آزَر، نامی است که قرآن کریم برای پدر یا سرپرست ابراهیم ذکر نموده است. قرآن در این مورد کلمه «اب» را به کار برده است. مفسران و عالمان شیعه معتقدند از آنجا که بر اساس روایتی از پیامبر اکرم(ص)، هیچ یک از اجداد پیامبر تا حضرت آدم، نباید مشرک باشد، پس آزر که مشرک بوده است، نمی‌تواند پدر حضرت ابراهیم باشد، و بنابراین «اب» در آیه معنای دیگری به جز پدر، همچون عمو یا جد مادری را دارد.
| نام پدر یا سرپرست ابراهیم(ع) در قرآن | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | بت‌پرست |
| محل زندگی | روستای کوثی در سواد (کوفه) |
| اطلاعات دیگر | |
| پیشه | منجم نمرود |
آزر، بنابر روایتی از امام صادق(ع) منجم نمرود بوده و پیش‌بینی کرد که طفلی به دنیا خواهد آمد و مردم را به دین دیگری فرامی‌خواند. نمرود بر این اساس دستور داد زنان و مردان از هم جدا شوند و نوزادان را بکشند. آزر همچنین پسرعموی نمرود معرفی شده است.
شخصیت‌شناسی
آزر، از اهالی روستای کوثی در سواد (کوفه کنونی)[۱] و پسرعموی نمرود معرفی شده است.[۲] بنابر روایتی از امام صادق(ع)، آزر منجم نمرود بوده[۳] و قبل از تولد حضرت ابراهیم(ع)، پیش‌بینی کرده است که مردی به دنیا می‌آید و مردم را به دین دیگری فرامی‌خواند؛ به همین جهت نمرود دستور داد زنان از مردان جدا شوند و اطفالی که به دنیا می‌آمدند را بکشند.[۴]
آزر بت‌پرست بوده[۵] و در برخی از اشعار فارسی به بت‌پرست بودن او اشاره شده است.[۶] از جمله:
پدر یا عموی ابراهیم
در آیه ۷۴ سوره انعام آمده است:
- «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ لِأَبِيهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَامًا آلِهَةً إِنِّي أَرَاكَ وَقَوْمَكَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ؛ و ابراهیم پدرش آزر را گفت: آیا بتان را به خدایى مى‌گیرى؟ تو و قومت را به آشكارا در گمراهى مى‌بینم»
برخی از مفسران قرآن از جمله فخر رازی بر اساس این آیه، آزر را پدر ابراهیم دانسته‌اند.[۸] اما در تفسیر نمونه، نوشته ناصر مکارم شیرازی آمده، تمام مفسران و دانشمندان شیعه معتقدند که آزر پدر ابراهیم نبوده است.[۹]
شیخ طوسی (درگذشته سال ۴۶۰ق)، آزر را عمو یا جد مادری ابراهیم(ع) دانسته و از ابواسحاق زجاج نقل کرده که نسب‌شناسان در اینکه نام پدر ابراهیم، تارخ بوده، اختلافی ندارند.[۱۰] او همچنین به روایتی از پیامبر(ص) استناد کرده که بر اساس آن هیچ یک از اجداد پیامبر تا حضرت آدم مشرک نبوده‌اند؛[۱۱] در حالی‌که آزر بت‌پرست بوده و بنابراین امکان ندارد که پدر حضرت ابراهیم(ع) باشد.[۱۲]
علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر معاصر، با ارائه شواهدی معتقد است که در زبان عربی «أب» به کسی گفته می‌شود که امور فرد را بر عهده دارد؛ از این رو به پدر، عمو، جد، پدرزن، و حتی به رئیس و بزرگ قبیله نیز «أب» گفته می‌شود.[۱۳] در تورات، کتاب مقدس یهودیان، پدر حضرت ابراهیم، تارخ ذکر شده است.[۱۴] برخی از علمای اخلاق نیز حدیثی را به صورت حدیث مقطوع نقل کرده اند که مضمونش این است که پدران سه گونه اند. پدری که واسطه ولادت انسان هست، وپدری که به انسان همسر می دهد(پدر همسر) وپدری که عهده دار تعلیم اوست(معلم). [۱۵] [یادداشت ۱]
همچنین برخی از مفسران از جمله علامه طباطبایی و مکارم شیرازی، خودداری حضرت ابراهیم از استغفار برای «أب» خود در آیه ۱۱۴ سوره توبه[۱۶] و در مقابل، درخواست بخشش گناهان برای «والد» خود در آیه ۴۱ سوره ابراهیم،[۱۷] نتیجه گرفته‌اند که پدر ابراهیم، کسی غیر از آزر بوده و «أب» در آیه مذکور به معنای عمو یا جدّ مادری است.[۱۸]
آمرزش‌طلبی ابراهیم برای آزر
بر اساس آیه ۴۸ سوره مریم[یادداشت ۲][۱۹] حضرت ابراهیم (ع) برای آزر، طلب مغفرت کرده است؛[۲۰] اما آیه ۱۱۳ سوره توبه[۲۱] مسلمانان را از استغفار برای مشرکان بر حذر می‌دارد. قرآن برای رفع تعارض ذهنی که در این مورد پیش می آید در آیه بعدی سوره می‌آورد:
