غلامرضا عرفانیان یزدی، مشهد، مرکز پژوهش های اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
  • قطب، سید، فی ظلال القرآن‏، بیروت، دار الشروق، چاپ سی و پنجم، ۱۴۲۵ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، محقق، جمعى از محققان‏، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم،‌ دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
  • مهران، محمد بیومی، دراسات تاریخیة من القرآن الكريم، بیروت، دار النهضة العربیة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
  • میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: علی‌اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.

پيوند به بیرون