- آمرزش خواهی ابراهیم برای پدرش جز به سبب وعده‌ای که به او داده بود، نبود و چون برای او روشن شد که وی دشمن خداست از او بیزاری جست.[۲۲]
پانویس
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۱۵۹.
- ↑ بلعمی، تاریخنامه طبری، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۸۸۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۶۶ و ۳۶۷؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲۰۶ و ۲۰۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۶۶ و ۳۶۷؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲۰۶ و ۲۰۷.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۴، ص۱۷۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۳-۳۰۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: انصاری، مناجات‌نامه، ۱۳۸۲ش، ص۲۶.
- ↑ سعدی شیرازی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره ۴۰.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ۱۳۶۰ش، ج۱، ص۷۶؛ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۳.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۴، ص۱۷۵-۱۷۶.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۴، ص۱۷۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۴، ص۱۷۵: همچنین نگاه کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۳-۳۰۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۶۲؛ تورات، سِفر آفرینش، ۱۱: ۲۶.
- ↑ نراقی، ملامهدی، جامع السعادات، ج۳۷ ص۱۴۱.
- ↑ «وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَن مَّوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِّلَّـهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ ۚ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ؛ آمرزش خواستن ابراهيم براى پدرش، نبود مگر به خاطر وعده‌اى كه به او داده بود. و چون براى او آشكار شد كه پدرش دشمن خداست، از او بيزارى جست. زيرا ابراهيم بسيار خداى‌ترس و بردبار بود».
- ↑ «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ؛ اى پروردگار من، مرا و فرزندان مرا برپاى‌دارندگان نماز گردان. اى پروردگار ما، دعاى مرا بپذير».
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۱۶۴-۱۶۵؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۴-۳۰۵.
- ↑ «قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ ۖ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي ۖ إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا؛ گفت: تو را سلامت باد. از پروردگارم برايت آمرزش خواهم خواست. زيرا او بر من مهربان است».
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۵، ص۳۰۴.
- ↑ «مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَن يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَىٰ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ؛ نبايد پيامبر و كسانى كه ايمان آورده‌اند براى مشركان هر چند از خويشاوندان باشند -پس از آنكه دانستند كه به جهنم مى‌روند- طلب آمرزش كنند».
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۱۴
یادداشت
منابع
- انصاری، خواجه عبدالله، مناجات‌نامه، تصحیح و مقابله محمد حماصیان، کرمان، انتشارات خدمات فرهنگی کرمان، ۱۳۸۲ش.
- بلعمی، محمد بن محمد، تاریخنامه طبری، تحقیق: محمد روشن، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- سعدی، دیوان اشعار، پایگاه اینترنتی گنجور.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آغابزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیرعاملی، بیروت، دار احیاء التراث الاسلامی، بی‌تا.
- فخر رازى، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سید طیب موسوی جزایری، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مصطفوی، سید حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
پیوند به بیرون